بروز مشکلات عدیده در قرائت قرآن «عثمان طه»/ رواج فونت «واضح»؛ سهولت در روخوانی

اساساً واضعان این فونت در مؤسسه «افق رویداد» که یکی از گروههای مستقر در مرکز رشد و شکوفایی فناوری‌ها و هنر قرآنی می‌باشد اهدافی که از طراحی این فونت قرآنی داشته‌اند، توجه به ویژگی‌هایی اعمال شده در آن برای سهولت قرائت قرآن نزد عام مردم بوده است و با توجه به اینکه در شرایط کنونی اغلب قرآن‌هایی که در دست مردم است براساس رسم‌الخط نسخ عربی منسوب به «عثمان طه» به چاپ و نشر رسیده است؛ لذا ضروری به جهت پیچیدگی‌های این خط که قاریان قرآن را معمولاً با مشکل روبرو می‌کند، نهادهایی همچون سازمان دارالقرآن‌الکریم به عنوان متولی اصلی چاپ و نشر قرآن، توجه و اهتمام ویژه‌ای به چنین اقداماتی در زمینه طراحی خط و فونت ایرانی داشته باشند و شرایطی را فراهم آورند که در آینده دور و یا نزدیک شاهد جایگزینی چنین خط و فونت‌هایی همچون فونت قرآنی «واضح» به جای «عثمان طه» باشیم.

به همین جهت در ادامه بحث و بررسی فونت جدید طراحی شده قرآنی«واضح» گفت‌و‌گویی با احمد زرنگار؛ معاون نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم سازمان دارالقرآن‌الکریم داشتیم تا وی پیرامون ضرورت چنین اقداماتی، عزم سازمان به منظور جایگزینی رسم‌الخط کتابت قرآن و همچنین اظهارنظر کارشناسی در مورد فونت «واضح» به بحث و نقد و نظر بپردازیم که در ادامه می‌خوانید:

ـ به طور کلی سازمان دارالقرآن‌الکریم و معاونت نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم تا چه اندازه‌ای نسبت به اقداماتی در مورد وضع خط و فونت‌های جدید قرآنی برپایه رسم‌الخط‌های ایرانی به منظور جایگزینی آنها با خطوطی همچون «عثمان طه» توجه نشان می‌دهد؟

بسیار زیاد، حداقل از سال 95 که این حقیر مسئولیتی این معاونت را به عهده گرفتم کارهای مؤثر و دنباله‌داری در تحقق این مهم به انجام رسیده است و شخصاً به دنبال این بوده‌ام که علاوه بر خطوطی که وجود دارد و در زمینه کتابت قرآن به کار می‌رود که البته عمده آن «عثمان طه» است، تا حدود زیادی گرایش به سمت خطوط ایرانی و استفاده از آنها نیز به وجود آید.

ما چه به لحاظ خط و چه به لحاظ فونت و استفاده از آنها باید بر مدار اقتضائات زمان خودمان به پیش برویم و از تحولات و پیشرفت‌های به عمل آمده تبعیت کنیم؛ یکی از اقدامات مؤثر ما در این معاونت همکاری تنگاتنگ با شرکت‌ها و مؤسسات فعال در زمینه علوم رایانه‌ای که مشخصاً با دو شرکت «گام الکترونیک» و «قلم برتر»  تعاملات بسیار خوبی داریم که آنها توانسته‌اند تا به امروز فونتی قرآنی را براساس خط نسخ ایرانی منسوب به مرحوم نی‌ریزی طراحی کرده و قرآن‌هایی بر این اساس به چاپ برسانند.

صرفنظر از وظیفه سازمانی که آن را احساس می‌کنم، یک وظیفه شخصی را نیز در  طراحی خط و فونت مربوط به کتابت قرآن را براساس رسم‌الخط ایرانی بر گردن دارم و آن اینکه با توجه به اینکه مفتخر به معلمی قرآن هستم متأسفانه در محیط های دانشگاهی با مواردی به کرات برخورد دارم که حتی دانشجویان ما که این توقع می‌رود که حداقل در زمینه روانخوانی قرآنی مشکلی نداشته باشند اما به سبب دشواری و پیچیدگی‌های مربوط به خطوطی همچون «عثمان طه» قادر به قرائت روان قرآن نیستند.

ـ تا چه اندازه دارالقرآن در مجاب کردن ناشران قرآنی برای استفاده از رسم‌الخط  و فونت‌های طراحی شده ایرانی در کتابت قرآن دخیل بوده و توانسته است مقاصد خود را به پیش ببرد؟

اقدامات خوبی در این زمینه به انجام رسیده است و شخصاً در دیدار با ناشران  از آنها خواسته‌ام که اهتمام ویژه‌ای به این مهم در کنار استفاده فراگیر از «عثمان طه» در چاپ و نشر قرآن‌های خود داشته باشند با این وجود تصور می‌کنم این جریان نیاز به  حمایت بی‌شائبه‌ای دارد و باید انصافاً به این نکته  متذکر شد جایگزینی خطی که سالیان متمادی است در امر کتابت و چاپ قرآن تکرار شده است با خط جدید کمی زمانبر است و نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.

