اعراب‌پذیری و وضوح بالا در ابعاد مختلف؛ قابلیت‌های برتر فونت قرآنی «واضح»
گروه هنر: فونت «واضح» علاوه بر اعراب‌پذیری مطلوب به سبب فضای مناسب میان حروف، به شکلی است که در صورت نمایش در نمایشگرهای مختلف سیستم‌های رایانه‌ای از یک گوشی هوشمند تلفن همراه گرفته تا مونیتورهای بزرگ رایانه، قابلیت‌های مورد نظر خود را همچنان حفظ کرده و دچار نقض و دفرمه شدن نمی‌شود.
این فونت طراحی شده تاکنون در معرض دید کارشناسی گروهی از کارشناسان خط، طراح فونت و فعالان حرفه‌ای در زمینه هنر گرافیک به منظور اظهارنظر کارشناسی قرار گرفته است که یکی از آنها مسعود سپهر از کارشناسان طراحی گرافیک و تایپوگراف است. سپهر فارغ‌التحصیل کالج چاپ لندن و فارغ‌التحصیل دوره آموزش تکمیلی از مرکز آموزش اپل پاریس است که تاکنون سمت‌هایی همچون نایب رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران و طراح گرافیک شرکت طراحی پیتر هچ لندن را به عهده داشته است. وی همچنین مؤسس کارگاه گرافیک سپهر بوده و مدیریت آن را به عهده دارد. با او در مورد فونت «واضح» گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ایکنا ـ در ابتدا بفرمایید توقعی که از یک فونت می‌رود چیست و اینکه آیا «واضح» که از همان ابتدا با نیت نگارش قرآن طراحی شده است، چه ویژگی‌هایی دارد؟
صورت مسئله اصلی که در مورد فونت وجود دارد اینکه خوانایی لازم را داشته باشد و بتواند در انتقال اطلاعات عمومی به سادگی و وضح به کاربران کمک کند، این امر یک قانون کلی در مورد فونت و قلمی است که آن را در صفحه مانیتور یک سیستم رایانه مشاهده می‌کنید.
اما در مورد قرآن و کتابت آن با استفاده از فونتی خاص باید بگویم که چند موضوع خاص وجود دارد و آن اینکه از آنجا که با واژگان و حروف عربی سر و کار داریم لذا باید فونتی که در نگارش آن استفاده می‌شود بسیار منحصر به فرد باشد و با اعراب‌گذاری دقیق بتوان آن را به طور دقیق و روشن و خوانا، قرائت کرد.
آنچه که دوستان دست‌اندرکار در طراحی فونت «واضح» آن را مطرح کردند اینکه علاوه بر توجه به تأکیدات سفارش دهنده، تمام تلاش خود را بر آن داشته‌اند تا به فونتی دست پیدا کنند که در صورت نمایش در نمایشگرهای مختلف سیستم‌های رایانه‌ای از یک گوشی هوشمند تلفن همراه گرفته تا مونیتورهای بزرگ رایانه قابلیت‌های مورد نظر خود را همچنان حفظ کرده و دچار نقض و دفرمه شدن نشود.
مضافاً بر این باید به این نکته تأکید کرد که معمولاً شخص قاری قرآن برای قرائت کلام الله از گوشی‌های همراه استفاده می‌کند و کمتر پیش می‌آید که فردی پشت یک سیستم رایانه با ابعاد بزرگ به قرائت قرآن بپردازد و لذا باید فونت مورد نظر این قابلیت را داشته باشد که در ابعاد کوچک و مثلاً در صفحه یک نمایشگر 4 و نیم اینچی همچنان کیفیت خود را حفظ نماید.
خط های متداول و رایج در زمینه کتابت قرآن و حتی نسخ وقتی قرار است تبدیل به یک فونت برای تایپ کامپیوتری شوند به دلیل آنچه ما آن را حجم پیکسل‌های رایانه‌ای نام می‌نهیم در صورت تغییر در ابعاد، کیفیت اجرای خود را از دست می‌دهند و لذا مشاهده می‌شود که مثلاً در قرآن با استفاده از نسخ نی‌ریزی و حتی عثمان‌طه معمولاً از نسخه‌های اسکن شده خط که با استفاده از قلم نی نوشته شده است استفاده می‌شود.
در مورد فونت «واضح» باید با خرسندی به این مسئله اذعان کنم که طراحان این فونت با توجه به اینکه در کتابت قرآن ناگزیر از اعراب‌گذاری هستیم لذا با کوتاه کردن قامت الف‌ها به کار رفته در واژگان و همچنین کشیدگی کمتر حروف «ر» و «ی» این امکان را فراهم کرده‌اند که فضای بیشتری برای اعراب‌گذاری فراهم شود ضمن آنکه تصور می‌شود «واضح» در چارچوبی مربع شکل و منضبط اجرا شده و به جرئت می‌توان یکی از بهترین فونت‌ها در زمینه نگارش قرآن تا به این لحظه است که البته اگر قرار است به شکل کتابت قرآن در صفحات چاپی پیاده شود و به شکل یک مصحف و مجلد عرضه شود همچنان باید ظرافت‌ها و زینت‌هایی که از مؤلفه‌های اصلی خوشنویسی در آن رعایت شود که این امر قابل اجرا و سهل و ممتنع صورت خواهد گرفت.
