خروجی بی‌برکت در خوشنویسی و بی‌توجهی مدیران/ چرا نستعلیق جهانی نشد
گروه ادب ــ یک استاد ممتاز خوشنویس و کاتب قرآن گفت: ترک‌ها توانستند خط ثلث را به یک خط جهانی تبدیل کرده‌اند اما ما نتوانستیم این کار را در مورد خط نستعلیق انجام دهیم و این مسئله صرفاً به دلیل هزینه‌های مالی نیست، زیرا ما چندین برابر آن‌ها هزینه می‌کنیم اما به کارکرد مطلوبی در این زمینه دست نیافته‌ایم.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ محمدتقی اسدی، یکی از خوشنویسان ممتاز ایران و متولد ۱۳۵۷ در شهر قم است. او در نوجوانی به این هنر علاقه‌مند شد. تا این که در سال ۱۳۷۴ با استاد موحد آشنا شد و در کنار او آموزش خط را فرا گرفت و سه سال بعد یعنی زمانی که حدود ۱۶ سال داشت، موفق به اخذ مدرک ممتازی از انجمن خوشنویسان ایران شد. از همان دوران نوجوانی علاقه بسیاری به کتابت قرآن داشت و همزمان با مدرک ممتازی‌اش اولین سفارش کتاب قرآن و ادعیه را گرفت. برای آشنایی با این استاد جوان و خوشنویس به گفت‌وگو نشسته‌ایم، مشروح این گپ و گفت را در زیر بخوانید،
ایکنا ــ چگونه از میان این همه هنر، خوشنویسی را انتخاب کردید؟
در سال 68 به طور اتفاقی در منزل یکی از آشنایان با قلم و مرکب چند سطری نوشتم و همین نگارش آغاز ورودم به عرصه خوشنویسی بود و بابی تازه را در زندگی من گشود، حدود ۱۰ ساله بودم که مقدمات آموزش خوشنویسی در مدرسه پی گرفتم و در ۱۶ سالگی موفق به اخذ مدرک ممتاز شدم. علاقه بسیاری به خطوط قرآنی داشتم و از این رو بیشترین تمرکزم بر روی خطوط نسخ و ثلث بود. به تدریج مشغول تدریس هم شدم و از سال ۹۰ در دارالکتابه مرکز طبع و نشر قرآن هم تدریس و کتابت می‌کنم.
ایکنا ــ اولین کتابت قرآن شما مربوط به چه سالی است؟
سال‌هاست که کار کتابت قرآن انجام می‌دهم و اولین سفارشم به عنوان منتخب قرآن و ادعیه شاید مربوط به ۱۶ – ۱۷ سالگی باشد که این منتخب به چاپ هم رسید. چون در همان سال‌ها بود که درجه ممتازی را دریافت کردم و عملاً وارد بازار کار شدم و به صورت حرفه‌ای این فعالیت را دنبال کردم.
