آیت‌الله محمدباقر تحریری:
اوصاف نفسانی حلقه واسط بینش و رفتار انسان است/ خودخواهی؛ اساس رذایل اخلاقی
گروه اندیشه ــ استاد برجسته اخلاق با اشاره به بهترین نوع اخلاق، بیان کرد: اخلاقی که برای انسان سعادت دنیا و آخرت را به ارمغان می‌آورد، اخلاقی است که با پشتوانه دیدگاه توحیدی باشد که انسان را در مسیر اتصاف به اوصاف الهی قرار می‌دهد. البته به صورت عام اتصاف به اوصاف حسنه برای همه مؤثر است و در نوعی از سعادت اثرگذار است، یعنی در سعادت دنیا و آخرت فرد یا در سعادت دنیایی او تأثیر می‌گذارد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ جلسه اخلاق آیت‌الله محمدباقر تحریری، تولیت حوزه علمیه مروی، شب گذشته، ۲۶ آذرماه، با حضور جمعی از طلاب و علاقه‌مندان در حوزه مروی برگزار شد و این استاد اخلاق در ابتدا با تأکید بر اهمیت داشتن ولایت خداوند بیان کرد: داشتن ولایت خدا و اولیاء الهی به این است که انسان در تمام شئون زندگی خود، آن طور که خداوند خواسته زندگی کند.
تأثیر رفتار بر خلقیات
تحریری تصریح کرد: اوصاف نفسانی از دیدگاه قرآن و سنت، حلقه واسط بین اعتقادات، اعمال و رفتار انسان است و بینش‌های انسان هر طور که باشد، اعم از اعتقاداتش نسبت به مبدأ و معاد و روش ارتباط با خدای متعال، در اعمال و رفتار او تأثیر می‌گذارد و این اعمال و رفتار، انعکاس‌هایی در خلقیات انسان دارد؛ یعنی در مرتبه اول، صفات انسان را شکل می‌دهد و بعد در تقویت بینش‌های انسان تأثیرگذار است.
وی در ادامه افزود: اگر بینش انسان نسبت به زندگی این باشد که فکر کند، فقط در این عالم آمده تا صرفاً بهره‌های مادی و ... ببرد و بعد نابود شود، قهراً این نوع بینش، در اعمال و رفتار او تأثیرات خاص خود را دارد. همچنین اگر شخص در این رابطه، ملتزم به یک اوصاف نفسانی خوب، مانند نوع‌دوستی و ... شود که در بهینه‌سازی زندگی دنیا تأثیر دارد، باز هم این شخص با این بینش و عملکرد، یک رفتاری دارد، اما این طور نیست که از این صفاتی که برای رسیدن به زندگی دنیا از خود ظهور می‌دهد و به عبارتی از تحصیل این صفات بهره واقعی ببرد.
موعظه، برهان و مجادله در اخلاق
تحریری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اقسام بحث‌های اخلاقی تصریح کرد: بحث‌های اخلاقی با وجهه‌های مختلفی قابل طرح است. به این معنا که یک وقت به صورت موعظه‌ای است که خیلی هم خوب است، یک وقت پشتوانه برهانی دارد و یک وقت هم مباحث اخلاقی به صورت مجادله‌ای مطرح می‌شود که در اینجا دیدگاه‌های مختلف طرح و بررسی می‌شود که علامه طباطبایی، به هر سه روش توجه داشتند.
وی بیان کرد: نکته مهم این است که آن مباحث اخلاقی که در حیطه بیان قرآن و اهل بیت(ع) است، از حیطه بسیار والایی برخوردار است. در حقیقت در قرآن و سنت از مباحث اخلاقی بحث می‌شود، اما نکته‌اش در این است که این مباحث، از پشتوانه‌های بینش الهی نشئت می‌گیرد و اگر پشتوانه حرکت انسان نیز اعتقاد توحیدی بشود، قهراً تأثیرات مترتب بر حالات و صفات انسان نیز بر همان اساس شکل خواهد گرفت.
پشتوانه توحیدی اخلاق
تحریری گفت: اخلاقی که برای انسان، سعادت دنیا و آخرت را به ارمغان می‌آورد، اخلاقی است که با پشتوانه دیدگاه توحیدی باشد که انسان را در مسیر اتصاف به اوصاف الهی قرار می‌دهد. البته که به صورت عام، اتصاف به اوصاف حسنه، برای همه مؤثر است و در نوعی از سعادت اثرگذار است، یعنی یا در سعادت دنیا و آخرت فرد، یا در سعادت دنیایی او تأثیر می‌گذارد. چه اینکه از دیدگاه دین، متصف شدن به همه اوصاف خوب و ترک صفات مذموم سفارش شده است.
