در چهارمین نشست گفتمان قرائت پژوهی؛
مبانی علمی و نظری قرائت مرتل با تکیه بر شاخصه‌های علمی بررسی شد
گروه دانشگاه: در نشست تخصصی «المصحف المرتل؛ مبانی علمی و نظری» که در تالار امام خمینی(ره) دانشگاه آزاد اسلامی قم برگزار شد، شهریار پرهیزکار، حسن فروغی و حجت‌الاسلام والمسلمین مشرف به بررسی مبانی علمی و نظری قرائت مرتل با تکیه بر شاخصه‌های علمی، عملی، روایی و تاریخی پرداختند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در آستانه ماه مبارک رمضان، چهارمین نشست تخصصی گفتمان قرائت‌پژوهی با عنوان «المصحف المرتل؛ مبانی علمی و نظری» با حضور اساتید و مرتلین حرم کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه(س) و متسابقین بیست و دومین جشنواره قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی استان قم برگزار شد.
در این نشست تخصصی که با مشارکت مرکز قرآن و حدیث فاطمه معصومه(س) در تالار امام خمینی(ره) دانشگاه آزاد اسلامی قم برگزار شد، شهریار پرهیزکار، حسن فروغی و حجت‌الاسلام والمسلمین مشرف به بررسی مبانی علمی و نظری قرائت مرتل با تکیه بر شاخصه‌های علمی، عملی، روایی و تاریخی پرداختند.
این جلسه با تلاوت مرتل استاد مهدی فروغی، قاری حرم حضرت معصومه(س) و مرتل برتر جمهوری اسلامی ایران در جشنواره ترتیل برتر سال 1396 آغاز شد.
در ادامه حسن فروغی، استاد علوم و فنون قرائات جامعه المصطفی(ص) العالمیه ضمن مفهوم‌شناسی «ترتیل» عنوان کرد: پیشینه ترتیل قرآن کریم را در زمان نزول وحی باید جستجو کرد. خداوند متعال ابتدا ترتیل را به خود نسبت می دهد؛ «و رتلناه ترتیلا»، (سوره مبارکه فرقان آیه 32)، سپس پیامبر گرامی اسلام(ص) و مومنان را به ترتیل قرآن سفارش می‌کند؛ «ورتل القرآن ترتیلا»، (سوره مبارکه مزمل، آیه 4). بنابراین قاری قرآن رسالت امانت‌داری و محافظت از ترتیل وحیانی را به عهده دارد و این جایگاه والایی است که یک قاری قرآن می‌تواند به آن افتخار کند.
عضو هیئت گزینش اساتید قرآن دانشگاه آزاد اسلامی در توضیح نظریه المصحف المرتل افزود: آنچه در حال حاضر و به‌ویژه در برنامه‌های جزءخوانی ماه مبارک رمضان در حرم کریمه اهل بیت(س) هر ساله با عظمت خاصی شاهد آن هستیم در حقیقت با نظریه المصحف المرتل جناب آقای لبیب سعید، نظریه‌پرداز مصری هماهنگ است. ایشان در کتاب الجمع الصوتی الاول با بررسی تاریخچه جمع مکتوب قرآن کریم از زمان خلفا نظریه المصحف المرتل یا جمع صوتی قرآن را توصیه و مطرح کردند.
وی افزود: بر اساس این نظریه اولین‌بار تلاوت جناب آقای محمود خلیل الحصری، شیخ المقاری مصر ضبط و به صورت فایل صوتی منتشر شد و به دنبال آن جمع‌های صوتی متعدد توسط اساتید مصری و دیگر بلاد اسلامی از جمله ایران اسلامی صورت پذیرفت که لزوما باید مبانی علمی و عملی در آنها مراعات شده باشد.
پرهیزکار ضمن اظهار خرسندی از حضور در این جمع علمی، گفت: لزوما این‌طور نیست کسی که ترتیل خوبی خوانده باشد و صاحب سبک هم باشد حال حسب استعدادی هم که دارد تلاوتش مورد توجه قرار گرفته بتواند نظریه‌پردازی هم بکند. نکاتی در خصوص ترتیل بدون این که اسمش را نظریه پردازی بگذارم چون نظریه پردازی مقوله عمیق و دقیقی است.