 سازمان دارالقرآن در تحقق این روند تحولی، در کنار استفاده از خطوطی رایجی همچون «عثمان طه» از خطوط کاتبانی همچون آقایان حسن‌زاده و عبادی نیز در زمینه چاپ و نشر قرآن‌های مصوب استفاده کرده است که اتفاقاً در شمارگان وسیعی به چاپ رسیده است.

ـ در مورد ویژگی فونت قرآنی «واضح» که از سوی دوستان در مؤسسه «افق رویداد» طراحی شده و قطعاً به شما هم برای ارزیابی کارشناسی ارائه و عرضه شده است، توضیح بفرمایید؟

اخیراً به تلاش دوستان خلاق و خوش‌فکر که اغلب هم از نسل جوان علاقه‌مند در زمینه کتابت قرآن هستند، شاهد طراحی فونت‌های زیبایی هستیم که نمونه موفق که قابل اعتنای آن فونت قرآنی«واضح» است که دوستان جوان در «افق رویداد» برای طراحی آن زحمات زیادی کشیده‌اند.

البته نمونه‌ای از چنین تلاشی در طراحی فونتی که در آن سادگی در رسم‌الخط کتابت قرآن وجود داشته باشد را پیشتر تجربه کرده‌ایم و گروهی جوان و فعال در این زمینه فونتی قرآنی را موسوم به فونت «کودک» طراحی و ارائه کرده بودند که براساس آن قرآنی نیز در شمارگانی بسیار پایین به چاپ رسید اما به جرئت می‌توانم بگویم که فونت«واضح» هم از نظر حرکات قلم و استقرار آن  و هم گرانیگاه و فواصل رعایت شده میان واژگان و حروف تجربه‌ای نسبتاً موفق‌تری است و زیبایی منحصر به فردی را دارد که براساس اهداف مورد نظر این گروه یعنی سعی در ارائه فونتی قرآنی که بتواند حداقل قرائت قرآن را برای عموم مردم و نوآموزان قرآنی آسان کند بسیار کاربرد خواهد داشت که امیدواریم به شرط فراگیر شدن بتواند این هدف متعالی طراحان این فونت را جامه عمل بپوشاند.

اما طبیعی است که در طراحی این فونت و با توجه به اینکه قرار بود از ابتدا تبدیل به یک نسخه دیجیتال برای تایپ رایانه‌ای شود، اغلاطی وجود داشت که سعی در رفع آنها داشتیم و همینجا باید بگویم که ما این فونت را پس از تصحیح در کنار سایر فونت‌های موجود در پایگاه اینترنتی سازمان همچون«آیه‌نگار» و«هدی» قرار داده تا مورد استفاده ناشران البته به شرط علاقه‌مندی آنها قرار گیرد و البته نکته حائزاهمیت اینکه قرار است به کوشش طراحان این فونت، رونمایی از آن به طور رسمی در اختتامیه نمایشگاه قرآن نیز به انجام برسد و خوشبختانه ترجمه خوبی نیز برای قرآن چاپی براساس این فونت به کار رفته که مربوط به استاد شیخ حسین انصاریان است؛ به هر حال طراحی و عرضه این فونت منطبق با سیاستگذاری سازمان دارالقرآن‌الکریم یعنی ارائه الگوهایی در زمینه خطوط به کار رفته در کتابت قرآن است که ما قصد داریم آنها را در اختیار ناشران قرآنی قرار دهیم.

همانطور که پیشتر اشاره شد توقع استفاده ناشران از این فونت و یا سایر موارد مشابه دفعی و ابتدا به ساکن نخواهد بود و اینکه انتظار داشته باشیم این فونت سریعاً جایگزین مواردی همچون«عثمان طه» شود بلکه نیاز به یک فرهنگسازی و تبلیغات وسیع در این زمینه داریم.

ـ «افق رویداد» به عنوان هسته‌ای زیرنظر مرکز رشد فناوری‌های قرآنی، از جوانانی خلاق و پراستعداد تشکیل شده است که توانسته‌اند با فعالیتی کاملاً شخصی و در بدو امر بدون چشم‌داشتی فونت«واضح» را طراحی و ابداع کنند، قطعاً از چنین تشکیلاتی دغدغه‌مند در زمینه گوناگون به ویژه در امر کتابت قرآن کم نداریم، دارالقرآن تا چه اندازه در قالب تشکیل یک تشکل درون‌سازمانی و یا کارگروه از چنین جریانات پراکنده‌ای می‌تواند حمایت کند؟

این سازمان از سال 64 نظارتی بر فعالیت‌هایی جاری در امر کتابت، چاپ و نشر قرآن داشته است، در طی این مدت افراد و گروه‌های زیادی  با مراجعه به این سازمان کارها و ایده‌های زیادی را مطرح کردند که خروجی آنها چاپ قرآن‌های متعددی بود اما به نظر می‌رسد این امر تنها شرط حمایت از تلاش آنها نباشد به این معنی که اگر ارگان‌ها و سایر نهادهای دولتی که در این زمینه ورود پیدا می‌کنند به جای آنکه هزاران بار به چاپ قرآن با استفاده از خط «عثمان طه» مبادرت ورزند نسبت به چنین تلاش‌هایی گرانسنگ در طراحی و ترویج خط و فونت ایرانی کتابت قرآن اهتمام نشان می‌دادند اکنون ما بسیار جلوتر از شرایطی بودیم که در آن قرار داریم اما متأسفانه بنا به دلایل زیادی این کارها متوقف ماند؛ نسبت به عملکرد گذشته تصور من این است که در این مهم کم‌کاری و کوتاهی زیاد بوده است.

