استاد خسروشاهی فرهنگبان کوشا و شخصیتی جهانی‌اندیش بود
حجت‌الاسلام نوراللهیان در معرفی شخصیت استاد خسروشاهی بیان کرد: ایشان از نوادر فرهنگی و بین‌المللی شیعه بود که از نوجوانی جهانی می‌اندیشید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا نوراللهیان، رئیس سابق مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به سابقه آشنایی خود با حجت‌الاسلام والمسلمین خسروشاهی، اظهار کرد: بیش از 50 سال قبل با آثار ایشان در مورد سیدجمال‌الدین اسدآبادی، حسن البناء، اخوان‌المسلمین، مسلمانان لبنان و مصر و تحولات فکری و مبارزاتی در ترکیه و بالکان، خاورمیانه، فلسطین، لبنان و ... آشنا شدم. همچنین از طریق مجلاتی مانند مکتب اسلام و نوشته‌ها و ترجمه‌هایش، اندیشه‌های آن مرحوم را بیشتر شناختم.
وی افزود: حدود 45 سال قبل که هنوز از حوزه مشهد به قم منتقل نشده بودم، درصدد دیدار با ایشان بودم. اولین دیدارم در مرکز بررسی‌های اسلامی ایشان در قم میسر شد. این ارتباط تا زمان سخنرانی بسیار خوبی که در حدود یک ماه گذشته (نیمه بهمن سال جاری) در کتابخانه ملی با حضور بیش از 600 نفر از فرهنگ‌دوستان و فرهیختگان داشتند، تداوم یافت. توصیه می‌کنم که خبرگزاری ایکنا این سخنان را، که آخرین سخنرانی‌های ایشان محسوب می‌شود، برای آشنایی بیشتر مردم با افکارشان به صورت کامل منتشر کند. بعد از این سخنرانی، خدمت ایشان رفتم و در مورد تداوم کارهای مشترک با هم صحبت کردیم.
فرزند علم و اجتهاد
نوراللهیان با بیان اینکه استاد خسروشاهی از بیت علم برخاست و فرزند علم و اجتهاد، یعنی آیت‌الله سیدمرتضی خسروشاهی بود، اظهار کرد: منطقه «خسروشاه» فاصله‌ای یک‌ساعته با تبریز دارد، ولی از این منطقه رجال و شخصیت‌های بزرگی از جمله مرحوم سیدمرتضی خسروشاهی برخاستند که با بزرگانی مانند علامه امینی و آیت‌الله خویی معاصر بودند.
بیشتر بخوانید:
این پژوهشگر علوم اسلامی افزود: رشد و تربیت این مرد در بیتی بود که بزرگ‌منشی، ارتباط با اهالی قلم، رجال و علما مشهود بود؛ عکس‌های نوجوانی ایشان با بزرگانی مانند امام موسی صدر و بسیاری از شخصیت‌های برجسته قرن اخیر در اختیار است؛ قلم او را که دنبال می‌کنیم، مشخص می‌شود که از ابتدا به فکر ترجمه اندیشه‌های معاصر که از مغرب عربی و دیگر بلاد می‌رسید، از جمله علامه کاشف‌الغطا بوده است و تدوین مذاکرات «هانری کربن» با علامه طباطبایی را دنبال می‌کرد. معرفی کتاب «شیعه در اسلام» علامه طباطبایی از شاهکارهای قلمی استاد خسروشاهی بود. او آقامنش و بزرگ‌اندیش بود و در خانواده‌ای رشد کرد که دائماً محل تردد اهل علم و فرهنگ و مبارزان سیاسی بزرگ بود و افرادی با زبان‌های مختلف به این منزل رفت‌وآمد داشتند؛ لذا فوت ایشان این گونه شعاع پیدا کرد و واقعاً ضایعه بزرگ و فراموش‌ناشدنی است. امیدواریم سبب از بین رفتن اسناد مهمی، که باید نشر می‌یافت، نشود.