وی ادامه داد: یکسری تعریف‌هایی در ذهنم هست که ارائه می‌دهم که البته قابل نقد و بررسی هستند. معنای لغوی و اصطلاحی ترتیل بیان شد، ما هم اجمالا می‌دانیم ترتیل چیست، مثلا وقتی می‌گویند که تلاوت ترتیل در حرم مطهر حضرت معصومه(س) برای عموم چیز مبهمی نیست. اما به لحاظ تخصصی آیا آنچه مثلا شیخ خلیل الحصری خوانده است اسمش چیست؟
وی با تاکید بر تمایز ترتیل و اقراء پیامبر اکرم(ص) با صحابه و مقرئین افزود: در زمان حاضر تقسیمات متعددی برای تلاوت ارائه می‌شود که البته غیر از ورتل القرآن ترتیلا هست. سوال این است که پیامبر برای مردم چگونه می‌خواندند؟ و این خواندن پیامبر که تعلیمی و آموزشی و اقراء بود آیا همراه آهنگ بیرونی هم بوده یا صحت و استحکام آنچه نازل شده مد نظر هست؟ به نظر می‌رسد ترتیل در مقام اقراء آهنگین نیست ولی بعدها که صحابه و تابعین می‌خواستند بخوانند دستوری دریافت کردند مبنی بر خواندن با صوت زیبا و این یک مرحله دیگر است.
پرهیزکار ادامه داد: تلاوتی که فضیل بن عیاض را متحول می‌کند یا تلاوت که از علی‌بن‌الحسین(ع) گزارش شده چه تلاوتی بوده که عابرین مکث می‌کردند که از صوت زیبای حضرت بهره ببرند. آیا باز هم می‌توانیم بگوییم آهنگین نبوده و صرفا اقراء و تعلیم بوده؟ طبیعتا اقراء نبوده و یک نوع تلاوت حالی بوده. یکبار من می‌خوانم به شما چیزی یاد بدهم، یکبار می‌خوانم لذت ببرید مسلما نوع خواندنشان یکی نیست.
وی افزود: شاخصه‌هایی در تاریخ و روایات داریم که می‌توانیم با تکیه بر آنها به معنای دقیق ترتیل نزدیک شویم. آنچه مسلم است تدویری بوده است که آهنگین بوده و دل‌هایی را هم با خود همراه می‌کرده است. اگر آهنگ نداشت طبیعتا نمی‌توانسته دل‌ربایی کند. ضمن این که قبول داریم نظم آهنگ درونی معجزه قرآن است. ولی شک هم نداریم همین قرآن با این اعجاز آهنگین درونی را می‌شود بد خواند و عده‌ای فراری شوند و می‌شود زیبا خواند و افرادی را جلب و جذب کرد.
وی در پایان با تاکید مبانی علمی و عملی ترتیل به کشور مصر مهد و خواستگاه تلاوت مرتل اشاره و تاکید کرد: ترتیل مطلوب پس از اکتساب مبانی علمی و مهارت افزایی محقق می‌شود و کسانی می‌توانند تلاوت مرتل شاخص و ممتازی ارائه کنند که پشتوانه قوی در قرائت تحقیق داشته باشند به اضافه این که سال‌های متمادی ترتیل‌های ممتاز و قوی استماع کرده باشند و حافظ قرآن هم باشند. حفاظ قرآن ما باید خوشحال باشند که قرآن را حفظ نمودند و همه باید بدانند که مسیر حفظ قرآن مسیر پربرکتی هست.
حجت‌الاسلام والمسلمین مشرف در ادامه ترتیل را برترین شیوه تلاوت قرآن عنوان و خاطرنشان کرد: بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته در آیات و روایات شیوه ترتیل اختصاص دارد به پیامبر گرامی اسلام(ص) و نهایتا اهل بیت(ع) یعنی این شیوه که بهترین الگو هست منحصر هست در این بزرگواران و دیگران را راه به این مقام از تلاوت قرآن نیست، این نظر برخی از محققین است.
وی افزود: اما بسیاری از محققین هم ویژگی‌هایی را برگرفته از آیات قرآن و روایات برای ترتیل ذکر کرده‌اند. مخلص کلام این که تلاوت ترتیل قرائتی همراه با تدبر هست برای فهم و عمل به قرآن که تربیت قرآنی را در پی دارد و نتیجه آن حق تلاوتی را به دنبال دارد که در سایه تلاوت ترتیل معنا محور محقق می‌شود.
