تصویرگری مناسبی از قرآن برای کودکان نداریم
گروه هنر ــ پریسا شاد قزوینی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا اعلام کرد: آنچه از تصویرگری قرآن در کتب کودکان می‌بینیم، مناسب نیست و به همین دلیل، کارکرد مثبت آن را مشاهده نمی‌کنیم.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست نقد و بررسی اثربخشی تولیدات قرآنی برای کودکان با عنوان «بهره‌مندی نویسندگان و تصویرسازان حوزه کودک از منابع دینی» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین غلامعلی حیدری ابهری، نویسنده آثار کودک، پریسا شاد قزوینی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا و فرزانه زنبقی، نویسنده و مترجم قرآن برای کودکان در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، امروز 23 آذرماه برگزار شد. در ابتدای این جلسه، شاد قزوینی اظهار کرد: امروزه اکثر موسسات فرهنگی و مراکز دارالقرآن از روش‌های تصویری برای آموزش قرآن به کودکان بهره می‌برند؛ ولی کاربرد آن تخصصی و حرفه‌ای نیست. علاوه بر آن، تصویرگری بسیاری از کتب، نشریات و برنامه‌های آموزشی دیجیتالی قرآن کریم نیز دارای نقاط ضعف است.
وی افزود: اگر چه کاربردی اصولی از هر تصویرگری در جذب و علاقمندی کودک تأثیر می‌تواند فزایند‌ه‌ای داشته باشد، بیان ضعیف و غیرحرفه‌ای آن هم خسارت‌های جبران‌ناپذیری را بر روح کودک وارد می‌کند. در پژوهشی که من انجام دادم، با بررسی نقاط ضعف و قوت موجود در تصویرگری مضامین قرآنی کتب کودکان، می‌توان گفت که تصویرگری می‌تواند جذابیت بسیار بالایی در اشاعه مفاهیم قرآنی در میان کودکان داشته باشد.
این فارغ‌التحصیل فلسفه ادامه داد: مباحث فرآیند یادگیری و درک مفاهیم از طریق آموزش تصویری برای کودکان می‌بایست به گونه‌ای طرح و برنامه‌ریزی شود که مناسب با نیازهای عاطفی و روانی آنان و متناسب با خصوصیات شخصیتی‌شان باشد. ضبط مفاهیم و آموزه‌های دوران کودکی از طریق روش‌های تصویری سال‌های سال در حافظه محفوظ می‌ماند و به مانند گنجی پنهان در لایه‌های درونی ذهن تا دوران بزرگسالی باقی خواهد ماند.
وی ادامه داد: امروزه متخصصین تعلیم و تعلیم برای آموزش مفاهیم و موضوعات مورد نظرشان از روش‌های آموزش غیرمستقیم بهره می‌برند. به گفته پژوهشگران، 75 درصد فراگیری از طریق چشم انجام می‌پذیرد. این مطلب ما را به این امر وافق می‌سازد که در میان روش‌های آموزش‌های غیرمستقیم، آموزش تصویری یکی از موفق‌ترین روش‌ها است.
این استاد دانشگاه درباره ضرورت کاربرد روش‌های تصویری در امر آموزش مضامین قرآنی به کودکان اظهار کرد: بسیاری از کتب قرآنی، نشریات و برنامه‌های دیجیتالی به تأثیرگری موضوعات می‌پردازد و لیکن از آنجا که بسیاری از این مؤسسات انتشاراتی آشنایی اندکی با مخاطبان خود دارند و از عناصر تصویری صرفاً استفاده تجاری می‌کنند، از موفقیت چندانی در این راستا برخوردار نیستند.
وی تأکید کرد: گروه کثیری از فعالان نشر، به منظور جلب مشتری و بازاریابی در کتاب منتشر شده خود از رنگ‌های پرهیجان و نقوش و اشکال عامه‌پسند و بعضاًنقوش و تصاویری به دور از فرهنگ قرآنی بهره می‌گیرند، در حالی که با آگاهی و شناخت نیازهای کودکان در این سن، آشنایی با آیات و قصص قرآن و همچنین داشتن تبحر در تصویرگری، می‌توان از ساده‌ترین شکل‌ها و تصاویر بی‌پیرایه با رنگ‌ها استفاده کرد تا مفاهیم زیبای قرآنی به کودکان آموزش داده شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا متذکر شد: تأکید اصلی در پژوهشی که من در حوزه تصویرگری کودکان انجام دادم، مبتنی بر این است که نشان دادن نقاط ضعف و قدرت تصویرگری در کتب قرآنی کودکان می‌تواند راهکارهای بهتر استفاده کردن از این فن را پیش رویمان قرار دهد. البته برای پژوهش‌هایم حدود 300 کتاب و نشریه قرآنی را مد نظر قرار داده‌ام.