در شرایط کنونی فقط از طرف آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در شش بخش مشکلات و نواقص مربوط به خط «عثمان طه» مطرح می‌شود و این امر لزوم استفاده از خط و فونت قرآنی ایرانی را بیش از پیش به اثبات می‌رساند؛ شخصاً با تک تک ناشران قرآنی در این زمینه صحبت کرده و می‌کنم و حتی در مراجعات اخیر ایشان به دوستان گفته‌ام که در اعطای مجوز جدید برای نشر قرآن با استفاده از خط «عثمان طه» کمی تعلل به خرج دهند اما واقعیت آن است که ناشران هم این مسئله را مطرح می‌کنند که به سبب تقاضای بازار، قرآن چاپی با خط «عثمان طه» است که خواستار و متقاضی دارد و در سایر موارد قرآن‌های چاپی اصطلاحاً روی دستشان می‌ماند.

قبول دارم که چنین مؤسسات و گروه‌های فعالی که در زمینه استفاده از خطوطی با پایه و اساس رسم‌الخط ایرانی کوشا هستند باید مورد حمایت قرار گیرند اما به نظر می‌رسد که زیرساخت‌های آن فراوان نیست و باید از سوی نهاد و سازمان‌های متولی تلاشی مضاعف در این زمینه به وجود آید.

خوشبختانه اخیراً ماده واحده‌ای در مجلس از سوی کمیسیون فرهنگی و نماینده مردم نی‌ریز در مجلس شورای اسلامی که عضو این کمیسیون هم هست مبنی بر ترویج رسم‌الخط مفاخر ملی در کتابت قرآن مطرح شد که در صورت تصویب در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار گیرد و به نظرم این ماده واحده باید به شکل یک قانون به تصویب برسد چرا که حداقل در زمینه مصارف داخلی نیازمند استفاده از رسم‌الخط ایرانی هستیم و مگر در کشورهایی همچون مصر و عربستان سعودی خطی به غیر از «عثمان طه» برای کتابت قرآن و چاپ و نشر آن استفاده می‌شود؟ چه اشکالی دارد که ما نیز با استفاده از رسم‌الخط ایرانی و همچنین به کارگیری فونت‌هایی همچون «واضح» قرآن‌هایی برای خودمان داشته باشیم؟ ما در تصویب این ماده واحده و اجرایی شدن آن باید به منویات رهبر معظم انقلاب توجه کنیم که فرمودند نسخه ما قرآن مرحوم نی‌ریزی است البته اغلاط و ایراداتی هم دارد که باید کوشش شود مورد اصلاح قرار گرفته و تبدیل به یک رسم‌الخط متداول در زمینه کتابت قرآن شود.

همینجا هم به نکته‌ای اشاره کنم و آن اینکه دارالقرآن به دنبال برنامه‌ای به منظور تصحیح مکانیزه قرآن است که البته دست یافتن به آن کار پیچیده‌ای است اما روند ارزیابی خط و فونت قرآنی را که برای چاپ و نشر باید بلامانع اعلام شود تسریع خواهد کرد و  مثلاً فرایند بررسی فونت«واضح» را که چندین روز وقت برای آن صرف شد را در فاصله یکی دو روز به انجام می‌رساند.

ـ اشاره به این شد که در گفت‌و‌گو با ناشران کمتر موفق به تشویق آنها به چاپ و نشر قرآن با استفاده از خط و فونت ایرانی شده‌اید و آنها بیشتر از اینکه به این رسم‌الخط‌ها توجه نشان دهند فوراً به سمت استفاده از «عثمان طه» گرایش دارند، برای تشویق و مجاب ساختن آنها فکر دیگری ندارید؟

برگزاری یک همایش ملی که حتی قابلیت تبدیل شدن به یک همایش بین‌المللی را نیز داشته باشد در دستور کار ما قرار دارد که در آن با استفاده از همه ناشران قرآنی و حضور جامعه هنری فعال در زمینه‌های قرآنی و اغلب خطاطان و خوشنویسان که تعداد آنها نیز کم نیست اما متأسفانه کمتر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند؛ شخصاً اغلب آنها که هم‌اکنون بالغ بر 50 نفر هستند را اسماً نمی‌شناسم و آنها را از نزدیک ندیده‌ام، برگزاری این همایش می‌تواند بسیار از مسائل و مشکلات را حل کند.

امیر سجاد دبیریان