دادوستد علمی با بزرگان
وی تصریح کرد: علامه حکیمی او را فرهنگبان کوشا نامید. استاد خسروشاهی از سال 1332 وارد قم شد و تا اواخر عمر با اغلب مجلات اسلامی مرتبط بود؛ مقاله می‌داد و مصاحبه می‌کرد و اندیشه هدفمندش را در مدت این 66 سال بروز و ظهور داد؛ او با کسانی مانند حضرت امام خمینی(ره)، آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی و حاج آقا احمد خمینی، مرحوم نواب صفوی، دکتر محمد مصدق، آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، مهندس مهدی بازرگان، استاد محمدتقی شریعتی، امام موسی صدر، شهیدان علی شریعتی، دکتر بهشتی، هاشمی‌نژاد و از همه بیشتر آیت‌الله طالقانی و مراجع عظام آیات مرعشی نجفی و گلپایگانی و سیدمحمدهادی میلانی در خراسان مرتبط بود و با همه آنان در دادوستد علمی بود. کسی که در چنین فضایی رشد می‌کند، می‌تواند بزرگ‌منش و جهانی بیندیشد.
نوراللهیان ادامه داد: گاهی انسان‌ها بزرگ هستند، می‌گویند، می‌نویسند و مصاحبه می‌کنند و بهره علمی برای دیگران دارند، ولی اندیشه آنان جهانی نشده و فقط فرهنگ محدوده خود را شناسایی کرده‌اند؛ یعنی در حوزه مسجد، محراب، مریدان و افراد متدین حاضر در نماز جماعت که با آنها مرتبط هستند، ولی خسروشاهی شخصیت فرهنگی شیعی در ابعاد بین‌المللی داشت.
ژرف‌نگری در مورد شخصیت‌ها
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به سیدجمال‌پژوهی حجت‌الاسلام خسروشاهی، ابراز کرد: زبان او ترکی آذری بود، ولی ترکی استانبولی را فراگرفت تا بتواند با اندیشه‌های سیدجمال‌الدین آشنا شود. لذا سیدجمال‌پژوه بزرگی شد و می‌توانم مدعی شوم که فردی به مثابه وی پیدا نمی‌شود که تا این میزان از لحاظ مثبت و منفی در مورد سیدجمال تحلیل کرده و سند جمع کرده باشد؛ او مرد میدان این تحقیق بود و بدون یکجانبه‌نگری و به شکل منطقی، مؤمنانه و منصفانه در مورد سیدجمال قضاوت کرد و جنبه منفی و مثبت وی را بررسی کرد؛ خسروشاهی اهل کاوش علمی، تحقیق و ژرف‌نگری در مورد شخصیت‌ها بود.
نوراللهیان بیان کرد: مرحوم خسروشاهی به زبان انگلیسی مسلط بود و مطالب خبرنگاران خارجی را برای مراجع در قم و نیز خبرنگاران ترجمه می‌کرد؛ وی اندیشه‌های امام(ره) را برای خبرنگاران غربی ترجمه می‌کرد. وی چنان پرآوازه در مصر، لبنان و عراق بود که مصاحبه‌هایش به عربی از 50 سال قبل منتشر می‌شد و در کشورهایی مانند مصر، تونس، الجزایر و ... کارهای علمی و فرهنگی کرد؛ همچنین وقتی در رم بود، زبان ایتالیایی را فراگرفت و یک مرکز اسلام شیعی را در رم تأسیس کرد که کار بسیار بزرگی در سرزمین و مهد مسیحیت بود، جایی که پاپ بندیکت شانزدهم و پاپ ژان پل دوم و هزاران کشیش و کاردینال حضور داشتند. رویکرد بین‌الادیانی و بین‌المذاهبی داشت و ارتباط میان مسیحیت و جهان اسلام را گسترش داد.
ارتباطات فرهنگی بین اسلام و مسیحیت
وی با بیان اینکه حجت‌الاسلام خسروشاهی در زمینه مسیحیت، یهودیت و مذاهب دیگر تحقیقات علمی داشت، اظهار کرد: در نوجوانی چهره مسیحیت را از قلم خسروشاهی شناختم؛ او بود که به جای لعن، بدگویی و زشت جلوه دادن اندیشه‌های دیگران یا پیروان انجیل، منطق تثلیث و شناخت مسیحیت و آشنایی با واتیکان را عهده‌دار بود و قرآن و نهج‌البلاغه را به دنیای مسیحیت معرفی کرد.
این محقق دینی بیان کرد: در مصاحبه‌ای لقبی به ایشان داده‌ام که پیش از آن به علامه عزیزالله عطاردی داده بودم که اتفاقاً میان این دو بزرگوار، دوستی برقرار بود؛ گفتم که علامه عطاردی مارکوپولوی اسلامی بود و ایشان وقتی این مصاحبه من را با ایکنا دیدند از این تعبیر خندان شدند. چون عطاوری از رود سیحون و جیحون(دره فرغانه) تا اقصی نقاط ساحل اقیانوس اطلس را سفر کرده بود؛ به تعبیر خودشان از خلیج فنلاند تا خلیج بنگال و سمرقند، بخارا، مرو، هرات، بلخ و ... تا فرانسه و ایتالیا را مورد به مورد برای تحقیق و جستجو در مورد نسخ خطی مربوط به تمدن اسلامی گذر کرده بود.
