فطر؛ عیدی که فضیلت آن با قدر برابری می‌کند

به گزارش ایکنا؛ متن یادداشت حجت‌الاسلام والمسلمین عباس كوثری، عضو هيئت علمی پژوهشكده فرهنگ و معارف قرآن، به شرح زیر است:

عید برگرفته از عود به معنای بازگشت است و در قرآن یک بار در سوره مائده در دعای حضرت عیسی(ع) ذکر شده که به پیشگاه خداوند عرضه داشت پروردگارا مائده‌ای از آسمان بر ما بفرست تا عیدی برای اولین و آخرین ما و نشانه‌ای از ناحیه تو باشد و به ما روزی ده که تو بهترین روزی‌دهندگان هستی و از آنجا که مشاهده این مائده و یاد و خاطره آن در نسل‌های بعد موجب بازگشت به ایمان به وسیله اطمینان و آرامش قلبی آنان بوده است به آن عید گفته شده است.
چنانکه در عید فطر و به مناسبت این که در پرتو روزه و اطاعت یک ماه رمضان و در عید قربان بعد از انجام فریضه حج صفا و پاکی نخستین به روح و جان انسان بازمی‌گردد و آلودگی ها برطرف می‌شود عيد گفته شده است و از سويی دیگر چون پاداش‌های مقرر شده با فرا رسیدن این روز در هر سال بازمی‌گردد مصداق دیگری از بازگشت برای آن تحقق می‌یابد، یعنی بازگشت به فضل و رحمت و پاداش‌های الهی در این روز.

جایگاه عید فطر

در روایت است که شب عید فطر از جهت فضيلت از شب قدر کمتر نیست و روز عيد فطر چنان که در دعای نماز عید فطر آمده است عید مسلمین و ذخیره معنوی برای محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین است و از جهت دیگر در اين روز بزرگ‌داشت دسته جمعي یاد خداوند متعال با گفتن تكبير انجام می‌گيرد و به همین دلیل در بعد از نماز مغرب و عشاء و نماز صبح وارد شده است که بگوییم: الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله والله اکبر، الله اکبر و لله الحمد الحمدلله علی ما هدانا و له الشکر علي ما اولانا.

پرداخت زکات فطره
فطره در معانی خلقت، بدن، زکات فطره افطار و نیز دین اسلام به کار رفته است و زکات فطره که از آن به زکات ابدان نیز تعبیر می‌شود در اصطلاح، صدقه وعبادت مالی است كه موقع غروب شب عيد فطربرای سرانه افراد با شرایط خاصّ واجب می گردد به این سان که هرفرد بالغ و عاقل و هشيار که فقير نيست بايد براى خودش و كسانى كه نان‌خور او هستند، هر نفرى يك صاع كه تقريباً سه كيلو است گندم يا جو يا خرما يا كشمش يا برنج يا ذرّت و مانند اينها و یا پول يكى از اينها را به مستحقّ بدهد و مناسبتش با معنای لغوی خلقت و بدن از این جهت است که زکات فطره موجب حفظ بدن ازمرگ (و اجل غیر حتمي) می‌شود چنانکه امام صادق (ع) به وکیل خود فرمود: زكات فطره را از جانب خانواده ما، و از جانب بردگان بپرداز و هيچ يك از ايشان را از پرداختن زكات فطره ‏اش، فرو گذار نكن، زيرا اگر برای يكى از ايشان نپردازی بر او بيم فوت دارم، گفتم: فوت چيست؟ فرمود: مردن است گفتنی است مقصود از روایت این است که زکات فطره همانند صدقه مانع از فرارسیدن اجل غیرمحتوم می‌شود زیرا اصل مردن قانون حتمی الهی و سرنوشت تمامی مخلوقات است و از این جهت که زکات فطره از احکام اسلام است و در روز عید فطر به حکم شریعت، افراد از گرفتن روزه خودداری می‌کنند با فطرت به معنای دین اسلام و ترک روزه نیز مناسبت دارد.

قرآن کریم پرداخت زکات فطره را برنماز عید مقدّم داشته وآن را موجب رستگاری وسعادتمندی قرار داده است و این اوج اهمیت و شکوه زکات فطره است. در اینکه مقصود از «تَزَکّی» در آیه قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّی چیست؛ مفسّران معانی مختلفی را همانند پاکیزه شدن از شرک، انجام اعمال نیک، صدقه دادن، پاکیزه گشتن از تعلقات دنیوی که بازدارنده از آخرت است ذکر نموده‏‌اند اما در روایات مختلفی از اهل سنت و شیعه «تزکی» تفسیر به زکات فطره شده است. در روایتی نقل شده که از پیامبر(ص) درباره زکات فطره سؤال شد حضرت آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّی» را قرائت نمود و فرمود: منظور زکات فطره است و در روایتی امام صادق(ع) زکات فطره را همانند صلوات بر پیامبر در نماز، از موجبات كمال روزه قرارداده است و در توضیح آن فرموده: كسى كه روزه بگيرد و به عمد زكات نپردازد، روزه‌‏اى در نامه عملش منظور نمى‌‏شود، چنانکه اگر فردی در نماز صلوات بر پيامبر (ص) را ترك كند نمازى براى او محسوب نمى‏‌گردد.