ایکنا ــ در دارالکتابه چه فعالیت‌هایی داشتید؟
دارالکتابه بر اساس تعریف ذاتی‌ای که دارد، دو مسئله تدریس و تربیت نسل جدیدی از هنرمندان خوشنویس و کتابت قرآن را به خوبی پیش برده است. این امر هم ناشی از تغییر و تحولی است که در جامعه به وجود آمده و هنر خوشنویسی نیز از آن بی‌تأثیر نبوده است. با این تغییر و تحول، فضای مجازی زمینه مناسبی را برای آموزش فراهم کرد. زیرا پیشتر دسترسی ما به بسیاری از خطوط در آموزش کمتر بود، اما زمانی که چاپ رونق خوبی پیدا کرد و مجموعه‌دار‌ها ترغیب شدند، مجموعه‌های خود را ارائه کنند تا خطوط آن‌ها مورد استفاده قرار گیرد و نسخه چاپی آن‌ها هم منتشر شود، صورت دیگری از تعلیم و تعلم شکل گرفت و من هم در این فضا قرار گرفتم و زمان آن رسیده بود که با نسل جدیدی از هنرمندان مواجه شویم و زمینه حضور آن‌ها فراهم شود تا هنرمندان خوبی تربیت شوند. اکنون وقتی در کشور ترکیه یک استاد و مجموعه‌داری مرقعی را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارد، من به راحتی می‌توانم از آن استفاده کنم و این امکان در گذشته نبود و ما منابع اندک و محدودی برای آموزش داشتیم، اما فضای مجازی و چاپ کتاب‌های جدید، امکانات جدیدی را در اختیار هنر و هنرمند قرار داد؛ بنابراین دارالکتابه با برنامه‌ریزی خوبی که در این اجرا کرده، عملکرد موفقی داشته است. درواقع دارالکتابه به دنبال شیوه رسم المشق جدیدی از کتابت قرآن بوده و نوع نگارش قرآن قدری متفاوت و کم اعراب شده است؛ از این رو برای اجرای این برنامه در حوزه کتابت قرآن، نیاز به تعلیم و تعلم بود و در این زمینه کیفیت آموزش در آن بسیار خوب است و به نوعی سال‌های عقب ماندگی و کم‌کاری فضا‌هایی مانند انجمن خوشنویسان را جبران کرده و بار بسیاری از متولیان امر را به تنهایی به دوش می‌کشد.
کسی که مسئول می‌شود نگاه کلانی ندارد و آن‌ها اغلب در حیطه‌ای که قرار می‌گیرند، به دنبال رزومه خود و ارائه گزارش و بیلان کاری هستند و هر چه در این پیکره بزرگ هزاران هنرمند خوش‌ذوق رخ داده، به صورت مقطعی و موردی بوده، اما همین اتفاقات مقطعی هم نتوانسته به پیکره بزرگ هنر کمکی بکند
ایکنا ــ کتابت زیارت حضرت معصومه(س) و منتخب مفاتیح الجنان و چند ادعیه دیگر را به سفارش دارالکتابه انجام داده‌اید؟
خیر، این‌ها سال‌های قبل‌تر که با مسعود نجابتی و کانون هنر شیعی در قم که هشت سال با آن‌ها مرتبط بودم، کار کرده‌ام و این‌ها جزء کار‌های شخصی‌ام به شمار می‌آید.
ایکنا ــ از نظر شما اکنون وضعیت آموزش چگونه است، زیرا برخی اساتید معتقدند که رغبت جوانان به آموزش این هنر کمتر شده است؟
اگر بخواهیم در این زمینه صحبت کنیم، باید تحلیل دقیق‌تر و عمیق‌تری داشته باشیم. اگر به لحاظ کیفیت خط و هنرمندان جوانی که وارد این هنر شد‌ه‌اند، صحبت کنیم، وضعیت متفاوت شده است و این موضوع نه در نسخ و ثلث، بلکه در تمام خطوط قرآنی و نه در کشور ما بلکه در سایر کشور‌های صاحب خط نیز این مسئله وجود داشته و دارد. در حال حاضر به لحاظ کیفیت خط، قابل مقایسه با نسل‌های گذشته نیستیم، زیرا وضعیت بسیار بهتر شده و سن هنرمندان با کیفیت خط خوب، پایین‌تر آمده است، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که شاید رضایتمندی در این افراد نسبت به اساتید گذشته و برخورداری آن‌ها از نظر مالی کمتر شده است و این یک واقعیت است. آثار هنری امروز ما کیفیت خوبی دارند، اما این هنر نتوانسته و نمی‌تواند هنرمندان را اداره کند. قبلاً خوشنویس با ذوق و شوق خاصی برای انجام کار هنری می‌آمد و وقتی به مسائل مالی هم منجر می‌شد، خوشحال بود، اما اکنون این طور نیست و بسیاری از افراد وقتی وارد این فضا می‌شوند، می‌بینند که به شدت فضای اقتصاد هنر ضعیف است و با مشکلاتی که وجود دارد، نمی‌توانند به این هنر ادامه دهند. زیرا تنگ‌نظری‌ها و بسته نگه داشتن فضای اقتصادی هنر در این امر بسیار مؤثر بوده است و سبب نارضایتی هنرمندان فراهم شده است و حق هم دارند. چون در روزگار ما دولت‌ها می‌توانند به اقتصاد هنر، کمک کنند، اما متأسفانه این امر با نبود کار‌های کارشناسی و دلسوزی‌های ملی همراه است. مسئولان نگاه کلانی ندارد و آن‌ها اغلب در حیطه‌ای که قرار می‌گیرند، به دنبال رزومه و ارائه گزارش و بیلان کاری‌اند و هر چه در این پیکره بزرگ هزاران هنرمند خوش‌ذوق رخ داده، به صورت مقطعی و موردی بوده، اما همین اتفاقات مقطعی هم نتوانسته به پیکره بزرگ هنر کمکی بکند. از طرفی هم بهترین افرادی که به لحاظ حرفه‌ای به هنر از جمله خوشنویسی می‌پردازند، این طور نیست که در یک سیستمی این اتفاق، رخ داده باشد، بلکه اغلب آن‌ها در موقعیت خود به صورت منزوی کار می‌کنند و متأسفانه کار به صورت سیستمی نیست که حمایت شوند و تعدادی بیشتری بتوانند به این هنر مبادرت ورزیدند و این کار خروجی بیشتر و بهتری داشته باشد.
