نهادهای اجرایی متقاضی جدی تحقیقات علمی نیستند/ انبوه‌سازی پژوهش‌های غیرکاربردی
گروه حوزه‌های علمیه ــ استاد دانشگاه مفید با اشاره به انبوه‌سازی پژوهش‌ها در پی ارزیابی کمی وزارت علوم، گفت: هر چیزی تابع عرضه و تقاضاست؛ نهادهای کشور با وجود اینکه با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند، متقاضی جدی تحقیقات مراکز علمی نیستند و تا تقاضا نباشد عرضه مناسب هم وجود نخواهد داشت.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشگاه مفید قم، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه وضعیت پژوهش در دانشگاه‌ها در دو سطح ارشد و دکتری قابل بررسی است، گفت: پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در این دو سطح و مقالات منتشر شده در مجلات علمی ـ پژوهشی با واقعیات اجتماعی روز کمتر ارتباط دارند.
وی افزود: از جمله دلایل این وضعیت، قوانین وزارت علوم است که باعث تشدید این مسئله شده، زیرا استادان موظف‌اند مقاله و پژوهش‌هایی را برای ترفیع و ارتقای رتبه علمی داشته باشند که عمدتاً با معیارهای کمّی سنجیده می‌شود. همچنین الزام مجلات علمی پژوهشی به درج نویسندگان دارای مدرک دکتری موجب شده تا دانشجویان علاقه‌مند به حوزه پژوهش خود را ملزم به درج نام یکی از اساتید کنند که ممکن است چندان هم به تکمیل مقاله کمک نکرده باشند.
یوسفی تصریح کرد: امتیازی که برای پژوهش جهت پذیرش مقطع دکتری در نظر گرفته شده، موجب می‌شود تا این دسته از دانش‌پژوهان به مقاله‌نویسی زیاد روی آورده و برای انتشار نیز مجبور به آوردن نام یکی از اساتید باشند، در حالی که تحقیقات یک فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد می‌تواند کارگشا باشد.
استاد دانشگاه مفید با تأکید بر اینکه با توجه به این قوانین با انبوه‌سازی پژوهش بر اثر این رویکرد روبه‌رو هستیم، گفت: بسیاری از این تحقیقات، نه کاربردی و راهگشا هستند و نه مسائل بنیادی و نظری را مورد توجه قرار می‌دهند.
کم‌توجهی به نقد نظریات وارداتی
وی با بیان اینکه در پژوهش‌های کنونی در دانشگاه‌ها به نقادی نظریات وارداتی کمتر توجه نشان داده می‌شود، تصریح کرد: گاهی بر اساس نظریه صاحب‌نظری برجسته، مدلی ساخته و ارائه داده می‌شود، ولی چون از زاویه واقع‌بینی و بومی مسائل دیده نشده است، گره از مشکلات جامعه باز نمی‌کند.
یوسفی با بیان اینکه یکی از مشکلات پژوهش در کشور این است که تقاضای جدی برای پژوهش نیست، بیان کرد: هر چیزی تابع عرضه و تقاضا است؛ نهادهای کشور با وجود اینکه همه با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند، ولی متقاضی جدی تحقیقات مراکز علمی نیستند و تا تقاضا نباشد عرضه مناسب هم شکل نمی‌گیرد.
وی فقر، فساد، تبعیض و فقدان نهادهای مدنی توانمند را چهار مسئله جدی کشور دانست و گفت: رهبری مبارزه با فقر، فساد و تبعیض را از چندین سال قبل مطرح کرده‌اند اما چقدر از تحقیقات ما به بررسی علمی و جامع این مسائل پرداخته‌اند؛ می‌توان نسبت آن را به کل مقالات انتشار یافته به راحتی به دست آورد.
فقر تحقیق در مورد فقر
استاد دانشگاه مفید قم تصریح کرد: فساد و تبعیض زوایای مختلفی دارد؛ می‌تواند سازمان‌یافته و غیرسازمان‌یافته باشد و ریشه و عوامل آن جای بحث دارد. از نظر تحقیقات جدی برای تبیین این مسئله دچار فقر هستیم.
