صاحب تفسیر مشکاة عنوان کرد:
حرکت آگاهانه در مسیر خدا، عبودیت را معنا می‌کند
گروه معارف: صاحب تفسیر مشکاة در اولین جلسه از سلسله جلسات شرح صحیفه سجادیه، گفت: انتهای تمام امور و حاجات خداوند است، کسانی که متوجه این قضیه هستند و حرکتشان در این مسیر آگاهانه است در وادی عبودیت قدم نهاده‌اند و البته خداوند نیز همه بندگان را به حرکت در این مسیر فرامی‌خواند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، نویسنده تفسیر مشکاة، شب گذشته، 14 مهرماه، در اولین جلسه از سلسله جلسات شرح صحیفه سجادیه ویژه ایام شهادت امام سجاد(ع) گفت: سیری که انسان و موجودات هستی طی می‌کنند تا ضعف‌ها و کاستی‌های خود را جبران کنند، تکامل نام دارد و انتهای این حاجات خداست، حرکت آگاهانه در این مسیر قدم گذاشتن در وادی عبودیت است.
وی با اشاره به فرازهایی از دعای 13 صحیفه سجادیه بیان کرد: موضوع این دعا در کلام امام سجاد(ع) طلب حاجت از خداوند سبحان است و باید گفت این شیوه سخن سیدالساجدین(ع) است که هرچند یک موضوع محور دعا باشد اما در میان این دعا به بسیاری از معارف الهی اشاره و برای مخاطب ارائه می‌شود.
انصاری افزود: امام سجاد(ع) در این دعا خداوند را نهایت حاجات انسان معرفی می‌کند، این کلام و خطاب در این مختصر بودن، معانی بسیاری در دل خود نهفته دارد، در یک نگاه کلان بدیهی است که برای فهم بیشتر از قرآن راهنمایی بجوییم، آن جا که قرآن می‌فرماید «یا ایهاالناس انتم الفقراء إلی اللّه...» که یعنی خدا جامع همه اوصاف کمال و جمال است و سایر موجودات به آن دلیل که مخلوق هستند و ذات مستقلی ندارند، فقیر، نیازمند و حاجت‌مند به درگاه خالق هستند.
نظام آفرینش برای رسیدن به کمال باید در مسیر خدا باشد
وی ادامه داد: این ضعف و فقری که موجودات هستی در خود احساس می‌کنند، باعث می‌شود تا تلاش کنند و این ضعف‌ها را به کمال برسانند و این در حالی است که کمال و قدرتی جز خداوند سبحان وجود ندارد و پایان همه فقرها و حاجات خداست و از این جهت امام سجاد(ع)، خداوند را با عبارت «يا مُنْتَهى مَطْلَبِ الْحاجاتِ» خطاب می‌کند.
وی با بیان اینکه سخن امام در این دعا، قصه و روایت زیبای حرکت انسان و نظام آفرینش به سوی خداوند است، ابراز کرد: آدمی وقتی به خود می‌نگرد از خود می‌پرسد، مطلوب نهایی در حوائج مادی و معنوی کدام است؟ کدام خواسته انسان حاجتی حقیقی است که بقیه حاجات مقدمه آن هستند؟ باید گفت همان غایت آمال عارفان، خواسته حقیقی انسان است و بقیه خواسته‌های مجازی و پیش‌نیاز آن خواسته حقیقی هستند.
راه رسیدن به همه حاجات مادی و معنوی کیست؟
انصاری ادامه داد: چه مقامی پاسخگوی نیاز حقیقی انسان است؟ به قول کلام امام سجاد(ع)، «يا مَنْ عِنْدَهُ نَيْلُ الطَّلِباتِ» ای آن کسی که راه رسیدن به همه خواسته‌ها در دست تو است، اینجاست که باید گفت اگر انسان می‌خواهد به خواسته‌های خود چه در دنیا و چه در آخرت برسد، نباید آدرس را اشتباهی برود.
نویسنده تفسیر مشکاة در ادامه گفت: انسان برای طلب خواسته‌های خود کسی را در نظر می‌گیرد که اولاً دانایی کامل نسبت به او و خواسته‌اش داشته باشد، ثانیاً آن فرد مدنظر توانایی برآورده کردن حاجت و نیاز انسان را دارا باشد، بنابراین در یک نگاه موحدانه کسی جز خدا دانایی و توانایی پاسخ به حوائج انسان را ندارد، همان گونه که قرآن می‌فرماید: خداوند «بکل شیءٍ علیم و علی کل شیءٍ قدیر» است.
انصاری در توضیح بیشتر به بحث توحید ذاتی و افعالی خداوند اشاره کرد و گفت: پس از خلقت نوبت به پرورش و تربیت می‌رسد که خداوند در ربوبیت هم یکتایی دارد، همه امور عالم یک جا اراده و فعل الهی است و این همان معنای توحید افعالی است و خداوند در تمام اجزا وجود اثرگذاری دارد و همه افعال عالم به اراده او انجام می‌شود و با تمام اسباب و عللی که خدا معین کرده است، نظام آفرینش ادامه می‌یابد.