ایکنا ــ به نظر می‌رسد کشور ترکیه در سال‌های اخیر امر آموزش و کتابت قرآن را خیلی جدی گرفته است، آیا ما هم به اندازه آن‌ها در این مسیر جدی و موفق بوده‌ایم؟
به هیچ وجه، ما همانند آن‌ها جدی کار نمی‌کنیم؛ هر چند آن‌ها مانند ما تشکیلات انجمن خوشنویسان ایران را ندارند، اما خروجی کارشان قابل توجه است و بسیاری از افراد ترغیب می‌شوند که به این کشور رفته و آموزش ببینند و مشغول کار شوند؛ از این رو واقعاً در به روی این هنرمندان باز است و خوشنویسان تراز اول، خطوط عربی را آموزش می‌دهند و این هنرمندان فقط مربوط به ایران نیستند، بلکه از کشور‌های دیگر هم به ترکیه مراجعه می‌کنند و بدون پرداخت هزینه آموزش می‌بینند. این سؤال برایم مطرح است کاری که آن‌ها در فضای خط ثلث انجام داده‌اند، چرا ما نتوانستیم این کار را در مورد خط نستعلیق انجام دهیم و آن را جهانی کنیم؟! آیا این مسئله فقط به مسائل مالی برمی‌گردد و آن‌ها پول بیشتری دارند یا مسائل دیگری مطرح است؟ به نظرم می‌رسد، چون در مسابقات گوناگون شرکت کرده‌ام و از دور دستی هم بر آتش داشته‌ام، از مسائل مالی این امر باخبرم و وقتی حساب کنیم، سرجمع هزینه‌ای که سالیانه در مورد خوشنویسی تحت عنوان جشنواره‌ها، مسابقات و ... هزینه می‌شود، چندین برابر هزینه‌ای است که در ترکیه برای خوشنویسی می‌شود، اما خروجی مطلوبی ندارد. همچنین این سؤال مطرح است که چرا کسی که در مسابقات خوشنویسی ترکیه که سالانه هم برگزار نمی‌شود؛ وقتی رتبه‌ای می‌آورد، با افتخار آن را بیان می‌کند، اما کسی از خارج از کشور ترغیب نمی‌شود در مسابقات خوشنویسی ما شرکت کند؟ تا چند سال پیش میزان جوایز مسابقات نیز کمتر از مسابقات ترکیه نبود.