این مدرس حوزه و دانشگاه تصریح کرد: مرحوم خسروشاهی ده برابر بیشتر از ایشان سفر کرد و فقط می‌توانم او را به ابن‌بطوطه مورخ و سیاح اسلامی تشبیه کنم که همواره در سفر، مباحثه، مصاحبه و گفت‌وگو با رهبران ادیان در بلاد مختلف بود؛ ایشان به کنفرانس‌های مختلف از جمله آلمان، ایتالیا، جنوب شرق آسیا، ازبکستان، فیلیپین، روسیه و سایر کشورها دعوت می‌شد و سخنرانی می‌کرد.
ابن‌بطوطه ایرانی
نوراللهیان با بیان اینکه وی چند سال در مصر نماینده فرهنگی ایران بود و در کنفرانس‌های مختلف حضور داشت، تصریح کرد: ایشان در ترکیه، افغانستان، لبنان، عربستان، سوریه، اندونزی، مالی و ... جلسات علمی داشت و در هر کدام از این کشورها اثری علمی بر جای گذاشت و با نشریه‌های محلی مصاحبه می‌کرد. همچنین اتفاق می‌افتاد که کتابی از بزرگان آن بلاد و یا کتب اسلامی مانند نهج‌البلاغه، آثار علامه طباطبایی، شهید مطهری و بزرگان فکری به ویژه امام خمینی(ره) را برای آنان ترجمه و منتشر می‌کرد.
وی افزود: برای این شخصیت به دلایل ذکر شده، باید سفرنامه‌ای مانند ابن‌بطوطه مغربی بلکه در مجلداتی به مراتب بیشتری نوشته شود؛ به فرزند گرامی ایشان که فردی فاضل و متدین هستند، گفتم که اگر سفرنامه ابن‌بطوطه دو جلد شده است، سفرنامه ابن‌بطوطه ایرانی (سیدهادی خسروشاهی) می‌تواند در بیش از چند جلد نوشته و منتشر شود.
سفرهای علمی و مکاتبه‌ای
نوراللهیان با اشاره به اینکه حجت‌الاسلام خسروشاهی فارسی بود و روان می‌نوشت، تصریح کرد: از سال 1332 مطالب ایشان در مجله‌هایی از جمله «درس‌هایی از مکتب اسلام» و «مکتب تشیع» که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، حجت‌الاسلام والمسلمین علی حجتی کرمانی و شهید باهنر و بزرگان دیگری یا مسئولیت آن‌را داشته و یا در آن مطلب می‌نوشتند، چاپ می‌شد؛ یکی دیگر از ویژگی‌های آن مرحوم، حساسیت بالا در مورد سرنوشت مسلمین در کشورهای دیگر مانند کشمیر بود و من در نوجوانی کتابی از ایشان در مورد کشمیر خواندم که در نگاه من نسبت به شبه‌قاره تأثیر بود.
وی با بیان اینکه وی شخصیتی سندی مانند علامه حکیمی داشت، اضافه کرد: استاد خسروشاهی سند نگهدار بود و آن قدر سفر کرده بود که رَحاله (فردی که خیلی زیاد سفر می‌کند) شده بود؛ البته سفرهای مکتوب هم کم نداشت؛ یعنی دائماً از ایران با اندیشمندان دیگر کشورها مکاتبه داشت. استاد خسروشاهی چون با زبان‌های انگلیسی، ایتالیایی، عربی و ترکی آشنا بود و سفرهای مکاتبه‌ای زیادی داشت و در کنفرانس‌های کشورهای مختلف در سطحی بالا حضور می‌یافت و سخنرانی‌های عالمانه داشت.
