پرداختن به وقایع دینی و ارزشی معاصر در قالب تعزیه نشان از انعطاف این هنر دارد

محمدحسین ناصربخت، کارشناس و پژوهشگر نمایش‌های آئینی و سنتی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: متأسفانه به دلایلی زمینه‌های مناسب برای بروز تعزیه در میان لایه‌های اجتماعی و شکوفایی خود را از دست داده است و یکی از مهمترین دلایل آن انتقال از یک جامعه سنتی به یک جامعه مدرن است و ما با ورود جریان روشنفکری در عرصه تئاتر به سبب تولید تئاتر به شیوه غربی دیگر کمتر شاهد رویکرد مؤثر بر برخی از گونه‌های نمایشی همچون تعزیه و شبیه‌خوانی هستیم.  

وی ادامه داد: بارها به این موضوع تأکید داشته‌ام که توده مردم و نه جامعه فرهیخته فرهنگی در طی سالهای اخیر عامل مؤثر در بسط و ترویج و احیا و بقای تعزیه و هنر شبیه‌خوانی بوده‌اند و اگر حمایت‌های مردمی نبود که به شکل خودجوش و با نیت عرض ارادت به ساحت معصومین(ع) به ویژه سیدالشهدا(ع) دست به اجرای مجالس تعزیه می‌زنند، شاید در شرایط کنونی باید سراغ تعزیه را به عنوان یک میراث معنوی ایرانی در موزه‌ها می‌گرفتیم.

ناصربخت تصریح کرد: تغییر و تحولاتی که در تعزیه و اجرای مجالس آن طی دهه‌های اخیر به دلایلی از جمله تغییر ذائقه و سلیقه مخاطبان به وجود آمد و مثلاً به خاطر کم‌حوصلگی مخاطبان شاهد آن هستیم که یک مجلس تعزیه چند ساعته که در قدیم شاید از یک صبح تا عصر زمان به خود اختصاص می‌داد اما اکنون شاید در مواقعی به اجرای چند دقیقه‌ای و مثلاً نیم‌ساعته تقلیل پیدا کرده است همگی نشان از این مسئله دارد که هنر تعزیه الزامی بر بقا طی این دهه‌های متوالی داشته چرا که ریشه در باورهای اعتقادی و آئینی مردم مسلمان دارد و اما آنچنان معطف بوده است که توانسته خود را مطابق با سلیقه مخاطبان در هر عصر و دوره ای همخوان سازد.

این شبیه‌پژوه در ادامه گفت: از جمله پیامدهای ناخوشایندی که در زمینه رواج روزافزون هنر تعزیه حتی به شکل مناسبتی آن وجود دارد آنکه ما حتی از ظرفیت‌های موجود چه سخت‌افزاری و فضایی و چه نیروی متخصص در این زمینه طی این سالها نتوانسته‌ایم آنگونه که باید و شاید استفاده بهینه‌ای داشته باشیم و در نگاه نخست گله‌مندی از اینکه مثلاً باید بنای تکایایی همچون تکیه دولت احیا شود بهانه‌ای بیش نیست چرا که در شرایط کنونی اماکن زیادی مناسب اجرای تعزیه داریم که استفاده درستی از آنها نمی‌شود.

ناصربخت افزود: یکی دیگر از دلایلی که با استناد  به آن می‌توان چنین نتیجه گرفت که تعزیه هنر منعطف است که قادر است خود را با هر شرایطی به‌روز کند در بعد محتوایی تعزیه است و اینگونه نبوده و نیست که مثلاً در مورد موضوعات مشخصی همچون عاشورا و مصائب اهل بیت(ع) نسخه‌هایی برای اجرای مجالس وجود داشته باشد همچنانکه در عهد ناصری و به فاصله یک سال پس از شهادت امیرکبیر شاهد اجرای مجالس تعزیه با موضوع قتل امیرکبیر بوده‌ایم که نسخ آن نیز موجود است و این نشان از آن دارد که می‌توان متناسب با شرایط روز و تحولات دنیای معاصر که البته جنبه ارزشی و اعتقادی داشته باشد نیز به نسخه‌‎نویسی و اجرای مجالس تعزیه جدید پرداخت.

وی در پاسخ به این پرسش ایکنا که آیا در شرایط کنونی و متناسب با تغییر و تحولات اجتماعی کشور در دوران انقلاب و وقایع پس از آن می‌توان به نگارش و اجرای تعزیه با این موضوعات پرداخت، تأکید کرد: این امکان وجود دارد با این شرط که ملزومات و امکاناتش فراهم شود؛ منظور از ملزومات پرداختن به این مهم اشراف نسخه‌نویس ابتدا به اقتضائات نمایش تعزیه و اصول دراماتیکی است که از قدیم بر این‌گونه نمایشی وضع شده است، تسلط او به موسیقی ویژه تعزیه، سبک ادبی خاص تعزیه و اشراف کامل به شعر کلاسیک و... است.

این مدرس دانشگاه در پایان گفت: البته اقداماتی در این مورد در کانون نمایش‌های آئینی و سنتی به انجام رسیده است اما نیاز به یک مکانی داریم که در آن همه کارشناسان و محققان تعزیه و شبیه‌خوانی در کنار تعزیه‌گردانان و فعالان این رشته گردهم آیند تا شرایط برای نگارش نسخ جدید متناسب با رویدادهای معاصر به انجام برسد.

امیرسجاد دبیریان