رفع موانع مکلفین در ورود به موقع فقهای امامیه به میدان تحقیق

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدطه مرقاتی خویی، عضو هیئت علمی و استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که چرا پژوهش اولویت نخست آموزش عالی ما نیست و این مسئله موجب شده است بسیاری از پژوهش‌ها در حل مشکلات جامعه ناکارآمد باشند؟ اظهار کرد: بنده نمی‌توانم بدون تحقیق، پژوهش را رتبه‌بندی کنم، اما به‌طور کلی می‌توانم عرض کنم در مراکز آموزش عالی ما، اولویت اول آموزش است، این امر از نتیجه کار هم معلوم است، یعنی از بین فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، تعداد اندکی به پژوهش جدی روی می‌آورند و شاید هم به دلیل شیوه‌های آموزشی، قدرت ورود به این عرصه را ندارند.

وی با بیان این مسئله نیز که گفته می‌شود پژوهش‌های علوم انسانی نتوانسته‌اند، مشکلی را از جامعه حل کنند، گفت: البته این کلیت که گفته می‌شود پژوهش‌های علوم انسانی هیچ مشکلی را حل نکرده‌اند، قابل قبول نیست، زیرا پژوهش‌هایی در حوزه علوم انسانی انجام شده و توانسته است پاسخگوی مشکلات جامعه باشد، بنده می‌توانم به جهت تخصص خود از حوزه فقه و حقوق اسلامی مثال بزنم، اگر فقیهی می‌تواند درباره مسائل جدید مانند ناباروری، پیوند اعضاء و ... اظهار نظر کند، مسلما این آراء مبتنی بر تحقیق و پژوهش است.

رفع موانع مکلفین در ورود به موقع فقهای امامیه به میدان تحقیق
حجت‌الاسلام مرقاتی خویی با نقل خاطره‌ای ادامه داد: اجازه دهید خاطره‌ای را از یک همایش علمی در کشور اردن نقل کنم که پژوهشگران از کشورهای مختلف اسلامی در آنجا حاضر شده بودند و بنده نیز در سخنرانی درباره احکام وضعی کودکان تولد یافته از طریق جنین اهدایی بحث می‌کردم، در بخش پرسش و پاسخ، برخی از پژوهشگران سنی مذهب اعتراض کردند که شما حق ندارید درباره احکام وضعی کودکی سخن بگویید که اسلام آن را حرام دانسته است. بنده آنجا عرض کردم به‌رغم حرمت تکلیفی که بنده به آن قائل نیستم، بحث از ارث و نفقه از دیدگاه اسلامی مانعی ندارد؛ همان‌طور که می‌توانیم درباره ارث‌بری کودک ناشی از زنا بحث فقهی کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: از این نقل می‌خواهم نتیجه بگیرم که اگر ما در مواردی مسائل مطرح در جامعه را درست تشخیص دهیم و وارد تحقیق هم بشویم، نتیجه آن رفع موانع مکلفین در حین عمل خواهد بود. امروزه برای درمان ناباروری از اکثر کشورهای اسلامی سنی مذهب، به ایران سفر می‌کنند و این استقبال ناشی از 2 مسئله است: 1) پیشرفت پزشکی در ایران و 2) ورود به موقع فقهای امامیه به بررسی فقهی در صدور احکام متناسب با نیازهای مردم. البته بنده معتقدم در حوزه علوم انسانی باید بیش از این تلاش کرد و در موضوعاتی وارد شد که مسئله و نیاز انسان‌هاست.

وی با اشاره به وضعیت اخلاق در پژوهش‌های آکادمیک نیز گفت: آنچه مسلم است، ما در حوزه پژوهش مشکل جدی اخلاقی داریم، کپی‌برداری از آثار دیگران و عدم ارجاع صاحب‌اثر بسیار شایع و عادی شده است. سرقت علمی به نظر بنده بسیار مهم‌تر از سرقت مالی است. مال مسروقه قابل بازگشت است، اما استفاده از حاصل فکر و اندیشه یک انسان و ارتقاء دروغین قابل جبران نیست. کسی که در اثر سرقت علمی، اعتباری خلاف واقع کسب می‌‌کند، علاوه بر تجاوز به حقوق صاحبان اثر به حقوق مردم نیز تعدی می‌کند، زیرا عنوانی را کسب می‌کند که صلاحیت آن را ندارد، مانند کسی که عنوان پزشک را دارد و مردم به آن عنوان اعتماد می‌‌کنند و برای درمان نزد او می‌روند، در حالی که تخصص لازم را ندارد؛ دانشجویان در کلاس فردی می‌نشینند و عمرشان را صرف می‌کنند که صلاحیت استادی ندارد، در واقع چنین فردی خیانت در امانت کرده است، وقت دانشجویان امانتی الهی در اختیار اوست و اگر به بیهودگی تلف شود، هرگز قابل جبران نخواهد بود.

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که آیا تصویب و اجرای لایحه مقابله با تقلب در آثار علمی می‌تواند به عنوان ابزاری اثرگذار باشد یا خیر، عنوان کرد: تصویب قانون یک ضرورت است ولیکن شرط کافی اجرای آن است، متاسفانه ما در اجرا همواره مشکل داشته‌ایم. قوانین خوبی در کشورمان به تصویب می‌رسد، اما در مرحله اجرا لنگ می‌زنیم. بیشترین قوانین اجرا نشده که از سوی مجلس به دولت ابلاغ شده، در دولت‌های گذشته بوده است. معروف است که «النّاسُ عَلى دِینِ مُلُوکِهِم»، هنگامی که یک رئیس‌جمهوری یا منصوبین او قانون مصوب مجلس را که توسط نمایندگان مردم به تصویب رسیده، اجرا نمی‌کنند، طبیعی است گروهی جاعل هم پیدا می‌شوند که پایان‌نامه و مقاله و حتی کتاب به نام شخصی تولید کنند که واقعیتی ندارد و لایحه و قانون تصویب شده را زیر پا بگذارند.

ویژگی‌های یک پژوهش خوب
حجت‌الاسلام والمسلمین مرقاتی خویی در پایان با اشاره به ویژگی‌های یک پژوهش خوب، اظهار کرد: در هر پژوهش باید مسئله مورد پژوهش کاملا روشن باشد، به عبارتی پژوهشگر بداند به دنبال چیست. اگر مسئله مورد ابتلا باشد، پژوهش مفید و در مسیر حل مشکل خواهد بود. در مرحله بعدی باید پژوهشگر صادق باشد و آنچه را که از دیگران گرفته است به آنان نسبت دهد و اجازه ندهد حقوق آنان ضایع شود؛ پس از فیش‌برداری و تحلیل‌های لازم، نتیجه کار را به خوبی به رشته تحریر در آورد و به اصطلاح مطالب گردآوری شده را با تجزیه و تحلیل خود در آمیزد و سپس تالیفی قوی را ارائه دهد. گاهی مقدمات یک پژوهش خوب است، اما محقق در مرحله تالیف ضعف دارد و لذا حاصل کار وی برای دیگران مفید واقع نمی‌شود.