اقدامات قرآنی سازمان‌ها کم تنوع و برای رفع تکلیف/ ورود غیر متخصص‌ها و سخت شدن کار

محمد کاکاوند، مدرس و قاری ممتاز قرآن در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با استناد به آیات به تبیین جایگاه ویژه اساتید و معلمان قرآن پرداخت و بیان کرد: به استناد آیه 2 سوره جمعه «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ ...»، جایگاه معلمین و اساتید قرآن کریم واضح و روشن است. همه اساتید، معلمین، مدرسین و عاشقانی که بدون توقع و چشم داشت، روشنی بخش وجود هزاران متعلم و جوینده راه قرآن بوده‌اند به فرموده قرآن کریم رسولان الهی در چند موضوع موظف به فعالیت بوده‌اند: اول آیات را بر مردم تلاوت کنند، دوم راه و رسم و ادب و تزکیه که در واقع همان راه پاک شدن است، نشان دهند، سوم علم کتاب که در واقع مصادیق سبک زندگی مبتنی بر علوم الهی است، آموزش دهند و چهارم اینکه حکمت که در واقع روش تفکر مستدل و متقن هست، بیاموزند.
وی در ادامه افزود: لذا با استناد به این آیه، وظایف معلمین و همه اساتید قرآنی مشخص و واضح است و به عقیده بنده، این آیه میزانی است برای سنجش نحوه عملکرد و میزانی است برای ادامه حرکت در این راه مقدس که نتیجه و هدف آن رشد و تعالی افراد است. همچنین توجه به اهمیت انفاق علم بدون چشم داشت از بارزترین ویژگی‌های تمامی معلمین قرآنی است که به عقیده بنده مصداق «لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا»(انسان/ 9) می باشند. به هر حال به استناد به دو آیه مذکور نقش معلمین و اساتید پیشکسوت بر ما واضح و روشن است.
کاکاوند گفت: بدون شک اساتید قرآنی با عنایت به این آیه و سایر آیات قرآن کریم، راه و روش مشخصی را به متعلمین و شاگردان خود نشان داده‌اند که نتیجه آن تعداد زیاد شهدای قرآنی است. طرز فکر و اثر عقیدتی ناشی از زانو زدن در محضر استاد و گوش دادن به پیامهای قرآن، چنین نتیجه‌ای را رقم می‌زند، همانطور که در خاطرات بسیاری از اساتید پیشکسوت، خوانده و یا شنیده‌ایم که تعداد زیادی از شهدایی که قاری یا حافظ قرآن بودند به تأسی و اثری که از کلام استاد گرفته‌اند، خون خود را برای دفاع از میهنشان فدا کرده‌اند.
قاری ممتاز قرآن تصریح کرد: کیفیت رفتار و عمل متعلمین قرآنی و افرادی که منسوب به قرآن هستند نشان از میزان اثرگذاری و سبک رفتاری اساتید و معلمین قرآنی ایشان دارد و اما از جنبه فنی و ارتقاء دانش قرآنی، نقش اساتید و معلمین قرآنی که بعضاً جزو محققین برتر قرآنی نیز هستند قابل کتمان نیست و این اساتید هم به لحاظ اخلاقی و رفتاری و هم به لحاظ دانش علمی، خدمات بسیار ارزشمند و کم نظیری را در اختیار نسل خود و نسل بعد از خود قرار داده‌اند که اثرات آن را در دهه اخیر می‌بینیم.
وی در مورد نقش امکانات بیان کرد: این مسئله را نیز باید در نظر گرفت که وجود امکانات زیاد نیز بر کیفیت و میزان تربیت قرآنی نیز اثر مستقیم گذاشته است. گاهاً وجود امکانات زیاد موجب غفلت و فراموشی می‌شود و کثرت امکانات، اثرات مثبت روانی ناشی از حضور مستقیم افراد در محضر استاد و شنیدن کلام استاد را کمرنگ کرده است لذا اساتید در دهه پیش رو، لازم است با اتکاء و بکارگیری روش های نو، جذاب و اثرگذار، نقش و جایگاهی که در آیه مذکور اشاره شده است، دنبال کنند و به روش‌های قدیمی و سنتی بسنده نکنند، تربیت نیازمند روش، ابزار، برنامه و الگوست و ما باید برای هر کدام از این عوامل امکانات و روش های مناسب را استخدام و یا ایجاد کنیم.
