بیم و امیدهای ورود کلانتری به حراست از طبیعت/ کارنامه مثبت ابتکار در تزریق دین به حفاظت از محیط زیست

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سال 92 بود که سید حسن روحانی، رئیس یازدهم جمهوری اسلامی ایران محیط زیست را به عنوان اولویت اصلی خود و نجات دریاچه ارومیه را اولین مصوبه در دولت خود قرار داد، همچنین معصومه ابتکار را که پیش از این در دولت‌های هفتم و هشتم ریاست سازمان محیط زیست را بر عهده داشت و چهره‌ای فرهنگی در آن زمان به محیط زیست داده بود به عنوان معاون خود و ریاست این سازمان برگزید.

با ورود دوباره معصومه ابتکار به رأس سازمان حفاظت محیط زیست پس از 8 سال برنامه‌های این سازمان برای حراست از طبیعت آغاز شد و همانگونه که اشاره شد این اقدام با دریاچه ارومیه آغاز شد. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه آب شور ایران به دلیل بی‌توجهی دولت‌های گذشته به امر توسعه پایدار و ارائه مجوز به ساخت ‌و سازهای غیر قانونی در اطراف این دریاچه حفر چاه‌های غیر مجاز در زمین‌های کشاورزی تا مرز خشک شدن کامل پیش رفت، در سال 1392 کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با هدف یافتن راهکارهای نجات این دریاچه و همراه ساختن جامعه فرهنگی و هنری ایران، همچنین جامعه جهانی و تلاش برای فرهنگ‌سازی و ایجاد حساسیت میان مردم و طرفداران محیط زیست تشکیل و ریاست آن بر عهده عیسی کلانتری،(معاون جدید رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دولت دوازدهم) گذاشته شد. با حمایت‌های قانونی و تصویب طرح‌های متعدد، این دریاچه تا حدود زیادی از وضعیت بحرانی خارج شد.

 نجات یوزپلنگ آسیایی که به نماد ایران در کارزارهای بین‌المللی ورزشی تبدیل شد و کارهایی در خصوص این گونه جانوری انجام شد، طرح ملی حفاظت از یوز از سال 93 رسما کلید خورد و از همان زمان نیز پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیز کار خود را با هدف حفاظت و پرورش نسل این گربه سان آغاز کرد. کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها با متوقف کردن تولید بنزین پتروشیمی، و اجباری کردن معاینه فنی برای خودروها بدین منظور دیگر اقدام سازمان بود.

اخذ حق‌آبه‌ و مخالفت با سد سازی‌های گسترده، افزایش همکاری‌های بین‌المللی برای کاهش پدیده ریزگردها، شناسایی منابع داخلی پدیده ریزگردها و همکاری با جهاد کشاورزی برای کاهش این منابع به وسیله کاشت نهال از جمله اقدامات این سازمان در دوران حضور ابتکار در سازمان محیط زیست در چهار سال اخیر بود.

ابتکار پیش از اینکه چهره‌ای محیط زیستی شود، عضو دانشجویان پیرو خط امام و تسخیر کننده لانه جاسوسی آمریکا در ایران بود، هنوز مصاحبه‌های ابتکار با تلویزیون‌های خارجی در سال 58 گاه در سالروز این واقعه از رسانه ملی پخش می‌شود، او چهره‌ای انقلابی و در عین حال مذهبی دارد، به همراه خانواده‌اش خیریه حضرت زینب(س) را اداره می‌کند، این مسأله موجب شده است تا نگاهی فرهنگی و دینی خود را از همان سال‌های دهه هفتاد با خود به محیط برده و در دولت یازدهم دوباره این فعالیت‌ها را احیا کند.

کنفرانس بین‌المللی دین، فرهنگ و محیط زیست نخستین این اقدام بود که پس از سال‌ها سر انجام اردیبهشت‌ماه 95 این کنفرانس بین‌المللی با حضور برخی رهبران و دانشمندان دینی جهان در تهران برگزار شد. همچنین روحانیون با توجه به نقشی که همواره در ارشاد مردم و هدایت فعالیت‌های آنان داشته‌اند در این دوران با دعوت و تلاش مدیران سازمان حفاظت محیط زیست وارد فعالیت‌ شده و توافق‌نامه‌هایی نیز با حوزه علمیه تهران امضا شد.

از سوی دیگر اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در دین اسلام برای پیشگیری از هرگونه مفسده‌ای با تأکید رهبری و ریاست جمهوری یازدهم وارد گفتمان محیط زیستی شده و در همین دوران توافق نامه‌ای برای انجام فعالیت در این راستا بین سازمان محیط زیست و ستاد امر به معروف و نهی از منکر شکل گرفت. همچنین ارتباط مناسب با مراجع عظام تقلید، نهادهای دینی مانند ستاد ائمه جمعه، حوزه‌های علمیه، و جامعةالمصطفی(ص) العالمیة نیز نشان از توجه این سازمان به بعد دینی فعالیت‌های محیط زیستی بود.

17 اسفندماه سال 94 بود که فعالین محیط زیستی کشور به دیدار رهبر معظم انقلاب نائل آمدند، این دیدار که نشان از اهمیت حفظ مسأله محیط زیست در سطح کلان کشوری بود موجب شد تا حجت بر بسیاری تمام شده و دفاع تمام قد معظم‌له از حراست طبیعت موجب شد تا این فرصت برای دولت به ویژه سازمان حفافظت محیط زیست فراهم آمده تا به فعالیت‌هایش رنگ و بوی دیگری دهد. تدوین سیاست‌های کلان محیط زیست در مجمع تشخیص مصلحت نظام و تأیید و ابلاغ آن از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تدوین لایحه حمایت از محیط بانان، و تدوین لایحه کاهش آلودگی هوا و گسترش آموزش‌های محیط زیستی از سنین کودکی از نتایج این دیدار بود، ضمن اینکه قوه قضاییه نیز تخریب‌های محیط زیستی را جرم انگاری تلقی کرد.

