اثرسنجی فعالیت‌ها و مسابقات قرآنی در مدارس
گروه جامعه: رییس پژوهشکده تعلیم و تربیت گفت: فعالیت‌های قرآنی مدارس ما همچون مسابقات موثر تلقی می‌شود زیرا حتی اگر یک نفر هم به واسطه این فعالیت‌ها با تعالیم قرآن، بیشتر آشنا و مانوس شود، می‌توانیم بگوییم فعالیت مثبتی انجام شده است.
امروزه تاثیر اساسی نهاد آموزش و پرورش در نهادینه‌کردن ارزش‌های تربیتی و تعمیق باورهای دینی در دانشآموزان، خانواده‌ها و به تبع آن کل افراد جامعه، موضوعی است که مورد پذیرش کارشناسان این حوزه قرار دارد. در این راستا، در کشور ما به خصوص پس از انقلاب اسلامی، فعالیت‌های تربیتی و قرآنی گوناگونی در وزارت آموزش و پرورش انجام شده است که برای سنجش میزان اثربخشی، بهبود تاثیرگذاری این فعالیت‌ها و تعمیق ارتباط آن‌ها با دانشآموزان، نیاز به پژوهش‌هایی منظم و مدون است؛ از این روی و در آستانه هفته پژوهش، خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به پژوهشکده علوم و تربیت وابسته به پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، یکی از مهمترین پژوهشکده‌های وزارت آموزش و پرورش رفت و در گفت‌و‌گو با فرهاد کریمی، رییس این پژوهشکده از فعالیت‌های این مجموعه و پژوهش‌های تربیتی و قرآنی آن جویا شد. متن این مصاحبه در ذیل ارایه می‌شود:
* در مورد سابقه و فعالیت‌های پژوهشکده علوم و تربیت توضیحاتی را بفرمایید.
ضمن تشکر از شما باید عرض کنم، از سال 74 با تاسیس پژوهشکده تعلیم و تربیت، بحث پژوهش در حوزه تعلیم و تربیت مطرح شد و سال 76 گروه پژوهشی تربیت اسلامی عملا کار خود را آغاز کرد، ما در این 20 سال بحمدالله اقدامات پژوهشی مدون و منظم انجام داده‌ایم، یکی از مشارکت‌های گروه ما در چارچوب برنامه‌های تربیت دینی، مشارکت در همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی در سال 81 بود که توسط پژوهشکده تعلیم و تربیت و جهاد دانشگاهی آن زمان انجام شد، همایش‌های مختلفی را هم با دفتر همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش برگزار کرده‌ایم، ما در همه این همایش‌ها مجری و عامل اصلی اجرا بودیم، حتی در سال 93 هم در قم یک همایش با محتوای تربیت اسلامی در فضای مجازی برگزار کردیم که با استقبال خوبی هم مواجه شد. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی گروه ما انتشار نشریه تربیت اسلامی است که در سال 96 این نشریه، درجه علمی پژوهشی از وزارت علوم دریافت کرد، این نشریه پژوهش‌های رسمی در حوزه تربیت اسلامی را دریافت می‌کند، داوران بررسی می‌کنند و اگر قابل چاپ باشند، منتشر می‌کنند. متن این مقالات در سایت ما قرار داده می‌شود و استفاده آن برای همه رایگان است، به معاونت‌ها و ادارات کل هم مجلد نشریه را ارسال می‌کنیم و معلمان به آن مراجعه می‌کنند. بعضی از این مقالات ما بالای 10 هزار بار به آن مراجعه شده است، علاوه بر آن کانال تلگرامی هم داریم که بالغ بر هزار عضو دارد و همچنین لینک دریافت مقالات در سایت اصلی پژوهشگاه نیز وجود دارد، همچنین کسانی که مایل هستند مجلد نشریه را تهیه کنند می‌توانند به انتشارات مدرسه مراجعه کرده و حتی اشتراک آن را دریافت کنند. ما در حوزه تربیت اسلامی با چالش‌هایی مواجه هستیم، علی رغم اینکه چشم‌اندازهای خیلی روشن و معینی فراروی ما است، آسیب‌هایی در چارچوب زمینه‌ای شناسایی شده که باید تبیین شود، در واقع گزارش آن آماده شده است و تقدیم مراجع تصمیم‌گیرنده شده است، علاوه بر این مشارکت‌هایی که گروه ما در بحث پژوهش اقامه نماز داشته است، گزارش همه این‌ها قابل استخراج است و در فرصت مناسب می‌تواند به شما عزیزان رسانه‌ای اعلام می‌شود. با توجه به امکانات و ظرفیت‌هایی که ما داشته‌ایم، پژوهشکده ما در حوزه تربیت دینی بحمد الهی از عملکرد و فعالیت‌های قابل توجهی برخوردار است. گروه پژوهشی تربیت اسلامی ما در حال حاضر سه عضو هیئت علمی تمام وقت دارد و این گروه در سال بالغ بر 4 پژوهش و 10 مقاله ارایه می‌دهند که در چارچوب برنامه‌ها به کار گرفته می‌شود. نکته‌ای که لازم می‌دانم عرض کنم این است که گروه ما در پژوهش‌های مربوط به ارزشیابی کتب درسی و روش‌های آموزشی مدارس نیز فعال است، از جمله ارزشیابی کتاب هدیه‌های آسمانی، دین و زندگی که گزارش‌های آن به تصمیم‌گیران ارایه شده و از نتایج آن استفاده شده است.
