میرزاعلی تأکید کرد:
نسخه و طومار نویسی دینی و قرآنی به دور از خرافه؛ هدف اصلی دفتر تعزیه حوزه هنری
گروه هنر: همچنان حوزه هنرهای نمایشی آئینی اعم از تعزیه و نقالی و پرده‌خوانی فاقد نسخ و طومارهای مرجع منبعث از روایات دینی و قرآنی است و فعالان در این عرصه استناد به برخی مکتوبات قدیمی می‌کنند لذا در دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری در تلاش هستیم تا نسخه و طومارنویسی موثق را در اولویت دستور کار خود قرار دهیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) هفته گذشته دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری افتتاح و مرشد محسن میرزاعلی به سمت مدیر این دفتر، حکم خود را از دست محسن مؤمنی‌شریف؛ رئیس حوزه هنری حکم گرفت دریافت کرد.
با توجه به اهمیت هنر تعزیه و برپایی مجالس نقالی و پرده‌خوانی دینی و قرآنی در طول سال با مرشد محسن میرزاعلی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی در فعالیت‌ها و سیاست‌های اجرایی خود تا چه اندازه به ایجاد ارتباط میان پیشکسوتان این هنر با نسل جوان به منظور انتقال تجارب و دانش آن‌ها توجه دارد؟
بسیار زیاد، اصلاً یکی از دغدغه‌های اصلی ما که منجر به پیشنهاد تشکیل این دفتر در حوزه هنری شد توجه به همین نکته بود که مجموعه‌ای از تجارب و دانش‌های مرتبط با هنر تعزیه و سایر گونه‌های نمایشی ایرانی و آئینی همچنان در نزد نسل طلایی و پیشکسوت این هنر باقی مانده است و به غیر از دغدغه‌های فردی برخی از هنرمندان پیشکسوت، عزمی هدفمند برای انتقال مؤثر آن به نسل جوان وجود ندارد و همین امر موجب شده است که در سال‌های اخیر پرداختن به چنین هنر اصیل و دیرپایی کمرنگ شده و با رونق و پویایی درخوری همراه آن نباشد. به هر حال در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی و تربیت نسل جوان علاقه‌مند به هنر نقالی، پرده‌خوانی و تعزیه درصدد هستیم تا این اتفاق مهم را زین پس شاهد باشیم که البته باید پیرامون جزئیات اجرایی چنین برنامه‌هایی با مدیریت هنرهای نمایشی حوزه هنری وارد مذاکره شده و توافقات نهایی حاصل شود.
من به اتفاق همکاران در دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری در تلاش خواهیم بود تا نگاهی کاملاً علمی و فنی به هنر تعزیه، نقالی و پرده‌خوانی مذهبی داشته باشیم و علیرغم آنکه تاکنون پرداختی آکادمیک در این حوزه صورت نگرفته است و ما فاقد یک کرسی دانشگاهی در مورد این هنر در مراکز آموزش عالی هستیم لذا سعی خواهیم کرد با انجام مجموعه فعالیت‌های علمی تحت پوشش این دفتر تا حدود زیادی خلأ‌های موجود را پر نماییم.
مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری تاکنون به مناسبت ایام عید غدیرخم موفق به برگزاری دو دوره جشنواره نقالان و پرده‌خوانان علوی شده است، آیا زین پس این جشنواره با مدیریت دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی برگزار خواهد شد؟
بله و در این رابطه حتی ما در تلاش برای ایجاد یک دبیرخانه دائمی به منظور برگزاری این جشنواره هستیم تا همه‌چیز در قالب یک برنامه‌ریزی اجرایی نسبتاً مفصل و تقریباً درازمدت صورت گیرد و به این شکل نباشد که تنها یکی دو ماه مانده به برگزاری جشنواره به شکل شتابزده فراخوان آن را منتشر نماییم. به هر حال برنامه‌ای با این وسعت و البته با توجه به اینکه در طول عمر کوتاه خود از زمان آغاز به کار، توانسته ظرفیت‌سازی خوبی را در حوزه نقالی و پرده‌خوانی مذهبی ایجاد نماید، نیازمند برنامه‌ریزی کاملاً حرفه‌ای و کارشناسی است که امیدواریم به چنین هدف مهمی در دوره سوم برگزاری این جشنواره دست پیدا کنیم.