فعالیت قرآنی توسط نهادها، یا رفع تکلیف؟
کاکاوند در مورد میزان استقبال نهادهای قرآنی و پیشکسوتان از قاریان جوان تصریح کرد: صحبت کردن در این زمینه نیاز به کارشناسی و ریزبینی بیشتری دارد و نمی‌توان به طور کلی پاسخ داد ولی با یک نگاه کلی به فعالیت‌های قرآنی در کشور، می‌توان دید که بسیاری از فعالیت‌های قرآنی سازمانی و غیر سازمانی در کشور، بسیار کم تنوع و البته به شکل رفع تکلیفی برگزار می‌شود و این طرز اجرای برنامه، اثرگذاری لازم را در جامعه نمی‌گذارد. در واقع استخدام و اجرای این روش‌ها منجر به تربیت و رشد قرآنی جامعه نمی‌شود و سالها است که اساتید صاحب نظر در این مورد، طرح و پیشنهادات خود را ارائه کرده‌اند ولی در عمل، تغییر محسوسی در فعالیت‌های قرآنی دیده نمی‌شود.
وی در ادامه افزود: نسل جوان نیز به دنبال اجرای کارهای نو و جذاب و همه گیر است و این نقطه، در واقع به قول معروف محل تلاقی سنت گرایی و مدرنیته است. همانطور که اشاره کردم فعالیت‌های قرآنی نیاز به مدرن شدن دارد و سبک‌ها و روش‌های متداول و قدیمی، اثر خود را از دست داده است. بسیاری از فعالیت‌های قرآنی به شکل موسمی برگزار می‌شود و جوی خاصی را برای یک محدوده زمانی بسیار کوتاه ایجاد می‌کند و سپس به یکباره تعطیل می‌شود. لذا با این شیوه، نمی‌توان انتظار تربیت نسل قرآنی و جامعه قرآنی را داشت. لذا با عنایت به توضیحاتی که عرض شد، در بسیاری از فعالیت‌های قرآنی، حضور و استفاده از جوانان کمرنگ است و افرادی که دست اندر کار برنامه‌های قرآنی هستند از جوانان و روش‌هایی که توسط این افراد طراحی و پیشنهاد می‌شود کمتر استقبال می‌کنند و این استقبال کم، به بهانه ریسکی بودن است که حمایت نمی‌شود.
کاکاوند گفت: همانطور که اشاره شد، طرز نگاه و اجرای فعالیت‌های قرآنی به صورت موسمی، باعث شده است که نتیجه گیری سریع بدون هرگونه دردسر و چالش، هدف اجرای برنامه‌های قرآنی باشد و این همان رفع تکلیفی برخورد کردن است که مورد نقد بسیاری قرار گرفته است و همین طرز فکر و طرز روش، منجر به کم اثرگذاری فعالیت‌های قرآنی شده است.
نظرات و پیشنهادات قاریان جوان دیده شود
قاری ممتاز قرآن در مورد حمایت‌های مورد نیاز قاریان جوان قرآن بیان کرد: دیده شدن، استفاده از نظرات، پیشنهادات و استقبال از انتقادات و همچنین بکارگیری نسل جوان در اجرای فعالیت‌های قرآنی که جنبه ساختاری دارد، ابتدایی‌ترین چیزی است که توسط نهادهای متولی قرآنی باید مورد نظر قرار گیرد. بسیاری از جوانانی که در این حیطه فعالیت می‌کنند، همگی از روی علاقه و عشقی که به قرآن دارند فعالیت می‌کنند و کرده‌اند. به عقیده بنده شناسایی جوانان فعال در کشور و حمایت از برنامه‌هایی که در دست اجرا دارند می‌تواند محرک بسیار خوبی برای اجرای برنامه‌های بیشتر از این افراد باشد.