شاد قزوینی با اشاره به هدف از آموزش قرآن به کودکان، گفت: یکی از اهداف اساسی و مهم در آموزش قرآن، تربیت و انسان‌سازی، شناخت خوبی‌ها و بدی‌ها و ارائه الگوی مناسب رفتاری است. در جوامع و فرهنگ‌های مختلف، روش‌های تربیتی تأثیرگذار متفاوت است، زیرا اصولاً در هر جامعه‌ای شاخصه‌ها برای اعمال روش‌های تربیتی وجود دارد. نقش سلیقه، انتظارات، رشد فکری، تعلقات فرهنگی و اجتماعی، سنت‌ها، آداب و رسوم، باورها، عقاید و جهان‌بینی در گوناگونی انتخاب روش‌ها و کاربرد آنها تأثیر بسزایی دارد.
این پژوهشگر با تأکید بر اینکه قلب کودکان همچون زمین خالی است که هر بذری را در آن بریزد، رشد خواهد کرد، گفت: هدف از آموزش قرآن به کودکان در ابتدا ایجاد آشنایی، انس و الفت و سپس ایجاد شناخت، علاقمندی و درک و فهم محدود و در حد توان مضامین بلند قرآن کریم برای کودکان است.
وی آشنایی کودکان با قرآن کریم را در سه شکل توصیف کرد و متذکر شد: داستان‌های قرآنی، آشنایی با مفاهیم و دستورات قرآنی و در نهایت آشنایی کودکان با فن تجوید روخوانی قرآن کریم سه روشی است که برای آموزش قرآن به کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. باید توجه داشت برنامه و محتوای آموزشی می‌بایست متناسب با توانمندی‌های جسمی، ذهنی و عاطفی کودکان تهیه شود. ارائه روش‌های نامناسب بدون شک احساس خستگی و بی‌علاقگی در کودکان می‌کند. در برنامه‌ریزی آموزش کودکان باید توجه به حوصله و انرژی کودکان نیز مد نظر قرار گیرد.
وی در خاتمه سخنانش، ضمن ارائه پیشنهادی گفت: چند روش را در این بخش برای آموزش بهتر قرآن به کودکان مطرح می‌کنم. شناخت علایق و روحیات کودکان و مقطع سنی آنها در تصویرگری کتب قرآنی کودکان ضروری است. تصویرگر قرآنی حتماً باید از مبانی هنرهای تجسمی آگاه باشد. استفاده از تصاویر هماهنگ، استفاده از خطوط نرم و لطیف و استفاده از رنگ‌های پرجاذبه از جمله روش‌هایی است که باید در کتب تصویرگری کودکان مد نظر قرار گیرد.
در بخش دیگری از این جلسه، حجت‌الاسلام غلامعلی حیدری نیز گفت: کدام قانون گفته که قرآن‌آموزی یعنی روخوانی قرآن؟ من مخالف روخوانی قرآن نیستم، اما اولین مواجهه با قرآن برای کودکان باید دوستانه باشد. البته کم‌کاری‌های ما برای کودکان تنها مختص قرآن نیست، بلکه در حوزه ادبیات نیز ما کم‌کار هستیم. گواه این امر آشنا نشدن کودکان با شعرایی نظیر حافظ و سعدی است.
وی تأکید کرد: حفظ قرآن اولویت فرزند مسلمان نیست، بلکه ابتدا تدبر و عمل به قرآن دارای اهمیت است. متأسفم که بگویم به اندازه‌ای در روش‌های آموزشی خود بد عمل کرده‌ایم که به نوعی باعث شده که بخشی از کودکان از قرآن خوششان نیاید. تأکید دیگر من این است که نگاه به قرآن نباید شکل تاریخی داشته باشد. قرآن می‌بایست به گونه‌ای به کودک ارائه شود که او بتواند درس زندگی را از آن بیاموزد.
این نویسنده کودکان تأکید کرد: در مسیحیت، انجیل به اشکال مختلف به کودکان آموزش داده می‌شود، اما ما تنها برای کودکان قصص را مد نظر قرار داریم، در صورتی که می‌توان به روی واژه‌ها و محتواهایی قرآنی دقت کرد و آنها را به کودکان آموخت.
در این برنامه، فرزانه زنبقی، نویسنده کودکان نیز در سخنانی به الزامات آموزش قرآن برای کودکان تأکید کرد و آن را راهی برای ساختن جامعه‌ای سالم در آینده دانست.
انتهای پیام