*بنظر میرسد با توجه به بودجه، انرژی و زمانی که برای فعالیت‌ها و به خصوص مسابقات قرآنی در مدارس صرف می‌شود، آن نتیجه مطلوب هم در جنبه فنی و هم در جنبه محتوایی قرآن برای دانشآموزان حاصل نمی‌شود، برای سنجش این فعالیت‌ها و مسابقات تاکنون پژوهش‌هایی انجام داده‌اید یا خیر؟
قطعا قرآن باید مبنای تعلیم و تربیت ما باشد، امام راحل فرمودند تعلیم و تربیت باید قرآنی باشد، همانطور که استحضار دارید سند تحول ما بر مبنای قرائتی از قرآن شکل گرفته است فلذا آموزش و پرورش در کشور ما در راستای قرآن هدایت شده است یک بحثی که وجود دارد این است که مسابقات و فعالیت‌های قرآنی در مدارس چه میزان اثربخش بوده است؟ پژوهش‌هایی در این حوزه انجام شده است که معاونت محترم پرورشی آموزش و پرورش عهده‌دار و متکفل این‌ها است، پژوهش‌هایی هم ما در چارچوب وظایفی که داشته‌ایم، انجام داده‌ایم، عمدتا کارها و ارزیابی‌هایی بوده است که معاونت‌های وزارتخانه از ما خواسته‌اند و ما پژوهش کرده‌ایم، نتایج به آن‌ها منعکس شده است در این بحثی که امروز داریم من نمی‌توانم خدمت شما آمار بدهم که جزییات نتایج پژوهش چه بوده است، اما در کل باید بگویم فعالیت‌های ما در مدارس قرآنی، مسابقات و ... موثر تلقی می‌شود زیرا حتی اگر یک نفر هم به واسطه این فعالیت‌ها با تعالیم قرآن، بیشتر آشنا و مانوس شود، می‌توانیم بگوییم فعالیت مثبتی انجام شده و ان‌شاءالله مورد رضایت خداوند است. در حال حاضر ما داریم آیین‌نامه راه‌اندازی مدارس قرآنی را ارزیابی می‌کنیم، پروپوزال آن هم نوشته شده است و این پروپوزال به ما کمک می‌کند که مدارس قرآنی به اهداف خود رسیده‌اند یا خیر و اینکه مشکلات در کجاست.
