دشواری در آموزش موجب دوری از قرآن می‌شود/ آموزش زبان قرآن در سیره نبوی
گروه دانشگاه: یکی از مولفین مصحف آموزشی زبان قرآن اظهار کرد: هدف از آموزش قرآن در سیره نبوی، آموزش زبان قرآن است؛ زبان قرآن زبانی جهانی است که در قرآن و احادیث بر «تیسیر»، به معنای آسانسازی آموزش آن تاکید شده تا آیات قرآن ذکر زبان و قلب مردم شود.
محسن رجبی قدسی، یکی از مولفین «مصحف آموزشی زبان قرآن» درباره این مصحف و آموزش زبان قرآن در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، هدف از آموزش قرآن در سیره پیامبر اکرم(ص) آموزش زبان قرآن است و از این رو مصحف زبان قرآن براساس الگوهای سیره نبوی تدوین شده است. اساسا زبان قرآن زبانی جهانی است که همه مردم جهان مخاطب آن هستند.
پژوهشگر گروه مطالعات قرآنی بنیاد پژوهش‌های اسلامی در خصوص این مصحف گفت: مصحف آموزشی زبان قرآن دارای پیشینه تحقیقاتی سی‌ساله و بر اساس آموزه‌های سیره نبوی است. بر این اساس قرآن کریم به هفت قسمت تقسیم می‌شود که از سوره قاف تا ناس که حزب مفصّل نام‌گذاری شده و این حزب متن آموزشی مصحف زبان قرآن است که آموزش از سوره ناس شروع و به سوره قاف ختم می‌شود.
وی افزود: برای تدوین مصحف آن را در دو بخش تنظیم کردیم که در بخش نخست مصحفِ آموزشی زبان قرآن متن سوره‌های حزب مُفصّل (به ترتیب از سوره قاف تا سوره ناس) با دو خط نسخ نیریزی و کوفی چاپ شده است. با این توضیح که پس از مقدمه، در صفحات فرد، سوره‌های حزب مفصل با خط نسخ نیریزی و بر اساس صفحه‌بندی رایج مصاحف (۶۰۴ صفحهای) تدوین شدهاند و در صفحات زوج که متناظر صفحههای فردند، سوره‌های حزب مفصل با خط کوفی و بر اساس ضوابط کتابت قرآن، مذکور در طرح جامع آموزش زبان قرآن چاپ شدهاند.
رجبی قدسی تصریح کرد: در بخش دوم، مصحف آموزشی زبان قرآن کوشش شده است، ذیل هر یک از سورهها از ناس تا قاف، ابتدا نکات مهم آموزشی مرتبط با وضع خاص هر سوره مطابق طرح جامع «آموزش زبان قرآن» بیاید تا استادان را در تعلیم سورهها کمک و یاری کند، سپس مفردات هر سوره بر مبنای کتب لغت و فرهنگنامههای قرآنی و تدبر در سیاق آیات تبیین میشوند و در ادامه مباحث سورهشناسی (وجه تسمیه سوره، مکی یا مدنی بودن سوره، محور موضوعی سوره و نمایی کلی از محتوای سوره) و نکات مهم تفسیری هر سوره به کمک کتب تفسیری خواهد آمد.
رجبی یادآور شد: در بخش نخست مصحفِ آموزشی زبان قرآن نیز متن سوره‌های حزب مفصل (به ترتیب از سوره قاف تا سوره ناس) با دو خط نسخ نیریزی و کوفی چاپ شده است. با این توضیح که پس از مقدمه، در صفحات فرد، سوره‌های حزب مفصل با خط نسخ نیریزی و بر اساس صفحه‌بندی رایج مصاحف (604 صفحهای) تدوین شدهاند و در صفحات زوج که متناظر صفحههای فردند، سوره‌های حزب مفصل با خط کوفی و بر اساس ضوابط کتابت قرآن، مذکور در طرح جامع آموزش زبان قرآن چاپ شدهاند.فلسفه آموزش قرآن؛ آموزش زبان قرآن استمدرس دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد مقدس با تاکید بر هدف و فلسفه آموزش قرآن گفت: اسوه حسنه در حوزه تعلیم و تعلم قرآن، «آموزش زبان قرآن» است؛ یعنی هدف و فلسفه آموزش قرآن در سیره مرضیه خاتم پیامبران(ص) عبارت است از «آموزش یک زبان» و زبان قرآن بنا به ماهیت و موقعیت قرآن، زبانی است جهانی و بین‌المللی که همه مردم جهان با هر لهجه و زبان و گویشی که به آن سخن میگویند، مخاطب آن هستند و می‌توانند بهراحتی همانطور که زبان مادریشان را فراگرفتهاند، زبان قرآن را نیز بیاموزند و با آن سخن بگویند و در این میان، فرقی میان عربزبان و غیر عربزبان و باسواد و بیسواد اصطلاحی وجود ندارد.