به نظر شما برای انجام کار مقدماتی و زمینه‌سازی به منظور برگزاری هرچه مطلوبتر جشنواره نقالان و پرده‌خوانان علوی و یا هر رویداد مشابهی، اولویت با چه مقوله‌ای است؟
تولید متن و اینکه ما در کمیت و کیفیت آثار مکتوب در حوزه نقالی و پرده‌خوانی مذهبی در مضیقه هستیم از جمله چالش‌های مهم پیش روی این هنر سنتی است. طومارنویسی از جمله کار‌هایی است که باید آن را در فعالیت‌های جاری دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری در دستور کار قرار دهیم؛ چه بسیار مجالس نقل دوستان پیشکسوت نقال و پرده‌خوان که به شکل مکتوب درنیامده و به ثبت و ضبط نرسیده‌اند و ما باید در گام نخست باید نسبت به ثبت و ضبط آن‌ها توجه کافی نشان دهیم.
البته نکته حائزاهمیت در این زمینه جلوگیری از ورود خرافه به طومارهای نقالی و پرده‌خوانی مذهبی است که گاه به شکلی ناخودآگاه و برای تأثیرگذاری بیشتر بر روی مخاطب از سوی نقالان و پرده‌خوانان مطرح می‌شود که این امر بر اصل قصه مذهبی و صحت روایت آن خدشه وارد کرده که باید به طور جدی جلوی چنین رویه‌ای را گرفت چرا که در مواردی چنین موضوعی حتی موجب وهن دین و تضعیف عقاید دینی مردم نیز می‌شود.
بسیاری از طومارهای نقالی باقیمانده از ادوار گذشته که البته برخی از آن‌ها به عنوان اسناد و میراث ملی نیز ثبت و ضبط شده‌اند در عین حالیکه قابلیت‌های فنی و هنری زیادی در آن‌ها قابل مشاهده است، اما چون منطبق با جو حاکم فرهنگی و اجتماعی جامعه کنونی نیست قادر نیستند توقعات مخاطب را برآورده سازند، به نظر شما در نگارش طومارهای نقالی و پرده‌خوانی مذهبی چه مقدار دست مؤلف باز است تا بتواند متأثر از شرایط حاکم روزگار معاصر، مواردی را به روایت موجود در این طومار‌ها اضافه نماید تا به این شکل به واسطه تشابه مضمونی میان روایت تاریخی و روزگار فعلی، اصطلاحاً نقال و پرده‌خوان بتواند گریزی به وضعیت موجود بزند؟
به نظرم محدودیت و ممنوعیتی را نمی‌توان در پرداختن به این موضوع ایجاد کرد و در روایات تاریخی و نقل داستان‌های دینی و قرآنی در قالب مجالس نقالی و پرده‌خوانی می‌توان به نقد سازنده مناسبات و روابط جامعه کنونی پرداخت و تصور می‌کنم خوشبختانه ظرفیت پذیرش جوامع کنونی نیز به قدر زیادی افزایش یافته باشد که بتواند تحمل این انتقادات را داشته باشد. با این وجود نباید این موضوع را نیز از نظر دور داشت که در وهله نخست ورود چنین مقولاتی به حوزه نقالی و پرده‌خوانی مذهبی به زیرکی و تیزهوشی طومارنویس و در مرحله بعد نقال و پرده‌خوان بازمی‌گردد تا با سنجش شرایط و ظرفیت مستمع خود، چه نقد و نظری را در کجا و تحت چه شرایطی بازگو نماید که نتیجه مثبتی داشته باشد.
در ایام میلاد مسعود حضرت عیسی مسیح (ع) قرار داریم، مقداری نیز در مورد ضرورت پرداختن به داستان زندگی آن حضرت در قالب برگزاری مجالس نقالی و پرده‌خوانی توضیح دهید و اینکه آیا دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری با توجه به اینکه داستان زندگی عیسی مسیح (ع) نیز از جمله روایت‌های قرآنی است، برنامه‌ای برای برپایی مجالس نقل پیرامون زندگی این پیامبر الهی دارد؟
واقعیت امر این است که در مورد زندگی حضرت عیسی مسیح (ع) و پرداخت هنری و به ویژه نمایشی نسبت به آن منبع و مأخذ ما همانطور که به درستی اشاره شد قرآن است، اما نکته قابل توجه اینکه روایت قرآنی داستان زندگی حضرت عیسی(ع) که ما مسلمانان نیز به آن اعتقاد داریم با آنچه که شاید باور پیروان مسیحی و در کشور ما به ویژه اقلیت ارامنه باشد متفاوت است و لذا به نظر می‌رسد روایت این مقطع تاریخی آن هم به در قالب برپایی مجالس نقالی و پرده‌خوانی برای عام مخاطبان که ممکن است در میان آن‌ها نیز پیروان مسیحی وجود داشته باشد به صلاح نیست و موجبات برخی اختلافات و کدورت‌ها را موجب شود و اگر قرار باشد برپایه روایات قرآنی و اسلامی نقلی از زندگی حضرت مسیح (ع) ارائه شود باید در محفلی خصوصی و در جمع مسلمانان و شیعیان شاهد برگزاری چنین مراسمی باشیم.