فدایی انتشار اندیشه تشیع
این پژوهشگر علوم اسلامی اظهار کرد: او با استاد الطیب، رئیس فعلی الازهر، دیدار داشت و به منزل همدیگر می‌رفتند. همچنین با شیخ محمود شلتوت مکاتبه داشت. ایشان به همراه مرحوم شیخ محمدتقی قمی ـ نماینده فاضل و فهیم آیت‌الله العظمی بروجردی که مرد گمنامی است و معتقدم خبرگزاری ایکنا باید از او تجلیل کند ـ در تقریب مذاهب که آیت‌الله بروجردی پیشگام آن بود، نقش بسزایی داشت. مرحوم محمدتقی قمی تفسیر «مجمع‌البیان» طبرسی و «تبصرةالمتعلمین» علامه حلی و چند اثر دیگر را به الازهر مصر معرفی کرد و در آنجا منتشر شد.
وی افزود: مرحوم خسروشاهی از سال 1362 مرکز بررسی‌های اسلامی را در قم تأسیس کرد و با وجود شرایط کنونی چاپ و نشر جریده‌ای را به نام «بعثت» منتشر کردند که خواندنی است و نزدیک به هزار شماره چاپ شده است. در آن نشریه اندیشه کسانی را که لازم می‌یافت نشر می‌داد، ولو اینکه این افراد در آفریقا، اروپا، ژاپن، چین و... بودند؛ به همین دلیل وقتی به کتابخانه‌ای در آفریقا هم برویم، می‌بینیم که آثاری در قالب کتاب یا مقاله از استاد خسروشاهی موجود است. ایشان همچنین آثاری مانند «الامام علی(ع) صوت العدالة الانسانیة» را ترجمه و در 5 جلد منتشر کرد. جالب اینکه این 5 جلد را تا همین یکی دو سال قبل در کتابفروشی «کلبه شروق» در قم با قیمت 22 هزار تومان می‌فروختند که قیمت بسیار پایینی داشت و به گفته خودشان قصد درآمدزایی از این کار نداشتند. این نشان می‌دهد که آقای خسروشاهی فدایی انتشار اندیشه تشیع و امام علی(ع) بود. کلبه شروق یک کتابفروشی وسیع و مدرنی است که پاتوق اهل فرهنگ شد.
نوراللهیان با ذکر اینکه آیت‌الله بروجردی که مرجعیت شیعه به ایشان منتهی شد از کتابشان و شخص ایشان تجلیل کردند، تصریح کرد: با مرحوم سراج انصاری، که مبارزات زیادی علیه بهائیت داشت، همکاری کرد. همچنین با استاد سیدغلامرضا سعیدی که اهل بیرجند بود، قلم و فکر نزدیکی داشتند. با مجلات و روزنامه‌ها به خصوص روزنامه اطلاعات (به علت اینکه روزنامه وزین و متعادلی است) ارتباط داشت؛ البته ارتباط ایشان با روزنامه اطلاعات علمی بود و باید از آقای دعایی تقدیر کنیم که نوشته‌های ایشان را همواره در صفحات پرخواننده روزنامه چاپ می‌کردند.
صحیفه سجادیه؛ زبان مشترک اسلام و مسیحیت
وی با بیان اینکه نسل علمی معاصر، دانشگاهیان و حوزویان و نسل طرفدار ایران سربلند و سرافراز باید به جای عزاداری‌های رایج به معرفی اندیشه‌های متعالی بزرگانی مانند ایشان بپردازند، اظهار کرد: آن مرحوم بعد از انقلاب دو سال نماینده امام(ره) در وزارت ارشاد شدند و بنده گلایه‌ای داشتم که همین جا متذکر می‌شوم که آقایان حجج اسلام سلمان غفاری، محمدهای عبدخدایی، محمد مسجدجامعی مصطفی بروجردی و طاهر ربانی سفیران ایران در واتیکان بودند، ولی صحیفه سجادیه به زبان ایتالیایی تا این اواخر ترجمه نشد؛ در حالی که مهم‌ترین زبان مشترک میان ما و مسیحیت زبان دعا و نیایش و صحیفه انجیل اهل بیت(ع) است. همانگونه که انجیل عیسویان کتاب دعا و نیایش محسوب می‌شود.
نوراللهیان در پایان تصریح کرد: بیشترین خدمت به صحیفه را آیت‌الله سیدمجتبی موسوی لاری داشتند و با واتیکان در این مکاتباتی کردند که منجر به این شد که فرستنده رادیویی سراسری واتیکان از نیایش‌های صحیفه سجادیه بهره بگیرد. خوشبختانه در سال‌های اخیر فرزند این استاد عالیقدر احمد مهدوی دامغانی، که عمر گرامی‌شان مستدام باد، یعنی فریده مهدوی دامغانی ترجمه کامل صحیفه سجادیه را به زبان ایتالیایی انجام دادند.
انتهای پیام