فعالیت دیگر ما در همکاری با شورای توسعه قرآنی وابسته به شواری عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفته است که برای تدوین سند آموزش عمومی قرآن کریم در تلاش هستیم، در این زمینه با شورای عالی انقلاب فرهنگی و معاونت پرورشی وزارتخانه همکاری خوبی داریم، در آن سند قرار هست که مجموعه فعالیت‌های آموزش عمومی قرآن کریم هدفمند باشد و به صورت برنامه‌ریزی شده پیش برود تا به اهداف منشور قرآنی دست یابیم، ببینید فعالیت قرآن در کشور به سه سطح تقسیم شده است و سه سند در ارتباط با آن باید تهیه شود: آموزش عمومی که بر عهده آموزش و پرورش گذاشته شده، فعالیت تبلیغی و ترویجی که به عهده وزارت ارشاد گذاشته شده و فعالیت پژوهشی که به عهده وزارت علوم گذارده شده است؛ بر این اساس آموزش قرآن به دانشآموزان هم فعلا جزو آموزش عمومی محسوب می‌شود و مدیریت آن به عهده آموزش و پرورش است. خب، تلاش ما برای کمک به تدوین این سند، سه سال به طول کشید، بر اساس مصوبات آن سند قرار است ما در وزارت آموزش و پرورش، مرکز مدیریت عمومی آموزش قرآن برای کل کشور را داشته باشیم، در این مرکز از همه بخش‌های کشور حضور خواهند داشت، از شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای توسعه گرفته تا صدا و سیما و انجمن‌های اسلامی.
در زمینه تجمیع کتاب‌های دینی نیز یکی از بحث‌ها این است که حجم کتاب‌ها بالا است، ما زمینه‌های لازم برای پژوهش را در این زمینه آماده می‌کنیم اما قاعدتا هنوز نمی‌توانیم بگوییم چه اقدامی می‌خواهیم انجام بدهیم، طبیعتا بخشی از این حجم، مربوط به کتب درسی حوزه دینی و اخلاق است که قاعدتا باید ببینیم امکان تجمیع وجود دارد یا خیر.
*چرا نتایج پژوهش‌های انجام شده در حوزه میزان اثربخشی فعالیت‌های قرآنی در مدارس در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد؟
ببینید پژوهش‌های ارزشیابی به سفارش دستگاه ذی‌ربط است، دستگاه ذی‌ربط هم نتایج را می‌گیرد و از آن استفاده می‌کند، ما برای هر کدام از پژوهش‌هایی که انجام می‌دهیم حتی اگر محرمانه باشند، جلسه‌ای با عنوان ارایه یافته‌ها در پژوهشگاه برگزار می‌کنیم که هر دوهفته یا سه هفته یکبار تشکیل می‌شود، به سایت پژوهشگاه هم مراجعه بفرمایید آن جا بعضی یافته‌های ما منعکس شده است. افرادی که در این جلسات دعوت می‌شوند، بیشتر از بدنه آموزش و پرورش هستند، برنامه‌ریزان، مدیران و حتی مدیران مدارس حضور دارند. طبیعتا این قید را داریم که تا جای ممکن در جامعه تنش و تشویش اذهان عمومی ایجاد نکنیم آن هم بواسطه برخی اخباری که شاید در چارچوب نتایج پژوهش ناخوشایند باشد و مساله‌ای را ایجاد کند. در خصوص تاثیرات برنامه‌های فرهنگی، اموری که با ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری انسان سر و کار دارد، واقعا سنجش اثربخشی آن دشوار است، به فرض من نمی‌توانیم ادعا کنم این دانش‌آموز صرفا به علت شرکت در فلان فعالیت یا مسابقه، دانش‌آموز خوبی شد، اما می‌توانم ادعا کنم آن مسابقه خوب برگزار شده است یا نه، بهره‌وری و کارایی خود برنامه‌ها و یا مسابقات قرآنی قابل سنجش است اما آثار جنبی مرتب بر آن، حقیقتا به طور دقیق قابل احصا نیست، در سنجش مولفه‌های رفتاری ما همیشه باید به این محدودیت توجه کنیم که می‌خواهیم رفتار انسان را بسنجیم، نمی‌توانیم دقیق بگوییم اگر یک دانش‌آموز موفق شده است به علت قرآن بوده است یا خانواده خوب؟ آیا تجربه مناسبی از آشنایی با قرآن قبل از مدرسه داشته است؟ نمی‌شود واقعا مشخص کرد اما عرض کردم فرض ما این است که اگر دانش‌آموز در معرض برنامه‌های فرهنگی، اخلاقی و قرآنی قرار بگیرد قطعا در او تحول و تغییر مثبت ایجاد می‌شود، ما دوست داریم برنامه‌های قرآنی این علاقه و اشتیاق را افزایش دهد و خدای ناکرده موجب دلزدگی نشود تا ان‌شاءالله قرآن به عنوان گل سر سبد آموزش و پرورش مطرح باشد.
مجتبی اصغری