وی افزود: بنا بر تعلیم پیامبر اکرم(ص)، قرآن مجید به هفت حزب تقسیم می‌شود، حزب هفتم قرآن از سوره قاف تا سوره ناس (جمعا 65 سوره) که از سوی رسول خدا، «حزب مُفَصَّل» نام‌گذاری شده، متن درسی آموزش زبان قرآن است، البته تعلیم زبان قرآن از سوره الناس شروع و به سوره قاف ختم می‌شود.
مولف مصحف زبان قرآن خاطرنشان کرد: روش آموزش زبان قرآن در سیره نبوی، سمعی - شفاهی (شنیداری - گفتاری) است؛ یعنی تعلیم قرآن هیچگاه با روخوانی و آموزش حروف و حرکات و متن مکتوب قرآن آغاز نمیشود، بلکه معلم آیات را شمرده شمرده با صدایی بلند و غرا، بدون صوت و لحن عربی و تجوید و ترتیل مرسوم میخواند و متعلمان پس از گوش سپردن به آیات، آن‌ها را مانند معلم تکرار می‌کنند و میخوانند. با چند بار تکرار، آیات از قلب و زبان معلم وارد قلب و زبان متعلم می‌شود. در عهد نبوی به این انتقال، تعلیم قرآن گفته میشد؛ البته منظور از این انتقال، حفظ دقیق و بدون هیچگونه خطا و اشتباهی در خواندن نیست، بلکه هدف، حمل قرآن و آشنایی با نمای کلی آیات و سورههاست به طوری که آیات و فرازهای قرآن بیش از هر جمله دیگری بر سر زبان قرآنآموز حاضر باشد، گرچه آن سوره را دقیق و کامل از بَر نباشد.
رجبی قدسی افزود: پس از فراگیری هر سوره یا چند آیه، قرآنآموزان تشویق میشوند آن‌ها را با رعایت آدابی رونویسی کنند، مانند اینکه آیات را از حفظ ننویسند و حتما از مصحفهای معتبر چاپی استفاده کنند؛ بهتر است بنا به توصیه امام صادق(ع) با رنگ سیاه روی صفحه کاملا سفید کتابت کنند و مانند خط کوفی که خط قرآن است، بدون نقطه و اِعراب بنویسند تا وقتی هم از روی نوشته میخوانند در واقع متکی به شنیدههای قبلی تلاوت کنند. رعایت این نکات سبب استقرار و تحکیم آموختههای شفاهی می‌شود و نخستین زمینههای تدبر و دقت در متن کلام‌الله را فراهم میآورد و به قول امام صادق(ع) مانع هدر رفتن قرائت می‌شود.
مقارئه میان استاد و دانشجویاناین پژوهشگر قرآنی خاطرنشان کرد: برای تثبیت آموزش میتوان در هر جلسه آموزش، مقداری از وقت را برای تکرار و تمرین اختصاص داد و آیات را به شیوههایی مانند هم‌خوانی، مُقارئه میان استاد و دانشجویان یا دو گروه از قرآنآموزان یا زنجیرهای خوانی تکرار کرد. فقط باید توجه شود که قرآنآموزان کلاس به عناوینی مانند زرنگها و تنبلها، خوشصداها و بدصداها، پیشرفتهها و پسرفتهها تقسیم نشوند، بلکه آندسته از دانشجویانی که قرآن را سریعتر فرا میگیرند در تعلیم مشارکت داده شوند تا آنان نیز نقش معلمی را در کلاس تجربه کنند و یادآور شود که همه در این فضیلت که قرآن را فرامیگیرند یکسان هستند و کسی بر دیگری برتری ندارد. همچنین، مطابق آموزه‌های نبوی، خداوند به کسی که قرآن را با کندی و سختی یاد میگیرد، دوبرابر اجر و پاداش میدهد.
