نگاه اهل سنت به ائمه(ع) مثبت است/ «مشهد» از چه زمانی رواج یافت؟

به گزارش ایکنا؛ منصور داداش‌نژاد، مدیر پژوهشکده علوم اسلامی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه شب گذشته، 13 آبان، در نشست علمی «جایگاه امام رضا(ع) در فرهنگ و میراث اهل سنت» که از سوی انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه برگزار شد با بیان اینکه دست کم تا قرن دهم کتاب مستقلی در مورد امام رضا(ع) در اهل سنت نیست، گفت: مقتل الحسین(ع)، امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س) از اهل سنت داریم ولی در مورد امام رضا(ع) کتاب مستقلی سراغ ندارم.

وی افزود: چون کتب مشتمل، پایه اطلاعات کتب بعدی شده‌اند، بنده آثار اهل سنت را در قالب کتب تراجم، حدیثی و تاریخی در مورد امام رضا(ع) تا قرن دهم بررسی کرده‌ام؛ از آنجاکه این کتب قدمت دارند و مطالب را با سند نقل کرده‌اند، بنابراین مهم هستند.

داداش‌نژاد ادامه داد: در کتب مهم اهل سنت تنها یک حدیث از امام رضا(ع) نقل کرده‌اند و آن این است که ایمان، معرفت به قلب و قول به لسان وعمل با اعضاء است، البته بعدها شاید احادیث امام رضا(ع) در منابع اهل سنت به 15 عدد هم برسد، به‌ویژه از سوی «ابوبکر بیهقی» تعدادی از روایات امام(ع) بیان شده است.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه در دوره امام صادق(ع) و امام باقر(ع)، اهل سنت از ایشان روایاتی حداقل به عنوان راوی نقل کرده ولی بعد از آن کمتر ائمه(ع) مورد توجه بوده‌اند، افزود: این مسئله می‌تواند ناشی از این باشد که نمی‌خواسته‌اند شیعه را تقویت کنند. البته کتاب جامع‌الاصول «ابن‌جزری»، در باب تابعین به امام رضا(ع) عنوانی اختصاص داده است و حدود شش سطر در مورد امام(ع) آورده است.

مدیر پژوهشکده علوم اسلامی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: دسته دیگری از کتب، تراجم و شرح احوال هستند که بنده 45 کتاب را مطالعه کرده و دیده‌ام؛ در این کتب نیز که نگاه رجالی به افراد داشته‌اند، صحابه و تابعین برای آنان مهم بوده است که متأسفانه تا قرن چهارم، فاقد آثاری در مورد امام رضا(ع) است و کسانی مانند ابن‌خیاط و ابن‌سعد با اینکه شرح حال افراد هم دوره امام رضا(ع) را نوشته‌اند ولی شرح حال ایشان را ننوشته‌اند و اجمالا همان وضعیتی که در کتب حدیثی حاکم بوده بر این آثار نیز حاکم بوده است.

داداش‌نژاد بیان کرد: نمی‌گویم عمداً این مسئله رخ داده است، اگرچه کسی مانند بخاری به صورت عمد در کتاب حدیثی خود این کار را کرده و روایات امام(ع) را نیاورده ولی در تراجم هم ممکن است این مسئله رخ داده باشد.

وی افزود: ثقات «ابن‌حبان» متن قابل توجهی در مورد امام رضا(ع) آورده است، در این کتاب در واقع به رجال ثقات پرداخته شده است؛ متنی که وی برای امام رضا(ع) آورده، در آن تعبیر به «الرضا(ع)» کرده و شرح داده که ایشان از اجلاء بنی‌هاشم و سادات اهل بیت(ع) بوده و حدیث ایشان معتبر است؛ وی همچنین در این متن آورده که مزار آن امام(ع) در طوس است و من بارها به زیارت بارگاه وی رفته و هر وقت مشکلی داشتم با زیارت مرقد ایشان برطرف شده است.

مدیر پژوهشکده علوم اسلامی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه وی معتقد به زیارت امام(ع) است بیان کرد: نقطه عطف زندگانی امام رضا(ع) در کتاب «وفیات الاعیان» ابن خلکان است که خاستگاه نگارش آن در غرب جهان اسلام و در دوره فاطمیان است؛ یعنی بعد از فروپاشی خلافت عباسی، وی برای ائمه(ع) بجز امام علی و امام حسن(ع)(به این دلیل که در مورد آنان زیاد نوشته شده است) شرح زندگانی نوشته است.

داداش‌نژاد بیان کرد: از این به بعد با تأکید بر همین کتاب، مطالب در مورد زندگی امام رضا(ع) در میان اهل سنت توسعه یافته است؛ از جمله در تهذیب‌الکمال مزی، الوافی صفری، مرآت الجنان، کواکب الدریه و ... که از وفات الاعیان مطالب خود را نقل کرده‌اند^ حتی ذهبی با اینکه به شرح حال ائمه(ع) می‌پردازد ولی از زیر سؤال بردن شیعه هم غافل نیست.

وی افزود: بنابراین از قرن هفتم به بعد شرح حال امام رضا(ع) وارد منابع ترجمی اهل سنت می‌شود که از جمله ابن‌خلکان به آن پرداخته است؛ البته ابن‌خلکان متهم به تشیع شده و گرایشاتی داشته ولی در واقع شیعه نبوده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عنوان کرد: برخی کتب هم در این زمینه وجود دارد که خاستگاه آنان تصوف است و تصوف هم عمدتاً مطالب را پیراسته بیان می‌کنند و با سبک و سیاق خاص نوشته می‌شوند؛ لذا به کرامات و اعجاز ائمه(ع) و به‌ویژه امام رضا(ع) در این آثار توجه زیادی شده است.

وی با بیان اینکه به تبع اینکه امام رضا(ع) ولیعهد مامون شد، در این دوره ولیعهدی به ناچار اهل سنت مطالبی در مورد امام رضا(ع) نقل کرده‌اند، گفت: کتبی که به فارسی نوشته شدند عمدتاً تحت تأثیر تقویت تشیع در ایران در این دوره نوشته شده‌اند. البته نخستین کتاب مستقل و نه مشتمل در مورد امام رضا(ع) «السعود و تذکرة الخواص» ابن‌جوزی است که گرایش صوفیانه داشته و بعداً نیز «فرائد السمطین» از اقطاب تصوف نوشته است.

وی در مورد  تعبیر «مشهد» درباره محل شهادت امام رضا(ع) هم تاکید کرد: برای اولین بار این تعبیر در «نزهة القلوب» آورده شد؛ زیرا قبل از آن به آن منطقه سناباد می‌گفتند و این تعبیر رواج یافت.

داداش‌نژاد در یک جمع‌بندی گفت: اگرچه اهل سنت ویژگی‌های انحصاری ائمه(ع) مانند علم و عصمت را نمی‌پذیرند ولی در مجموع در آثارشان نگاه مثبتی به ائمه(ع) داشته و در باره آنان مطالب زیادی نوشته‌اند.

انتهای پیام