این استاد اخلاق در ادامه افزود: البته در این بین، از کسانی که التزام به دین دارند بیشتر توقع وجود دارد و در روایات فرمودند که ما شیعیان باید بیشتر متصف به اوصاف حسنه شویم. امام صادق(ع) به یکی از اصحاب فرمودند: همه کارهای خوب، خوب است، اما از تو احسن است و همه کارهای بد، بد است اما از شما بدتر است، چون منتسب به ما هستید. نکته دیگر این است که این صفات خوب می‌تواند زمینه‌هایی برای تحول انسان کند. همچنین این روزها می‌شنویم که غربی‌ها در این کار موفق هستند، اما ما باید این مسائل را طوری رعایت کنیم که نقصی به ما وارد نشود.
تحریری بیان کرد: اساس صفات رذیله نیز خودخواهی مطلق است که در برابر خداخواهی مطلق قرار دارد و هر یک از صفات مذموم به این صفت برمی‌گردد.
وی با اشاره به روایتی از امام علی(ع) گفت: حضرت فرمودند: «عنوان صحیفه المؤمن حسن خلقه» عنوان کتاب مؤمن که کتابش را رقم می‌زند، اخلاق نیکوی او است. اخلاق نیکو نیز دو معنا و کاربرد دارد؛ یکی کاربرد خاص که در خوش برخوردی و ... نمایان می‌شود و همچنین یک معنای وسیع هم دارد که همه صفات خوب نفسانی تحت این عنوان قرار می‌گیرد و آیه «وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ» نیز از همین جهت است که خداوند، مبدأ همه کمالات پیامبرش را با این تعبیرات توصیف می‌کند و بالاترین ستایش نیز ستایش خدا است که پیامبر(ص) را محمود و احمد و محمد نامید. این سه اسم شریف، بیانگر جایگاه وجودی این نبی بزگوار است که این اسماء در میان مخلوقات سابقه ندارد.
صفات نیکو؛ مظهر خلق عظیم پیامبر(ص)
این استاد اخلاق بیان کرد: در حقیقت مقام محمود، بالاترین مقام بشری به لحاظ صفات الهی است که پیامبر(ص) دارد و مسائل اخلاقی، انشعاباتی از خلق عظیم پیامبر(ص) است و هرکس به مرتبه‌ای از صفات نیکو می‌رسد، مظهر این خلق عظیم نبی اکرم(ص) است. به طور عام، اهل بیت(ع) نیز مصداق آیه هستند و این حقیقت را دارند، چون فرمودند که «اولنا محمد و اوسطنا محمد و آخرنا محمد و کلنا محمد». بنابراین ما از افتخاراتمان این است که هر مقدار در کسب فضائل بکوشیم، یک نمودی از کمالات این اولیا را از خود نشان می‌دهیم، لذا فرمودند مایه زینت ما باشید نه اینکه موجب سرشکستگی ما شوید. به خاطر این است که ارتباط ولایی برای ما با این اولیا برقرار شده و این را باید با کسب فضائل ظهور دهیم.
تحریری در بخش دیگری از سخنان خود به ذکر روایاتی از پیامبر(ص) پرداخت و گفت: در روایتی که اهمیت کسب فضائل و اتصاف به اخلاق نیکو را بیان می‌کند، فرمود «ما من شی اثقل فی المیزان من حسن الخلق» هیچ چیزی در ترازوی اعمال انسان، مانند اخلاق نیکو نیست که آن را سنگین کند. در برابر آن نیز، اخلاق بد این ترازو را سبک می‌کند. لذا کفر و شرک نیز همان سبکی میزان است.
وی در پایان بیان کرد: روایت دیگری دارد که «ان احبکم الیّ و اقربکم من یوم القیامه مجلساً احسنکم خلقاً». یعنی محبوب‌ترین و نزدیک‌ترین افراد در قیامت به پیامبر(ص) خوش اخلاق‌ترین آنها است. البته که اهل بیت(ع) نیز از پیامبر(ص) جدایی ندارند، چون همه اینها از جهت اخلاق یکی هستند. گاهی می‌گویند که در بهشت محلی را امام علی(ع) دارد و یک محل نیز برای پیامبر(ص) است، اما باز بیان می‌کنند که اینها یکی هستند و این یعنی از نظر ظاهری دو تا ولی از لحاظ باطنی یکی هستند.
یادآور می‌شود، قرار است که در محل حوزه علمیه مروی و در روزهای سه‌شنبه، یک هفته در میان پس از نماز مغرب و عشاء، جلسات اخلاق آیت‌الله محمدباقر تحریری که از شاگردان مبرز علامه طباطبایی و آیت‌الله علی سعادت‌پرور (پهلوانی) است، با محوریت شرح حدیث معراج بر مبنای کتاب سرالاسراء، نوشته آیت‌الله سعادت‌پرور برگزار شود و علاقه‌مندان برای کسب اطلاع از این جلسات می‌توانند به کانال تلگرامی صراط مستقیم به نشانی https://t.me/seratemostaghim_ir مراجعه کنند.
گزارش از مرتضی اوحدی
انتهای پیام مطالب مرتبط