استعدادسوزی به دلیل کمرنگ بودن زمینه‌های انگیزشی
وی افزود: متأسفانه استعدادسوزی در فعالیت‌های قرآنی کشور به وفور دیده می‌شود. یکی از بزرگترین مشکلاتی که در فعالیت‌های قرآنی وجود دارد، عدم وجود و یا کم رنگ بودن زمینه‌های انگیزش و انگیزه در اجرای فعالیت‌های قرآنی می باشد و این مشکل، عدم توجه به مشارکت همه افراد در رشته‌های قرآنی در ساختار اداری کشور است. وقتی که فعالیت‌های قرآنی در سازمان‌ها، ادارات، وزارتخانه‌ها و ... جزو آخرین اولویتها می‌باشد و یا اصلاً جایگاهی برای آن متصور نیست، طبیعتاً افراد قرآنی شاغل در این سازمانها و ... نیز رغبتی به اجرا و ورود به فعالیت‌های قرآنی ندارند و ورود ایشان به این برنامه‌ها تحت عنوان فرار از کار و ... تلقی می‌شود.
کاکاوند تصریح کرد: قشر زیادی از این افراد، جوانان هستند و اگر فعالیتی صورت می‌گیرد، همگی از روی عشق و علاقه و ... این افراد است بدون اینکه کوچکترین حمایتی شوند. در فضای غیر اداری و مردمی نیز چنین مشکلاتی وجود دارد. البته با توجه به تعدد برگزاری جلسات و کلاس‌های قرآنی که نقش اصلی را در تربیت و آموزش عمومی و تخصصی دارند، باید روش و طریقه‌ای وضع شود تا حمایت‌های مادی و معنوی از جوانان فعال صورت پذیرد.
وی در ادامه افزود: دیده شدن جوانان در رسانه‌ها و معرفی ایشان و بکارگیری طرح و نظرات ایشان می‌تواند نقش مهمی در حمایت‌های مادی و معنوی را ایفا کند. همچنین وضع قوانین حمایت از فعالیت های قرآنی و در نظر گرفتن امتیازات مادی و معنوی می‌تواند نقش بسیار مهمی در ایجاد انگیزه برای انجام فعالیت‌ها داشته باشد.
قاری ممتاز قرآن در مورد وضعیت بودجه برای فعالیت‌های قرآنی و کم بودن آن بیان کرد: بدیهی است که برای ایجاد یک ساختار روشمند و هدفدار، نیازمند بودجه و سرمایه هستیم. متولی کارهای ساختاری و ریشه‌ای در کشور، سازمان‌های قرآنی و نهادهای قرآنی - فرهنگی هستند که سالیانه بودجه‌های مختلفی را دریافت می‌کنند و اینطور نیست که بودجه این نهادها به میزان صفر باشد.
وی افزود: میزان درآمدزایی این سازمان‌ها و نهادها به قدری هست که بتوانند فعالیت‌های قرآنی داشته باشند، اما طبیعتاً فعالیت ریشه‌ای نمی‌توانند نداشته باشند. جوانان و فعالان قرآنی نیز اگر در این ساختار به فعالیت مشغول هستند، طبیعتاً به نتیجه نخواهند رسید. اما بسیاری از جوانان و فعالان قرآنی به شکل مردمی و علاقه شخصی فعالیت می‌کنند و هدف ایشان هم جذب سایرین و در نهایت تربیت اسلامی است. این یک مسئله کاملاً واضح و روشن است که فعالیت قرآنی در کشور ما سخت است. این سختی از جوانب مختلف قابل طرح است که در اینجا نمی‌توان به آن اشاره کرد.


افراد غیر متخصص و گرفتن مسئولیت
کاکاوند در مورد علل سختی‌های فعالیت‌های قرآنی گفت: شاید به مواردی همچون دخالت های بی مورد افراد غیرکارشناس و صاحب قدرت، ورود نظرات غیرکارشناسی، ورود افراد غیر متخصص به فعالیت‌های قرآنی و سپردن مسئولیت‌های قرآنی به این دسته از افراد و ... همگی جزو مواردی است که سختی فعالیت قرآنی را بیشتر کرده است. همانطور که در عرصه ورزش حرفه‌ای، افراد غیرکارشناس نمی‌توانند ورود کنند، در مسئله فعالیت‌های قرآنی نیز باید چنین باشد. اما متاسفانه ورود افراد غیرکارشناس به فعالیت‌های قرآنی بسیار بیشتر از افراد کارشناس و خاک خورده این عرصه است.