شیوه خودتصحیح، غلظ‌خوانی نداریموی با تاکید بر این موضوع که در آموزش زبان قرآن چیزی به عنوان غلط‌خوانی نداریم، گفت: در فضای آموزش زبان قرآن، هر گونه که قرآن بر زبان قرآنآموز جاری و روان شود، درست و صحیح است و اصولا چیزی به عنوان غلط‌خوانی نداریم. بنابراین، هیچکس حتی معلم حق بازخواست از قرآنآموز را ندارد و نباید قرائت نادرست او را در جمع و حضور دیگران تصحیح کند، بلکه با تکرارهای مکرر و توصیه به نوشتن قرآن او را در مسیر تصحیح قرار میدهد، شیوهای که امروزه در علم تعلیم و تربیت، شیوه «خودتصحیح» نام گرفته است.
تاکید بر تیسیر به جای تعسیرمولف مصحف زبان قرآن تاکید کرد: در لسان قرآن و احادیث بر «تیسیر»؛ به معنای آسانسازی آموزش قرآن و قرائت آن و بستن راه هر گونه سختگیری در آن فراوان تاکید و توصیه شده است تا آیات قرآن ذکر زبان و قلب مردم شود. «تعسیر» و ایجاد دشواری و سختی با هر استدلال و بهانهای، نتیجهای جز تنفر و دوری دانشجویان از قرآن را در پی نخواهد داشت و مانع انس و مجالست و هم‌نشینی و همصحبتی اقشار مختلف مردم با قرآن می‌شود.
تدبر و فهم آیات با تمرین‌های تصریفی؛ خواندن آیات مشابهوی با تاکید بر اینکه در آموزش زبان قرآن، نیازی به آموزش جداگانه مفاهیم و ترجمه نیست، گفت: چون هدف از آموزش قرآن، آموزش زبان قرآن است، نیازی به آموزش جداگانه مفاهیم و ترجمه نیست، بلکه با انواع تمرین‌های تصریفی (خواندن آیات مشابه هم) و کوشش برای پیداکردن محور موضوعی سورهها با راهنمایی استاد، دانشجویان به تدبر و فهم آیات و سورهها سوق داده میشوند. البته اگر دانشجویان بخواهند یافته‌های خود را بهصورت علمی و عمومی ارائه دهند، هرچه اطلاع آنان از این حوزه‌ها بیشتر باشد، در ارائه و تدوین آن موفق‌تر خواهند بود.
قرآن را باید با زبان خودش فهمیدرجبی قدسی با یادآوری سخنی از رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه قرآن را باید با زبان خودش فهمید، اظهار کرد: حضرت آیت‌الله خامنهای بر این باورند که قرآن را با زبان خودش باید فهمید، لذا ترجمه قرآن نمیتواند قرآن باشد، به نظر بنده با قرآن باید انس گرفت، اگر کسی عربی هم نمیداند. اگر چندبار با دقت بخواند، بهتدریج یک فهم و برداشتی از قرآن پیدا میکند. قرآن تدبر میخواهد و هیچکدام از کتابهای دینی جای قرآن را نمیگیرد.
وی در پایان گفت: پیامبر اکرم(ص) به موازات تعلیم قرآن، پیجویی و اصرار بر فهم هر آنچه در قرآن مکتوب و مقروء، برای قرآنآموز، غریب و دیرآشنا به نظر میآید را توصیه فرمودهاند که متاسفانه فقط در علم مفردات قرآن اندکی به آن توجه شده است. در حالی که این تعلیم نبوی میتوانست جایگزین بسیار مناسبی برای ترجمهها باشد.
رجبی‌قدسی همچنین خاطرنشان کرد: مصحف آموزشی زبان قرآن در حال تکمیل است و استادان و دانشجویان می‌توانند از طریق ایمیل درج شده در انتهای مقدمه با مولفان در ارتباط باشند و مطالب تکمیلی را از طریق ایمیل یا تلگرام دریافت کنند.
یادآور می‌شود، مصحف آموزشی زبان قرآن در نشست تخصصی «مصاحف آموزشی قرآن کریم» ویژه اساتید درس کارگاه قرائت و ترجمه قرآن در رشته علوم قرآن و حدیث که به همت مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور، در روز 6 بهمن ماه جاری برگزار شد، ارائه گردید.فایل ضمیمه مصحف آموزشی زبان قرآن را از اینجا دریافت نمایید.