مشرف در ادامه ترتیل‌خوانی ماه مبارک رمضان در حرم مطهر را الگوسازی برای علاقه‌مندان برشمرد و گفت: به لطف خداوند متعال جلسات ترتیل‌خوانی حرم مطهر الگویی برای جلسات انس با قرآن کریم در سراسر کشور شده است.
یادآور می‌شود، این نشست تخصصی چهارشنبه 3 خردادماه جاری با مشارکت مرکز قرآن و حدیث فاطمه معصومه(س) در تالار امام خمینی(ره) دانشگاه آزاد اسلامی قم برگزار شد.
در این نشست تخصصی که با مشارکت مرکز قرآن و حدیث فاطمه معصومه(س) در تالار امام خمینی(ره) دانشگاه آزاد اسلامی قم برگزار شد، شهریار پرهیزکار، حسن فروغی و حجت‌الاسلام والمسلمین مشرف به بررسی مبانی علمی و نظری قرائت مرتل با تکیه بر شاخصه‌های علمی، عملی، روایی و تاریخی پرداختند.
این جلسه با تلاوت مرتل استاد مهدی فروغی، قاری حرم حضرت معصومه(س) و مرتل برتر جمهوری اسلامی ایران در جشنواره ترتیل برتر سال 1396 آغاز شد.
در ادامه حسن فروغی، استاد علوم و فنون قرائات جامعه المصطفی(ص) العالمیه ضمن مفهوم‌شناسی «ترتیل» عنوان کرد: پیشینه ترتیل قرآن کریم را در زمان نزول وحی باید جستجو کرد. خداوند متعال ابتدا ترتیل را به خود نسبت می دهد؛ «و رتلناه ترتیلا»، (سوره مبارکه فرقان آیه 32)، سپس پیامبر گرامی اسلام(ص) و مومنان را به ترتیل قرآن سفارش می‌کند؛ «ورتل القرآن ترتیلا»، (سوره مبارکه مزمل، آیه 4). بنابراین قاری قرآن رسالت امانت‌داری و محافظت از ترتیل وحیانی را به عهده دارد و این جایگاه والایی است که یک قاری قرآن می‌تواند به آن افتخار کند.
عضو هیئت گزینش اساتید قرآن دانشگاه آزاد اسلامی در توضیح نظریه المصحف المرتل افزود: آنچه در حال حاضر و به‌ویژه در برنامه‌های جزءخوانی ماه مبارک رمضان در حرم کریمه اهل بیت(س) هر ساله با عظمت خاصی شاهد آن هستیم در حقیقت با نظریه المصحف المرتل جناب آقای لبیب سعید، نظریه‌پرداز مصری هماهنگ است. ایشان در کتاب الجمع الصوتی الاول با بررسی تاریخچه جمع مکتوب قرآن کریم از زمان خلفا نظریه المصحف المرتل یا جمع صوتی قرآن را توصیه و مطرح کردند.
وی افزود: بر اساس این نظریه اولین‌بار تلاوت جناب آقای محمود خلیل الحصری، شیخ المقاری مصر ضبط و به صورت فایل صوتی منتشر شد و به دنبال آن جمع‌های صوتی متعدد توسط اساتید مصری و دیگر بلاد اسلامی از جمله ایران اسلامی صورت پذیرفت که لزوما باید مبانی علمی و عملی در آنها مراعات شده باشد.
پرهیزکار ضمن اظهار خرسندی از حضور در این جمع علمی، گفت: لزوما این‌طور نیست کسی که ترتیل خوبی خوانده باشد و صاحب سبک هم باشد حال حسب استعدادی هم که دارد تلاوتش مورد توجه قرار گرفته بتواند نظریه‌پردازی هم بکند. نکاتی در خصوص ترتیل بدون این که اسمش را نظریه پردازی بگذارم چون نظریه پردازی مقوله عمیق و دقیقی است.