قاری ممتاز قرآن تصریح کرد: با وجود این موانع، نمی‌توان فعالیت ساختاری و ریشه‌ای کرد، لذا عرصه فعالیت‌های قرآنی در کشور محدود به برگزاری کرسی‌های تلاوت، مسابقات بسیار کم کیفیت در حد مناطق، فعالیت‌های آموزشی بسیار سطحی و ... شده است. لذا جوانان علاقه‌مند و عاشق کار قرآنی، عملاً در حاشیه قرار گرفته و امکان فعالیت ندارد. در نتیجه ورود جوانان به کارهای آموزشی و تربیتی بسیار مؤثرتر از ورود به کارهای ساختاری و ... است. فعالیت‌های مردمی و اتکاء به کارهای گروهی و استفاده از ظرفیت ها و مهارت های افراد مختلف، خود می‌تواند منجر به اجرای برنامه‌های متنوع و مطابق نیاز مخاطب باشد. بسیاری از کارهایی که در کشور انجام می‌شود، مطابقتی با نیازهای مخاطبان ندارد.
کاکاوند با اشاره به مشکلات پیش روی فعالیت‌های قرآنی کشور گفت: با توجه به نوع فعالیت‌های قرآنی در حال اجرا در کشور، عدم وجود بودجه‌های حمایتی، عدم ارائه امکانات آموزشی و ... از جمله مهمترین مشکلاتی است که پیش رو فعالیت‌های قرآنی جوانان وجود دارد. ارائه این بسته‌های حمایتی نیز می‌تواند تحت عنوان ساخت و سازهای مشخص و مدون نیز ارائه شود.
وی افزود: متأسفانه ارائه بسته‌های حمایتی به فعالان قرآنی تحت عنوان شرکت در مسابقات فلان نهاد یا ارائه معرفی نامه از افرادی خاص، کسب رتبه و ارائه مدرک و ... صورت می‌گیرد که همه این موارد از موانع جدی در فعالیت‌های قرآنی جوانان می‌باشد. البته همانطور که عرض کردم می‌توان سازوکارهای مشخصی را تدوین کرد که ضمن اینکه منجر به سوء استفاده نشود، باعث حمایت از افراد صلاحیت دار و بی ادعا گردد.
استفاده بهینه از ظرفیت فضای مجازی
قاری ممتاز قرآن در مورد نیازهای آموزشی قاریان جوان تصریح کرد: به عقیده من با توجه به اینکه بسیاری از جوانان قرآنی کشور در حیطه فعالیت‌های تربیتی و آموزشی فعالیت می‌کنند، آموزش‌های مختلفی برای ارتقاء ایشان و ارتقاء بهره‌وری فعالیت این افراد لازم است. مواردی همچون روانشناسی تدریس، آشنایی با روش‌های تدریس و تربیت اسلامی، آشنایی با سواد علمی و عملی در هر حوزه تخصصی‌ای که فعالیت می‌شود، آشنایی با روش‌های ارتباط با مخاطب، آشنایی با علوم و معارف اسلامی که اساس و پایه تمام فعالیت‌های آموزشی و تربیتی محسوب می‌شود، لازم و ضروری می‌باشد، همچنین آشنایی با روش‌های استفاده از امکانات فضای مجازی که تکمیل کننده و ارتقاء دهنده فعالیت‌های تربیتی و آموزشی است نیز لازم است که جوانان فعال قرآنی کشور با آن آشنا شوند.   
کاکاوند بیان کرد: حضور قراء در مناطق مختلف و حتی کشورهای اسلامی به نوعی تبادل فرهنگی و آشنایی با نقاط ضعف و قوت یکدیگر است. حضور قاریان دیگر کشورها از مصادیق تألیف قلوب است که حاوی برکاتی می‌باشد. اما زمانی که صحبت از نیاز می‌شود، طبیعتاً جنبه آموزشی و ارتقایی به ذهن متبادر می‌شود. شنیدن صدای سایر مسلمانان و مشاهده مهارت‌ها، هنرها، آواها و ... منجر به تبادل علمی و فرهنگی خواهد شد؛ لذا هنگامی که صحبت از نیاز می‌شود مواردی همچون خواست مخاطب، استفاده از راه‌هایی برای رفع خلأها و ضعف‌ها و... مطرح است که توسط متخصصان و  صاحبان نظر باید تبیین شود. لذا حضور قراء سایر کشورها از دو جنبه تألیف قلوب و ارتقاء کیفیت علمی و عملی قابل بررسی است.