محیط زیست زمانی حفظ می‌شود که بتوان از نخستین سال‌های زندگی، طبیعت را با کودکان عجین کرد و نحوه زیست طبیعی را به آنان آموخت، از سال 94 سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری سازمان‌های مردم نهاد و وزارت آموزش و پرورش، به تأسیس مدارس طبیعت در برخی استان‌های کشور اقدام کرد و در همین راستا دبیرخانه محیط زیست کشوری در وزارت آموزش و پرورش تشکیل و  محیط زیست نیز وارد کتاب‌های درسی شد. تا این رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، ابتکار ماندگاری را برای حفظ طبیعت انجام داده باشد در کنار این مسأله باید فعال‌سازی خیریه‌های محیط زیستی و ترویج نذر طبیعت را نیز اضافه کرد.

معصومه ابتکار در کنار نقاط قوت ضعف‌هایی را در کارنامه 4 ساله خود در سازمان محیط زیست نیز به جای گذاشت که از آن جمله می‌توان به عدم احیای بسیاری از تالاب‌ها و دادن آمارهای بعضا متناقص در این رابطه اشاره کرد. بسیاری از تالاب‌های ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های جانوری و گیاهی، به دلیل تغییر شرایط اقلیمی و بی توجهی به مساله حوزه آبریز در سال‌های گذشته وارد شرایط بحرانی شدند. بر پایه آمارهای اعلام شده در زمان روی کار آمدن دولت یازدهم 45 تالاب کشور در معرض خطر قرار داشتند. تدوین و ارائه لایحه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌ها به مجلس و اجرای طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران از مهمترین تلاش‌های دولت یازدهم برای احیای تالاب‌های مهم ایران چون «هامون» ، «گاوخونی» و «بختگان» بود. با این حال وضعیت هامون به دلیل عدم اجازه ورود آب رودخانه هیرمند از سوی افغانستان به ایران هنوز رضایت بخش نبوده و بخش بزرگی از آن خشک شده است. اما بخشی از این تالاب پس از 16 سال دوباره جانی تازه گرفت. وضعیت دیگر تالاب‌های ایران مانند پریشان، گاوخونی، دریاچه نمک و حوض سلطان نیز وضعیتی به مانند هامون دارند که نیازمند احیا و تثبیت شرایط‌‌ اند.

با آغاز فعالیت‌ دولت دوازدهم معصومه ابتکار جایش را به عیسی کلانتری رئیس کارگروه نجات دریاچه ارومیه و وزیر اسبق کشاورزی داد، حضور کلانتری در این پست برای فعالان محیط زیست همراه با بیم و امید است؛ چرا که کلانتری  مدیر دولتی بود که بسیاری از طرح‌های سد سازی و انتقال آب در همان دوران شکل گرفت که بسیاری، بحران‌ آب کنونی را ناشی از بی‌تدبیری‌های آن دوره می‌دانند، اما کلانتری بارها به اشتباهات خود و دولت متبوعش در آن دوره اقرار کرد و در این سال‌ها یکی از حامیان سر سخت محیط زیست شده بود.

توسعه نیشکر در خوزستان و خسارت‌های محیط زیستی در این استان در پی این طرح، حمایت از تولید تراریخته و گسترش کشاورزی در حاشیه دریاچه ارومیه در دوران وزارت کشاورزی کلانتری در دولت‌های هفتم و هشتم از جمله ضعف‌های کلانتری از دیدگاه کارشناسان محیط زیست است که در ابتدای امر نگرانی‌هایی را بری این کارشناسان و سایر فعالان محیط زیستی به وجود آورده بود. از سوی دیگر اقرار به عملکرد اشتباه در آن دوران و عملکرد موفق در کارگروه احیای دریاچه ارومیه از او کارنامه مثبتی را به جای گذاشت و همین مسأله به اضافه قاطعیت او در انتقاد از سیاست‌های آبی اشتباه دولت‌های گوناگون موجب شده است تا امید به اردوگاه محیط زیست بازگردد.

البته هنوز مشخص نیست آیا کلانتری می‌تواند یا قصد آن را دارد که حراست از محیط زیست را همزمان در جبهه فرهنگی نیز پیش ببرد یا خیر؟ آیا او نیز چون ابتکار می‌توانند از ظرفیت دین و دستورات دین چون امر به معروف و نهی از منکر در این حوزه استفاده کند؟ آیا از ظرفیت روحانیون و مساجد می‌تواند بهره بگیرد؟ خیرین را در این حوزه افزایش دهد و یا مدارس طبیعت را گسترش دهد؟ این‌ها سؤلاتی است که باید انتظار عملکرد سکاندار محیط زیست در دولت دوازدهم را کشید چرا که هنوز کلانتری سخنی در این رابطه ارائه نداده است.

اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در مراسم تودیع و معارفه رؤسای این سازمان گفت: محیط زیست اولویت دولت دوازدهم است و تلاش برای فرهنگسازی حفظ محیط زیست ادامه پیدا می‌کند این سخن همچنان امید را در راستای فرهنگ‌سازی محیط زیست در دوران کلانتری نیز افزایش می‌دهد چرا که اسناد بالا دستی مانند سیاست‌های کلی محیط زیست، برنامه ششم توسعه که در جهت رسیدن به توسعه پایدار تدوین شده‌اند، نیز بر فرهنگ‌سازی و استفاده از ظرفیت‌های مختلف فرهنگی برای رسیدن به این هدف تأکید دارند.

یاسر مختاری