وی ادامه داد: یکسری تعریف‌هایی در ذهنم هست که ارائه می‌دهم که البته قابل نقد و بررسی هستند. معنای لغوی و اصطلاحی ترتیل بیان شد، ما هم اجمالا می‌دانیم ترتیل چیست، مثلا وقتی می‌گویند که تلاوت ترتیل در حرم مطهر حضرت معصومه(س) برای عموم چیز مبهمی نیست. اما به لحاظ تخصصی آیا آنچه مثلا شیخ خلیل الحصری خوانده است اسمش چیست؟
وی با تاکید بر تمایز ترتیل و اقراء پیامبر اکرم(ص) با صحابه و مقرئین افزود: در زمان حاضر تقسیمات متعددی برای تلاوت ارائه می‌شود که البته غیر از ورتل القرآن ترتیلا هست. سوال این است که پیامبر برای مردم چگونه می‌خواندند؟ و این خواندن پیامبر که تعلیمی و آموزشی و اقراء بود آیا همراه آهنگ بیرونی هم بوده یا صحت و استحکام آنچه نازل شده مد نظر هست؟ به نظر می‌رسد ترتیل در مقام اقراء آهنگین نیست ولی بعدها که صحابه و تابعین می‌خواستند بخوانند دستوری دریافت کردند مبنی بر خواندن با صوت زیبا و این یک مرحله دیگر است.
پرهیزکار ادامه داد: تلاوتی که فضیل بن عیاض را متحول می‌کند یا تلاوت که از علی‌بن‌الحسین(ع) گزارش شده چه تلاوتی بوده که عابرین مکث می‌کردند که از صوت زیبای حضرت بهره ببرند. آیا باز هم می‌توانیم بگوییم آهنگین نبوده و صرفا اقراء و تعلیم بوده؟ طبیعتا اقراء نبوده و یک نوع تلاوت حالی بوده. یکبار من می‌خوانم به شما چیزی یاد بدهم، یکبار می‌خوانم لذت ببرید مسلما نوع خواندنشان یکی نیست.
وی افزود: شاخصه‌هایی در تاریخ و روایات داریم که می‌توانیم با تکیه بر آنها به معنای دقیق ترتیل نزدیک شویم. آنچه مسلم است تدویری بوده است که آهنگین بوده و دل‌هایی را هم با خود همراه می‌کرده است. اگر آهنگ نداشت طبیعتا نمی‌توانسته دل‌ربایی کند. ضمن این که قبول داریم نظم آهنگ درونی معجزه قرآن است. ولی شک هم نداریم همین قرآن با این اعجاز آهنگین درونی را می‌شود بد خواند و عده‌ای فراری شوند و می‌شود زیبا خواند و افرادی را جلب و جذب کرد.
وی در پایان با تاکید مبانی علمی و عملی ترتیل به کشور مصر مهد و خواستگاه تلاوت مرتل اشاره و تاکید کرد: ترتیل مطلوب پس از اکتساب مبانی علمی و مهارت افزایی محقق می‌شود و کسانی می‌توانند تلاوت مرتل شاخص و ممتازی ارائه کنند که پشتوانه قوی در قرائت تحقیق داشته باشند به اضافه این که سال‌های متمادی ترتیل‌های ممتاز و قوی استماع کرده باشند و حافظ قرآن هم باشند. حفاظ قرآن ما باید خوشحال باشند که قرآن را حفظ نمودند و همه باید بدانند که مسیر حفظ قرآن مسیر پربرکتی هست.
حجت‌الاسلام والمسلمین مشرف در ادامه ترتیل را برترین شیوه تلاوت قرآن عنوان و خاطرنشان کرد: بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته در آیات و روایات شیوه ترتیل اختصاص دارد به پیامبر گرامی اسلام(ص) و نهایتا اهل بیت(ع) یعنی این شیوه که بهترین الگو هست منحصر هست در این بزرگواران و دیگران را راه به این مقام از تلاوت قرآن نیست، این نظر برخی از محققین است.
وی افزود: اما بسیاری از محققین هم ویژگی‌هایی را برگرفته از آیات قرآن و روایات برای ترتیل ذکر کرده‌اند. مخلص کلام این که تلاوت ترتیل قرائتی همراه با تدبر هست برای فهم و عمل به قرآن که تربیت قرآنی را در پی دارد و نتیجه آن حق تلاوتی را به دنبال دارد که در سایه تلاوت ترتیل معنا محور محقق می‌شود.
مشرف در ادامه ترتیل‌خوانی ماه مبارک رمضان در حرم مطهر را الگوسازی برای علاقه‌مندان برشمرد و گفت: به لطف خداوند متعال جلسات ترتیل‌خوانی حرم مطهر الگویی برای جلسات انس با قرآن کریم در سراسر کشور شده است.
یادآور می‌شود، این نشست تخصصی چهارشنبه 3 خردادماه جاری با مشارکت مرکز قرآن و حدیث فاطمه معصومه(س) در تالار امام خمینی(ره) دانشگاه آزاد اسلامی قم برگزار شد.