وی در ادامه افزود: اگر جنبه آموزشی و ارتقایی مد نظر باشد بهتر است در وهله اول از اساتید صاحب نظر صاحب قرائت استفاده شده و در وهله دوم از اساتید پژوهشگر و محققی که ساکن کشورهایی همچون عراق، سوریه، مالزی، ترکیه و ... هستند نیز استفاده شود. تبادل علمی و استفاده از نظرات محققانه بدون شک مصداق آیه «الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ...»(زمر/ 18) است و برکات بسیاری دارد.  
قاری ممتاز قرآن تصریح کرد: بدیهی است که برای فراگیری هر هنر و مهارتی باید به اهل آن مراجعه کرد و این مسئله مصداق بارز «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ»(نحل/ 43) است. به هر حال سابقه تلاوت قرآن مصر به 850 سال می‌رسد که نزدیک به 300 سال آن به شکل منغومه ارتجالی یعنی به شکل آهنگین و در قالب بداهه خوانی انجام شده است. عمر تلاوت منغومه در کشور ما شاید به حدود 50 یا 60 سال برسد و این در حالی است که شکل ارتجالی در تلاوت قرآن کشور هنوز معرفی نشده و مهارت آن ایجاد نشده است و البته در این سال‌ها به برکت انقلاب اسلامی و وجود اساتید، پیشرفت های بسیاری نصیب جامعه قرآنی شده است.
وی افزود: برای ارتقاء مهارت، خلاقیت و رسیدن به جایگاه تحلیل و ارزیابی که مهمترین مرحله یادگیری است، حضور اهل فن و صاحبان این هنر لازم و ضروری است. البته به عقیده من ابتدا باید دقیقاً مشخص شود که چه چیزی می‌خواهد آموزش داده شود و این آموزش برای چه کسانی قابل استفاده است. در چند سال اخیر که قاریان و اساتید مصری به عنوان استاد جلسات ارتقاء به کشور دعوت شده‌اند، مطالب و نکات بسیار ارزشمند و کاربردی از آنها آموخته‌ایم.
کاکاوند تصریح کرد: یکی از اشکالاتی که در این جلسات مشاهده کرده‌ام، عدم وجود محتوای آموزشی مشخص بود. وجود محتوای آموزشی مشخص و لو کم، منجر به استفاده بسیار با کیفیت‌تر خواهد شد. در این جلسات، از هر بابی مطالبی گفته می‌شد که در عین اینکه بسیار ارزشمند بود ولی عمدتاً کمکی به ارتقاء تلاوت کشور نمی‌کرد و افراد دچار پرخوری علمی شده‌اند. اجرای کارگاه‌های تخصصی و دو طرفه میان معلم و متعلم یکی از موارد بسیار مهم است که در جلسات اخیر شورای عالی قرآن هم مشاهده کردیم که بسیار خوب بود. به نظر می‌رسد برای حضور اساتید و صاحب نظران ابتدا باید نیازسنجی از مخاطبان صورت گیرد و سپس از وجود این عزیزان استفاده شود. 
ایجاد اتحادیه فعالان قرآنی
کاکاوند در پایان و در مورد موازی کاری‌ها در فعالیت‌های قرآنی بیان کرد: متأسفانه تعدد وجود نهادهای قرآنی در کشور و موازی کاری در این زمینه، منجر به تعدد حمایت های گاهاً بی مورد نیز شده است. این حمایت های بی مورد نیز باعث شده است که بعضی از افراد دارای پایگاه حمایتی همیشگی شوند و بعضی از افراد نیز از همه چیز محروم. شاید مهمترین کاری که در کشور لازم است پیگیری شود، ایجاد اتحادیه برای فعالان قرآنی که عمدتاً شامل قاریان و حافظان می‌باشد، است. تمامی برنامه‌های ارتقاء، اعزام، تأییدیه قراء، استفاده از قرآنیان در رسانه و ... جزو مهمترین مسئولیت‌های این اتحادیه می‌تواند باشد. در حال حاضر شورای عالی قرآن متولی این موارد شده است که البته ضمن اینکه زحمات زیادی کشیده شده است ولی دارای نقد جدی نیز می‌باشد. در حال حاضر و با وجود این موازی کاری‌های متعدد، به نظر بنده تقسیم وظایف و محول کردن بعضی از کارها میان سازمان های متولی فعالیت‌های قرآنی، می‌تواند اثرگذارتر باشد.
مرتضی اوحدی