وی اضافه کرد: مثلاً قوه قضائیه که عزم خود را برای مبارزه با فساد به کار بسته و رئیس قوه هم چندی پیش بحث تحقیقات علمی را در این زمینه مطرح کرده، چقدر حاضر است از این دست تحقیقات حمایت کند؟ زیرا صرف گفتن کافی نیست.
استاد دانشگاه مفید با تأکید مجدد بر اینکه تقاضای جدی وجود ندارد و پژوهش‌ها هم عمدتاً جدی نیستند، بیان کرد: در زمینه رفع فقر و کاهش آن تجربیات موفقی در دنیا وجود دارد و اوج کار ما ترجمه برخی آثار دیگران بوده است، در صورتی که باید با توجه به این تجربیات تحقیقات متناسب با نیاز کشور را انجام دهیم.
نبود تقاضا؛ ضعف دانشی مجریان
یوسفی با بیان اینکه گاهی تقاضاهایی هم از سوی نهادهای حاکمیتی اعم از دولت، قوه قضائیه و مجلس وجود دارد، ولی دقیق و نیاز اصلی کشور نیست، تصریح کرد: نبود تقاضاهای دقیق ناظر به رفع مشکلات کشور ناشی از آن است که مجریان متقاضی، دانش لازم و نگاه دقیق را به آن مقوله ندارند.
وی ابراز کرد: هنوز ارتباط جدی و نهادینه میان پژوهشکده‌ها و نهادها شکل نگرفته است؛ مقامات کشور افتخار می‌کنند که مقالات زیادی در رتبه جهانی داریم، ولی عملاً این مقالات چقدر توانسته‌اند گرهی از مشکلات ما باز کنند؟
روشمند نبودن
یوسفی با اشاره به تحقیقات در حوزه علمیه، اظهار کرد: خوشبختانه حوزه هنوز در بخش تحقیقات علمی به مسائل پیش‌گفته آلوده نشده است و یا کمتر این آفات وجود دارد، ولی یکی از مشکلات اصلی تحقیقات در حوزه، روشمند نبودن آن است. بیشتر طلاب محقق روش پژوهش نوین را خوب بلد نیستند و تحقیقات و پایان‌نامه‌های آنان روش لازم برای نتیجه‌گیری را ندارد. لذا طلاب باید روش تحقیق را بیاموزند.
وی اضافه کرد: البته مشکل دیگر در حوزه این است که در رساله‌ها، موضوعاتی معرفی می‌شوند که موضوعات فقهی خاص هستند که نگاه کاربردی ندارند یا کلی هستند نه ناظر به جزئیات یک موضوع؛ لذا لازم است در هر رشته‌ای مثلاً اقتصاد، متخصصان فقه‌الاقتصاد، موضوعات تحقیقی را معرفی کنند و نظام انتخاب آزاد هم وجود داشته باشد تا انتظارات برآورده شود.
مشکل زائدنویسی
استاد دانشگاه مفید قم با ذکر اینکه مؤسسات پژوهشی در حوزه کم نیستند، تصریح کرد: یکی از مشکلات این مؤسسات زیادنویسی است؛ مثلاً به یک محقق گفته می‌شود که این قدر ساعت وظیفه داری و محقق هم باید این ساعات را پر کند؛ لذا در برخی مواقع با زیادنویسی، تطویل و زائدنویسی روبه‌رو می‌شویم.
یوسفی بیان کرد: این مسئله سبب می‌شود تا مطلبی را که می‌توان در صد صفحه جمع کرد، سه برابر می‌شود که هم وقت محقق را می‌گیرد و هم هزینه زیادی از جمله در چاپ اثر به کشور تحمیل می‌شود و هم تعداد مخاطبان را می‌کاهد.
یوسفی با پرداختن به اینکه امروز مطالعه کم از مشکلات کشور است و باید تولیدات کاربردی و تلخیص‌شده را در اختیار مردم قرار دهیم، اظهار کرد: اکنون همه کم‌حوصله‌تر شده‌اند و به دنبال مطالب ساندویچی هستند. پس نباید سراغ متون قطور برویم که خواننده کمی دارند، مگر برخی موضوعات که اساساً برای متخصصان یک رشته نوشته می‌شود.
انتهای پیام