ایکنا ــ پس چه مسائلی در پس این وقایع وجود دارد؟
مانند همه بیماری‌های هنری و اجتماعی، ما نیاز به کنکاش و بررسی عمیق داریم تا این بیماری علاج شود. اینکه آیا ما این صلاحیت را در پیشینه خود داریم که بتوانیم از آن استفاده کنیم، بحث بی‌موردی است، چون همگان می‌دانند این پیشینه و منابع وجود دارد و تاریخ ما پر از بزرگانی است که برای هر کشور و فرهنگی می‌توانند مایه مباهات باشد
به نظر می‌رسد بیش از مسائل اقتصادی، مسائل دیگری در این زمینه دخیل‌اند. ما نیاز به مدیریت کلان‌تر و نگاه فراگیرتر داریم و چون این نگاه وجود ندارد و یا بسیار اندک و معدود است، ما نیاز به نگاه بلندتری داریم تا بتوانیم نفوذ بیشتری به دلیل این پیشینه عظیم خوشنویسی در ایران داشته باشیم. شاید این پیشینه در هیچ جای دنیا در زمینه خوشنویسی وجود نداشته باشد، این، گنجینه فوق‌العاده برای هر کشوری است، اما اینکه ما بتوانیم ادامه‌دهنده آن قوت و قدرت گذشته باشیم و آن را با شاخصه‌های دنیای امروز به روز و ارائه کنیم، شاید به مدیریت، نیرو و نگاه جدید نیاز داشته باشیم و چون این نگاه کمتر است، با وجود تمام دلسوزی‌های اساتید و تمام تبحری که وجود دارد، این خروجی این قدر بی‌برکت و کم است. مانند همه بیماری‌های هنری و اجتماعی، ما نیاز به کنکاش و بررسی عمیق داریم تا این بیماری علاج شود. اینکه آیا ما این صلاحیت را در پیشینه خود داریم که بتوانیم از آن استفاده کنیم، بحث بی‌موردی است، چون همگان می‌دانند این پیشینه و منابع وجود دارد و تاریخ ما پر از بزرگانی است که برای هر کشور و فرهنگی می‌توانند مایه مباهات باشد.
ایکنا ــ ماندگاری کتابت به چه چیزی بستگی دارد و چرا ما در این حوزه اسم هنرمندان معدودی چون میرزا احمد نیریزی را می‌شنویم؟
اگر اسمی از بزرگان هنر به یادگار مانده، محصول و مولود یک توانمندی بوده است. شاید هزاران نفر خوشنویس و یا هر هنرمندی کارهایی را انجام داده‌اند، اما چرا چند نفر معدود اسمشان برده می‌شود؟ غیر از مشیت الهی که در این زمینه مؤثر، برخی عوامل نیز باعث این امر می‌شود که یکی از آن‌ها پرکاری است و ما به اندازه مرحوم میرزا احمد نیریزی خوشنویس پرکار نداشته‌ایم و یا مانند مرحوم وصال یا اشرف الکتاب یا زین العابدین اصفهانی هنرمندان برجسته‌ای بودند. آن‌ها توانستند با کیفیت بالای کار خود، اتفاقی را رقم بزنند که با گذشت سال‌ها و قرن‌ها، نامشان فراموش نشده است و این اتفاق در روزگار ما نیز وجود دارد، اما قدری متفاوت شده و به واسطه مسائل اجتماعی نظیر سرعت گرفتن زندگی و تغییر ذائقه‌ها، بحث خواندن قرآن در روزگار ما و به تبع آن کتابت نسبت به قبل قدری متفاوت شده و ما نمی‌توانیم به نسل امروز، قرآن‌هایی با پیچیدگی‌های گذشته با وجود فاخر بودن آن‌ها، ارائه کنیم، کاربر امروز به دنبال سادگی و راحتی در خواندن است و این باعث می‌شود که هنرمند مجبور شود رویکرد جدیدی در مورد کتابت قرآن داشته باشد. این لازمه کار است که هنرمند نسخ‌نویس امروز رویکردش در کتابت با هنرمند صد سال پیش متفاوت باشد. بخش زیادی از این تغییر رویکرد را دارالکتابه و مرکز طبع و نشر قرآن کریم داشته‌اند و ما نیز باید این امر را پوشش دهیم و برای خواندن قرآن به کاربر کمک کنیم تا به نفع خوانش کلام وحی، این عیار صرف هنری را قدری تعدیل کنیم. در این صورت هم توفیق بیشتری می‌یابیم و کار هنری مورد استقبال قرار می‌گیرد.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