وقتی اسباب و علل زندگی، حجاب بین خدا و انسان می‌شود
وی افزود: انسان در زندگی گاهی این اسباب و علل را می‌بیند و پشت پرده آن که خداوند سبب الاسباب است را هم می‌فهمد، اما گاهی این انسان از علت اصلی غافل می‌شود و به تعبیر اهل عرفان همین اسباب و علل حجاب‌هایی برای انسان هستند که توحید افعالی آن حجاب‌ها را کنار می‌زند.
انصاری اضافه کرد: اولیاء خدا هیچ چیز را نمی‌بینند مگر اینکه قبل، بعد و همراه آن پدیده خداوند را در نظر دارند و انسان باید این را بداند که پس از هر امر، منتهی مطلب حاجات خداوند است.
وی با اشاره به فراز سوم از دعای 13 صحیفه سجادیه، ابراز کرد: رفتار عادلانه در بین انسان‌ها به این شکل است که کسی بدون گرفتن مزد و بها کاری انجام نمی‌دهد و یا حتی در موضوع انفاق مال و خدمت به دنبال وجاهت اجتماعی است و گاهی در یک نگاه متعالی‌تر مزد ایثار خود را از خالق می‌طلبد پس هرکس به دنبال بهای کار خود است، اما به تعبیر امام سجاد(ع) خداوند نعمت می‌دهد اما در دادن نعمت با بندگان خود داد و ستد نمی‌کند.
انصاری ادامه داد: امام سجاد(ع) در اینجا یک نکته ملموس اما مغفول واقع شده را بیان می‌کند و آن نکته این است که خداوند غنی و حمید، اصلاً حاجتی ندارد که بخواهد مزدی طلب کند و همه این عنایات خداوند از باب تفضل است و این همان خدایی است که نعمت را و حتی مسیر استفاده آن را نیز به بندگان خود می‌آموزد.
خدا نعمت بی‌منت می‌دهد و منت انسان را می‌خرد
وی با اشاره به فراز چهارم از دعای 13 صحیفه سجادیه، گفت: خداوند اگر نعمتی می‌دهد دیگر پس از آن منت و تذکر ندارد و ایجاد توقع نمی‌کند، بلکه منت انسان را هم می‌خرد و به انسان می‌گوید این به واسطه عمل و تلاش خودتان است و این نکته‌ای است که خداوند رعایتش را به خود انسان نسبت به سایر انسان‌ها نیز متذکر می‌شود.
انصاری در پایان اضافه کرد: اگر هم خدا در جایی منت کار خود را متذکر می‌شود، برای مثال در خطاب‌های قرآن به پیامبر(ص)، خود این موضوع را عنوان می‌کند به این جهت است که به انسان بگوید دلگرم به پشتیبانی الهی باشد.
یادآور می‌شود، سلسله جلسات شرح ادعیه صحیفه سجادیه ویژه ایام شهادت امام سجاد(ع) به مدت 10 شب و از تاریخ 14 مهرماه در محل مؤسسه بیان هدایت نور واقع در خیابان فرهاد مشهد برگزار می‌شود.
وی با اشاره به فرازهایی از دعای 13 صحیفه سجادیه بیان کرد: موضوع این دعا در کلام امام سجاد(ع) طلب حاجت از خداوند سبحان است و باید گفت این شیوه سخن سیدالساجدین(ع) است که هرچند یک موضوع محور دعا باشد اما در میان این دعا به بسیاری از معارف الهی اشاره و برای مخاطب ارائه می‌شود.
انصاری افزود: امام سجاد(ع) در این دعا خداوند را نهایت حاجات انسان معرفی می‌کند، این کلام و خطاب در این مختصر بودن، معانی بسیاری در دل خود نهفته دارد، در یک نگاه کلان بدیهی است که برای فهم بیشتر از قرآن راهنمایی بجوییم، آن جا که قرآن می‌فرماید «یا ایهاالناس انتم الفقراء إلی اللّه...» که یعنی خدا جامع همه اوصاف کمال و جمال است و سایر موجودات به آن دلیل که مخلوق هستند و ذات مستقلی ندارند، فقیر، نیازمند و حاجت‌مند به درگاه خالق هستند.
نظام آفرینش برای رسیدن به کمال باید در مسیر خدا باشد
وی ادامه داد: این ضعف و فقری که موجودات هستی در خود احساس می‌کنند، باعث می‌شود تا تلاش کنند و این ضعف‌ها را به کمال برسانند و این در حالی است که کمال و قدرتی جز خداوند سبحان وجود ندارد و پایان همه فقرها و حاجات خداست و از این جهت امام سجاد(ع)، خداوند را با عبارت «يا مُنْتَهى مَطْلَبِ الْحاجاتِ» خطاب می‌کند.
وی با بیان اینکه سخن امام در این دعا، قصه و روایت زیبای حرکت انسان و نظام آفرینش به سوی خداوند است، ابراز کرد: آدمی وقتی به خود می‌نگرد از خود می‌پرسد، مطلوب نهایی در حوائج مادی و معنوی کدام است؟ کدام خواسته انسان حاجتی حقیقی است که بقیه حاجات مقدمه آن هستند؟ باید گفت همان غایت آمال عارفان، خواسته حقیقی انسان است و بقیه خواسته‌های مجازی و پیش‌نیاز آن خواسته حقیقی هستند.