با توجه به اهمیت هنر تعزیه و برپایی مجالس نقالی و پرده‌خوانی دینی و قرآنی در طول سال با مرشد محسن میرزاعلی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی در فعالیت‌ها و سیاست‌های اجرایی خود تا چه اندازه به ایجاد ارتباط میان پیشکسوتان این هنر با نسل جوان به منظور انتقال تجارب و دانش آن‌ها توجه دارد؟
بسیار زیاد، اصلاً یکی از دغدغه‌های اصلی ما که منجر به پیشنهاد تشکیل این دفتر در حوزه هنری شد توجه به همین نکته بود که مجموعه‌ای از تجارب و دانش‌های مرتبط با هنر تعزیه و سایر گونه‌های نمایشی ایرانی و آئینی همچنان در نزد نسل طلایی و پیشکسوت این هنر باقی مانده است و به غیر از دغدغه‌های فردی برخی از هنرمندان پیشکسوت، عزمی هدفمند برای انتقال مؤثر آن به نسل جوان وجود ندارد و همین امر موجب شده است که در سال‌های اخیر پرداختن به چنین هنر اصیل و دیرپایی کمرنگ شده و با رونق و پویایی درخوری همراه آن نباشد. به هر حال در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی و تربیت نسل جوان علاقه‌مند به هنر نقالی، پرده‌خوانی و تعزیه درصدد هستیم تا این اتفاق مهم را زین پس شاهد باشیم که البته باید پیرامون جزئیات اجرایی چنین برنامه‌هایی با مدیریت هنرهای نمایشی حوزه هنری وارد مذاکره شده و توافقات نهایی حاصل شود.
من به اتفاق همکاران در دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری در تلاش خواهیم بود تا نگاهی کاملاً علمی و فنی به هنر تعزیه، نقالی و پرده‌خوانی مذهبی داشته باشیم و علیرغم آنکه تاکنون پرداختی آکادمیک در این حوزه صورت نگرفته است و ما فاقد یک کرسی دانشگاهی در مورد این هنر در مراکز آموزش عالی هستیم لذا سعی خواهیم کرد با انجام مجموعه فعالیت‌های علمی تحت پوشش این دفتر تا حدود زیادی خلأ‌های موجود را پر نماییم.
مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری تاکنون به مناسبت ایام عید غدیرخم موفق به برگزاری دو دوره جشنواره نقالان و پرده‌خوانان علوی شده است، آیا زین پس این جشنواره با مدیریت دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی برگزار خواهد شد؟
بله و در این رابطه حتی ما در تلاش برای ایجاد یک دبیرخانه دائمی به منظور برگزاری این جشنواره هستیم تا همه‌چیز در قالب یک برنامه‌ریزی اجرایی نسبتاً مفصل و تقریباً درازمدت صورت گیرد و به این شکل نباشد که تنها یکی دو ماه مانده به برگزاری جشنواره به شکل شتابزده فراخوان آن را منتشر نماییم. به هر حال برنامه‌ای با این وسعت و البته با توجه به اینکه در طول عمر کوتاه خود از زمان آغاز به کار، توانسته ظرفیت‌سازی خوبی را در حوزه نقالی و پرده‌خوانی مذهبی ایجاد نماید، نیازمند برنامه‌ریزی کاملاً حرفه‌ای و کارشناسی است که امیدواریم به چنین هدف مهمی در دوره سوم برگزاری این جشنواره دست پیدا کنیم.
به نظر شما برای انجام کار مقدماتی و زمینه‌سازی به منظور برگزاری هرچه مطلوبتر جشنواره نقالان و پرده‌خوانان علوی و یا هر رویداد مشابهی، اولویت با چه مقوله‌ای است؟
تولید متن و اینکه ما در کمیت و کیفیت آثار مکتوب در حوزه نقالی و پرده‌خوانی مذهبی در مضیقه هستیم از جمله چالش‌های مهم پیش روی این هنر سنتی است. طومارنویسی از جمله کار‌هایی است که باید آن را در فعالیت‌های جاری دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری در دستور کار قرار دهیم؛ چه بسیار مجالس نقل دوستان پیشکسوت نقال و پرده‌خوان که به شکل مکتوب درنیامده و به ثبت و ضبط نرسیده‌اند و ما باید در گام نخست باید نسبت به ثبت و ضبط آن‌ها توجه کافی نشان دهیم.
