چرا در اسلام ثواب قرض بیشتر از انفاق بیان شده است

حجت‌الاسلام والمسلمین امیر صالحی، کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره طلب و بدهی از منظر قرآن کریم و روایات پرداخت و اظهار کرد: در بحث طلب و بدهی، روایاتی از اهل بیت(ع) همانند امام صادق(ع) وارده شده که بسیار ارزشمند هستند. ایشان می‌فرمایند: «اولین قطره خون شهید که روی زمین ریخته می‌شود همه گناهان وی بخشیده می‌شود، مگر اینکه دِین و بدهی داشته باشد». حتی امام حسین(ع) بیعت کسانی‌که دین و بدهی بر گردن آنها‌ بود را نپذیرفتند.

بیشتر بخوانید:

• اقتصاد اسلامی سوار بر زمان و مکان است / تأکید اسلام بر حفظ قدرت خرید مردم
• تبعات بی‌توجهی مردم و بانک‌ها به توصیه‌های شارع و دلایل تأکید قرآن بر عقد قرارداد

اهمیت حق‌الناس در اسلام

وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه در مفاهیم دینی و احکام شرعی، توبه و بخشش حق‌الناس که از جمله آن دین و بدهی است، مهم‌تر و پر اهمیت‌تر از حق‌الله بیان شده است. از این جهت که در حق‌الناس شخص علاوه بر اینکه باید در برابر خداوند توبه کند، باید در برابر مردم و دیونی که دارد طلب بخشش و حق مردم را جبران کند.

در دین مبین اسلام، ثواب قرض بیشتر از انفاق بیان و تأکید شده که این ثواب 18 برابر بیشتر است چراکه نتیجه آن حرکت و چرخه اقتصاد است

حجت‌الاسلام صالحی افزود: همچنین، اهمیت دِین، بدهی و حق‌الناس را نشان می‌دهد این است که انسان قبل از بلوغ نسبت به واجبات تکلیفی ندارد اما اگر حق‌الناسی به ذمه وی بیاید، در درجه اول بر عهده ولی آن شخص است که آن را ادا کند و اگر آنها ادا نکرد برعهده خود فرد است که بعد از بلوغ باید این کار را انجام دهد.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی اضافه کرد: مجموعه این مواردی که بیان شد نشان می‌دهد در اسلام، حق‌الناس که از جمله آنها بدهی است بسیار اهمیت دارد. مسئله دیگر این است که در دین مبین اسلام اشاره شده که اگر طلبکار، بدهی خود را حتی از شخص در حال نمازِ واجب خواستار شود، اگر آن شخص بدهکار بتواند باید در همان حال پرداخت کند یا نماز واجب را رها و این دینی که به مردم دارد را پرداخت کند که نشان‌دهنده اهمیت توجه به مقوله طلب و بدهی در دین مبین اسلام است.

فزونی ثواب قرض بر انفاق

حجت‌الاسلام صالحی یادآور شد: نکته دیگر در مباحث فقهی درباره این موضوع این است که اگر سال‌ها از آن دین و بدهی که بر عهده انسان است فاصله افتاده باشد باید کاهش ارزش پول و تورم آن را طبق فتوای مشهور فقها همانند مقام معظم رهبری و حضرت آیت‌الله مکارم‌شیرازی جبران و به نرخ روز پرداخت یا مصالحه کند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر اگرچه در اسلام به بدهکار تأکید شده که بدهی خود را به موقع پرداخت کند و اهمال و کوتاهی نداشته باشد اما از سوی دیگر به طلبکار نیز توصیه به مدارا با شخص بدهکار و ناتوان شده است؛ مخصوصاً در چین ایامی که مردم مشکل دارند و با ویروس کرونا نیز روبه‌رو هستند از طلبکار خواسته شده که به شخصی که توان بازپرداخت بدهی خود را ندارد مهلت دهد. در واقع واجب است مهلت بدهد اما وی هم باید تلاش کند بدهی خود را پرداخت کند. در اسلام حتی در برخی از موارد، شخص طلبکار نمی‌تواند بابت دِین خود آنچه از ضروریات زندگی فرد است و «مستثنیات دین» نامیده می‌شوند را طلب کند.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی تصریح کرد: در دین مبین اسلام، ثواب قرض بیشتر از انفاق بیان و تأکید شده که این ثواب 18 برابر بیشتر است چراکه حرکت و چرخه اقتصاد را در پی دارد. اگر به یک نیازمند کمک نشود حرکتی در جامعه انجام نمی‌دهد اما اگر کمک مالی در اختیار وی قرار گیرد در تلاش و تکاپو برای جبران آن خواهد افتاد و همین عاملی برای پیشرفت اقتصادی خواهد بود.

تأکید قرآن بر مهلت دادن به بدهکاران

حجت‌الاسلام صالحی تأکید کرد: علاوه بر این شخصی که به دیگران قرض می‌دهد نمی‌تواند شرط زیاده داشته باشد چون ربا است اما مستحب است که شخص قرض ‌گیرنده با طیب خاطر و از روی رضایت، اضافه‌ای را روی قرض دریافتی خود بگذارد و به طلبکار بپردازد اما شخص قرض دهنده نباید شرط اضافه کند. در قرآن کریم آمده است: «يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ؛ خدا از بركت‏ ربا مى ‌كاهد، و بر صدقات مى‏‌افزايد و خداوند هيچ ناسپاس گناهكارى را دوست نمى‌دارد.» (البقره/ 276)

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی در پایان تأکید کرد: مهلت دادن به شخصی که بدهکار است از مستحبات اکید در دین مبین اسلام است و روایات بسیاری نیز در مورد بهره دنیوی و اخروی این موضوع مهم اشاره شده است. از سوی دیگر کسی‌که اهل قرض بدون منت و زیاده باشد، خداوند مال آن شخص را رشد می‌دهد و در دنیا و آخرت برای وی منشأ خیر و برکت خواهد بود. در همین مورد نیز در آیه 280 سوره مبارکه بقره آمده است: «وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ و اگر بدهكارتان تنگدست باشد، پس تا هنگام‏ گشايش‏، مهلتى به او دهيد؛ و اگر به راستى قدرت پرداخت ندارد بخشيدن آن براى شما بهتر است اگر بدانيد.»