راه رسیدن به همه حاجات مادی و معنوی کیست؟
انصاری ادامه داد: چه مقامی پاسخگوی نیاز حقیقی انسان است؟ به قول کلام امام سجاد(ع)، «يا مَنْ عِنْدَهُ نَيْلُ الطَّلِباتِ» ای آن کسی که راه رسیدن به همه خواسته‌ها در دست تو است، اینجاست که باید گفت اگر انسان می‌خواهد به خواسته‌های خود چه در دنیا و چه در آخرت برسد، نباید آدرس را اشتباهی برود.
نویسنده تفسیر مشکاة در ادامه گفت: انسان برای طلب خواسته‌های خود کسی را در نظر می‌گیرد که اولاً دانایی کامل نسبت به او و خواسته‌اش داشته باشد، ثانیاً آن فرد مدنظر توانایی برآورده کردن حاجت و نیاز انسان را دارا باشد، بنابراین در یک نگاه موحدانه کسی جز خدا دانایی و توانایی پاسخ به حوائج انسان را ندارد، همان گونه که قرآن می‌فرماید: خداوند «بکل شیءٍ علیم و علی کل شیءٍ قدیر» است.
انصاری در توضیح بیشتر به بحث توحید ذاتی و افعالی خداوند اشاره کرد و گفت: پس از خلقت نوبت به پرورش و تربیت می‌رسد که خداوند در ربوبیت هم یکتایی دارد، همه امور عالم یک جا اراده و فعل الهی است و این همان معنای توحید افعالی است و خداوند در تمام اجزا وجود اثرگذاری دارد و همه افعال عالم به اراده او انجام می‌شود و با تمام اسباب و عللی که خدا معین کرده است، نظام آفرینش ادامه می‌یابد.
وقتی اسباب و علل زندگی، حجاب بین خدا و انسان می‌شود
وی افزود: انسان در زندگی گاهی این اسباب و علل را می‌بیند و پشت پرده آن که خداوند سبب الاسباب است را هم می‌فهمد، اما گاهی این انسان از علت اصلی غافل می‌شود و به تعبیر اهل عرفان همین اسباب و علل حجاب‌هایی برای انسان هستند که توحید افعالی آن حجاب‌ها را کنار می‌زند.
انصاری اضافه کرد: اولیاء خدا هیچ چیز را نمی‌بینند مگر اینکه قبل، بعد و همراه آن پدیده خداوند را در نظر دارند و انسان باید این را بداند که پس از هر امر، منتهی مطلب حاجات خداوند است.
وی با اشاره به فراز سوم از دعای 13 صحیفه سجادیه، ابراز کرد: رفتار عادلانه در بین انسان‌ها به این شکل است که کسی بدون گرفتن مزد و بها کاری انجام نمی‌دهد و یا حتی در موضوع انفاق مال و خدمت به دنبال وجاهت اجتماعی است و گاهی در یک نگاه متعالی‌تر مزد ایثار خود را از خالق می‌طلبد پس هرکس به دنبال بهای کار خود است، اما به تعبیر امام سجاد(ع) خداوند نعمت می‌دهد اما در دادن نعمت با بندگان خود داد و ستد نمی‌کند.
انصاری ادامه داد: امام سجاد(ع) در اینجا یک نکته ملموس اما مغفول واقع شده را بیان می‌کند و آن نکته این است که خداوند غنی و حمید، اصلاً حاجتی ندارد که بخواهد مزدی طلب کند و همه این عنایات خداوند از باب تفضل است و این همان خدایی است که نعمت را و حتی مسیر استفاده آن را نیز به بندگان خود می‌آموزد.
خدا نعمت بی‌منت می‌دهد و منت انسان را می‌خرد
وی با اشاره به فراز چهارم از دعای 13 صحیفه سجادیه، گفت: خداوند اگر نعمتی می‌دهد دیگر پس از آن منت و تذکر ندارد و ایجاد توقع نمی‌کند، بلکه منت انسان را هم می‌خرد و به انسان می‌گوید این به واسطه عمل و تلاش خودتان است و این نکته‌ای است که خداوند رعایتش را به خود انسان نسبت به سایر انسان‌ها نیز متذکر می‌شود.
انصاری در پایان اضافه کرد: اگر هم خدا در جایی منت کار خود را متذکر می‌شود، برای مثال در خطاب‌های قرآن به پیامبر(ص)، خود این موضوع را عنوان می‌کند به این جهت است که به انسان بگوید دلگرم به پشتیبانی الهی باشد.
یادآور می‌شود، سلسله جلسات شرح ادعیه صحیفه سجادیه ویژه ایام شهادت امام سجاد(ع) به مدت 10 شب و از تاریخ 14 مهرماه در محل مؤسسه بیان هدایت نور واقع در خیابان فرهاد مشهد برگزار می‌شود.