البته نکته حائزاهمیت در این زمینه جلوگیری از ورود خرافه به طومارهای نقالی و پرده‌خوانی مذهبی است که گاه به شکلی ناخودآگاه و برای تأثیرگذاری بیشتر بر روی مخاطب از سوی نقالان و پرده‌خوانان مطرح می‌شود که این امر بر اصل قصه مذهبی و صحت روایت آن خدشه وارد کرده که باید به طور جدی جلوی چنین رویه‌ای را گرفت چرا که در مواردی چنین موضوعی حتی موجب وهن دین و تضعیف عقاید دینی مردم نیز می‌شود.
بسیاری از طومارهای نقالی باقیمانده از ادوار گذشته که البته برخی از آن‌ها به عنوان اسناد و میراث ملی نیز ثبت و ضبط شده‌اند در عین حالیکه قابلیت‌های فنی و هنری زیادی در آن‌ها قابل مشاهده است، اما چون منطبق با جو حاکم فرهنگی و اجتماعی جامعه کنونی نیست قادر نیستند توقعات مخاطب را برآورده سازند، به نظر شما در نگارش طومارهای نقالی و پرده‌خوانی مذهبی چه مقدار دست مؤلف باز است تا بتواند متأثر از شرایط حاکم روزگار معاصر، مواردی را به روایت موجود در این طومار‌ها اضافه نماید تا به این شکل به واسطه تشابه مضمونی میان روایت تاریخی و روزگار فعلی، اصطلاحاً نقال و پرده‌خوان بتواند گریزی به وضعیت موجود بزند؟
به نظرم محدودیت و ممنوعیتی را نمی‌توان در پرداختن به این موضوع ایجاد کرد و در روایات تاریخی و نقل داستان‌های دینی و قرآنی در قالب مجالس نقالی و پرده‌خوانی می‌توان به نقد سازنده مناسبات و روابط جامعه کنونی پرداخت و تصور می‌کنم خوشبختانه ظرفیت پذیرش جوامع کنونی نیز به قدر زیادی افزایش یافته باشد که بتواند تحمل این انتقادات را داشته باشد. با این وجود نباید این موضوع را نیز از نظر دور داشت که در وهله نخست ورود چنین مقولاتی به حوزه نقالی و پرده‌خوانی مذهبی به زیرکی و تیزهوشی طومارنویس و در مرحله بعد نقال و پرده‌خوان بازمی‌گردد تا با سنجش شرایط و ظرفیت مستمع خود، چه نقد و نظری را در کجا و تحت چه شرایطی بازگو نماید که نتیجه مثبتی داشته باشد.
در ایام میلاد مسعود حضرت عیسی مسیح (ع) قرار داریم، مقداری نیز در مورد ضرورت پرداختن به داستان زندگی آن حضرت در قالب برگزاری مجالس نقالی و پرده‌خوانی توضیح دهید و اینکه آیا دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری با توجه به اینکه داستان زندگی عیسی مسیح (ع) نیز از جمله روایت‌های قرآنی است، برنامه‌ای برای برپایی مجالس نقل پیرامون زندگی این پیامبر الهی دارد؟
واقعیت امر این است که در مورد زندگی حضرت عیسی مسیح (ع) و پرداخت هنری و به ویژه نمایشی نسبت به آن منبع و مأخذ ما همانطور که به درستی اشاره شد قرآن است، اما نکته قابل توجه اینکه روایت قرآنی داستان زندگی حضرت عیسی(ع) که ما مسلمانان نیز به آن اعتقاد داریم با آنچه که شاید باور پیروان مسیحی و در کشور ما به ویژه اقلیت ارامنه باشد متفاوت است و لذا به نظر می‌رسد روایت این مقطع تاریخی آن هم به در قالب برپایی مجالس نقالی و پرده‌خوانی برای عام مخاطبان که ممکن است در میان آن‌ها نیز پیروان مسیحی وجود داشته باشد به صلاح نیست و موجبات برخی اختلافات و کدورت‌ها را موجب شود و اگر قرار باشد برپایه روایات قرآنی و اسلامی نقلی از زندگی حضرت مسیح (ع) ارائه شود باید در محفلی خصوصی و در جمع مسلمانان و شیعیان شاهد برگزاری چنین مراسمی باشیم.