ایکنا ـ در مورد رسم الخط های متداول کتابت قرآن تصور می‌شود که از همان ابتدا به این اوج تحول و پختگی نائل نیامده باشد و به مرور زمان چنین قوام و پختگی را درآنها شاهد باشیم، فونت «واضح» آیا قابلیت لازم برای قرارگیری در این مسیر تحولی را تا رسیدن به یک فونت استاندارد برای فراگیر شدن به عنوان خط رایج کتابت قرآن را داراست؟
از جمله مواردی که در زمینه وضع این فونت مورد نظر طراحان قرار داشته است مورد استفاده آن برای خوانندگان و قاریان متوسط و رو به پایین قرآن از نظر تسلط شان نسبت به واژگان قرآنی است. در مورد نسخ و عثمان‌طه این نقل مشهور است که اساساً این خط برای سهولت در قرائت قرآن و اجتناب با تزئینات و جزئیات خطوطی همچون ثلث بوده است که متداول شده است و به نظر می‌رسد که هدف از وضع این خط ایجاد ارتباط تفصیلی میان مخاطبان با کلام وحی بوده است.
اساساً هم قرآن همانگونه که از نامش پیداست به منظور خواندن و استفاده مسلمانان و پیاده شدن آن در اوقات زندگیشان نازل شده است و لذا باید از این تصور که تنها یک کتاب مقدس است که بنا به ضرورت باید به آن رجوع شود و در اغلب اوقات به عنوان یک موجودیت تزئینی و متبرک باید بر سر تاقچه‌ها و یا کتابخانه‌ها خاک بخورد، بیرون آمد؛ هر تلاشی که پیش از این مثلاً با متداول شدن خط عثمان‌طه برای ارتباط بیشتر مسلمانان با قرآن مجید وجود داشته اکنون نیز در مورد فونت «واضح» صدق می‌کند و با نگاهی که در زمینه طراحی آن صورت گرفته است و برای تایپ با استفاده از کیبورد سیستم‌های رایانه‌ای مناسب‌سازی شده است باید گفت که در فاصله زمانی کمی خواهد توانست به خوبی جای خود را در زمینه نگارش قرآن به دفعات باز کند؛ امری که همانطور که گفته شد در مورد مثلاً عثمان‌طه و نسخ شاهد آن نیستیم و به دلیل حجم پیکسلی سیستم‌های رایانه‌ای شاید ابتدا باید شاهد کتابت آن به شکل سنتی توسط یکی از استادان خوشنویسی باشیم کمااینکه استاد محمد احصایی با توجه به حساسیت و اهتمامی که به ریزه‌کاری‌های کتابت داشتند مثلاً در یک بازه زمانی هفت و یا هشت ساله موفق به کتابت قرآن شدند.
ایکنا ـ با توجه به استانداردهایی که در زمینه صفحه‌بندی کتابت قرآن وجود دارد و اینکه باید در هر صفحه از کتابت، قرآن را با کلمه آغاز و به واژگانی ختم کرد، چقدر معتقدید که «واضح» توانسته است در زمینه مدیریت صفحه، موفق بوده و به یاری کاتب بشتابد؟
چون صحبت از فونت و قلم قرآنی است که برای تایپ کامپیوتری طراحی شده است و این مسئله با مقوله‌ای به نام کتابت و خوشنویسی خط که همه‌چیز آن بستگی به محاسبات شخص کاتب دارد لذا نباید نگران مدیریت صفحه در نگارش قرآن با استفاده از این فونت بود چرا که هوشمندی در طراحی چنین فونت‌هایی به عنوان یک نرم‌افزار رایانه‌ای وجود دارد که قادر است میزان فاصله میان کلمات، کشیدگی و به چسبیدگی آنها را رعایت نماید و مسئله مهم در مورد «واضح» که به نظر می‌رسد به درستی در آن لحاظ شده است اینکه قرار است قرآن با استفاده از این فونت در چه شرایطی خوانده شود و چه کسانی و در چه گروه سنی هدف مخاطبان آن هستند که طراحان «واضح» در این روند به خوبی نقش خود را ایفا کرده و به طور حتم در طول فرایند طراحی این فونت از اساتید خبره مشاوره دریافت داشته‌اند.
ایکنا ـ به استثنای 5 ویژگی که برای این فونت برشمرده شده است، طراحان این فونت بر وجوه هنری و اینکه می‌توان با استفاده از این فونت در زمینه گرافیکی و هنر قرآنی از جمله تایپوگرافی نیز فعالیت کرد، نظر شما چیست؟
تصور نمی‌کنم مقوله فونت را برای مصارف هنری همچون تایپوگرافی مورد استفاده قرار داد و یا حداقل من ابتدا به ساکن قادر نیستم به این موضوع با قاطعیت اشاره کنم که بتوان با استفاده از فونت یک مرقع هنری ایجاد کرد؛ ماهیت یک قلم و یا فونت مورد استفاده در زمینه نگارش ماشینی و کاملاً مکانیکی است و لذا از بسیاری از ریزه‌کاری‌ها و خلاقیت‌های هنری به دور است و همه اینها موجب می‌شود که حتی اگر با استفاده از یک فونت بتوان یک تابلوی هنری در زمینه‌های تایپوگرافی و یا نقاشی خط پدید آورد، چنین اثری فاقد اعتبار از نظر هنری و بروز خلاقیت باشد.
امیر سجاد دبیریان