خداى عز و جل زكات را بر نماز مقدم داشته، و فرموده است: كسى در حقيقت رستگار شد كه زكات پرداخت و نام خداى خود را ياد كرد، و آنگاه نماز بجا آورد اين احتمال نيز به گفته برخی مفسّران وجود دارد كه تفسير تَزَكَّى به زکات فطره از قبيل بيان يك مصداق و تطبيق آيه بر فرد روشن باشد. زیرا تزكيه معنای وسيعى دارد كه همه اين مفاهيم را در بر مى‌‏گيرد، هم پاكسازى روح از آلودگى شرك، و هم پاكسازى از اخلاق رذيله، و هم پاكسازى مال و جان به وسيله دادن زكات در راه خدا.

آثار زکات فطره
1- رهایی از تعلّقات مادّی
برخی همانند قارون، ثروت را درانحصار خویش دانسته و می‌گویند اين ثروت را بوسيله دانشى كه نزد من است به دست آورده‌‏ام «قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِنْ قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ»؛ [قارون] گفت من اينها را در نتيجه دانش خود يافته‏ ام آيا وى ندانست كه خدا نسل‌هايى را پيش از او نابود كرد كه از او نيرومندتر و مال‏‌اندوزتر بودند و[لى اين گونه] مجرمان را [نيازى] به پرسيده شدن از گناهانشان نيست (۷۸ قصص)»؛ انفاق‌های واجب همانند زکات مال، خمس وزکات فطره یکی از جلوه های مبارزه با این گونه دلبستگی است قرآن کریم بعد از کلمه تزکّی که زکات فطره معنا و یا مصداق آن است در آیه 16 سوره اعلی فرموده: «بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا» يعنی: شما زندگى دنيا را مقدم مى‌‏داريد، در حالى كه آخرت بهتر و پايدارتر است، و این بیانگر نقش زکات فطره در رهایی از تعلّقات مادّی است.
2- کمک‌رسانی فوری به مستمندان
براساس روایات و فتوای فقیهان وقت وجوب زكات فطره هنگام داخل شدن شب عيد است و برای كسى كه نماز عيد فطر مى‌خواند، لازم است فطره را پيش از نماز عيد بدهد و چنانچه نماز عيد نمى‌خواند، مى‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخير بيندازد و در صورت عدم دسترسى به فقيرمى‌تواند مقدارى از مال خود را به نيّت فطره جدا كرده و براى مستحقى كه در نظر دارد يا براى هر مستحقّ كنار بگذارد و بايد هر وقت كه آن را مى‌دهد نيّت فطره نمايد؛ درکتاب وسایل‌الشیعه دو باب به همین جهت اختصاص یافته است که بیانگر رسیدگی فوری به محرومان است.

آداب زکات فطره
الف- قصد قربت
تمامی فقیهان بر این نظرند که در پرداخت زکات فطره باید قصد قربت داشت برخی افزون بر اجماع، به روایت امام صادق (ع) که با سند صحیح نقل شده است استناد کرده‌اند که فرموده: صدقه برای خداست، و اين را می‌دانيم كه زکات فطره از مصادیق صدقه است.
ب- پرداخت قبل از نماز
امام صادق(ع) در حدیثی که از جهت سند صحیح است می‌فرماید: پرداخت فطره قبل از نماز با فضیلت‌تر است و بعد از نماز صدقه است یعنی پاداش صدقه مستحبّی دارد نه فطره و در روایتی دیگر زمان پرداخت زکات را قبل از نماز دانسته است ودر صورت باقیماندن مقداری از آن فرمود اشکالی ندارد. سپس حضرت فرمود: ما فطريه عیال خود را کنار گذارده و بعد از نماز تقسیم می‌کنیم. در این راستا فقیهان چنانکه ذکر شد برای كسى كه نماز عيد فطر مى‌خواند، لازم دانسته‌اند فطره را پيش از نماز عيد بدهد و در صورت عدم دسترسی آن را کنار بگذارد.
ج – اولویت خویشاوند و همسایه
در آموزه‌های دینی احسان به خویشاوندان وهمسایگان جایگاه ویژه‌ای دارد قرآن فرموده: و به پدر و مادر، نيكى كنيد؛ همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان، و همسايه نزديك، و همسايه دور انفاق از زکات و صدقات نیز در همین راستاست در حدیثی از پیامبر(ص) آمده: درصورتی که خویشاوند نیازمند هست صدقه به دیگران روا نیست و از آن حضرت سؤال كردند: كدام صدقه بهتر است؟ فرمود: صدقه برخويشاوندى كه دشمنى تو را در دل مى‌‏پرورد و امام رضا(ع ) در پاسخ از سؤال درباره فطره، فرمود: همسايگان نسبت به آن سزاوارترند، و اشکال ندارد كه قيمت آن را بصورت نقره بپردازند.
د- پرداخت در محلّ تکلیف
در برخی روایات از انتقال زکات فطره نهی شده و فرموده: فطریّه بر افراد ومستحقّان حاضر تقسیم می‌شود و از شهری به شهر دیگر منتقل نمی‌شود بر این اساس بسیاری از فقیهان در فتوای خویش نوشته‌اند: بهتر این است که که پرداخت زکات فطره در شهری باشد که در آن شرایط وجوب فطره تحقّق یافته است اگر چه مال و یا وطن وی در شهر دیگر باشد.

انتهای پیام