قرآن منبع اصلی مطالعه در مورد حجاب است / تفکیک فرهنگ‌های وارداتی از فرهنگ دینی
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه در بحث حجاب، قرآن باید به عنوان نخستین منبع مورد تحقیق باشد، گفت: در مطالعات مرتبط با حجاب باید میان فرهنگ‌های دینی و غیردینی تفاوت قائل شویم؛ زیرا علاوه بر اسرائیلیات، زرتشتیات، عربیات، ایرانیات، یهودیات و مسیحیات و ... هم وارد فرهنگ دینی ما شده است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، استاد دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه دوشنبه، 13 مردادماه، در دومین بخش نشست «مسئله‌شناسی و روش‌شناسی مطالعات دینی حجاب» در مؤسسه مفتاح، گفت: در مطالعات دینی حجاب، باید نگاه جامع به ادله دینی داشته باشیم؛ منابع دین‌شناسی در فقه شامل قرآن، سنت، اجماع و عقل است که اجماع و عقل در ادامه قرآن و سنت است.
وی افزود: اجماع را کاشف از سنت تلقی می‌کنند و عقل هم در موارد اندک مورد کاربرد است؛ در بحث حجاب باید قرآن و سنت را کامل ببینیم و نگاه جامع داشته باشیم؛ یعنی همه آیات قرآن و همه موارد سنت را هم مطالعه کنیم و قرآن را در جایگاه اول قرار دهیم.
بیشتر بخوانید:
مهریزی با بیان اینکه باید مطالعات از قرآن شروع شود، زیرا قرآن به سنت اعتبار بخشیده است، اظهار کرد: در روایات داریم که اگر سخنی از ما نقل شد که با قرآن مخالف بود، آن را کنار بگذارید و به دیوار بزنید؛ بنابراین از منبع درجه دو به سمت منبع درجه یک نباید حرکت کنیم و کار باید از قرآن شروع شود. در آثاری که در مورد حجاب نوشته شده، توجه به روایات زیاد شده است، اما باید دو نکته مورد اهتمام قرار بگیرد؛ اول اینکه در مورد قرآن باید تأکید بیشتری داشته باشیم، زیرا عمدتاً نوع توجهات به قرآن متمرکز بر دو آیه در سوره نور و احزاب و معنای خمر، جلابیب و ... است، ولی بحث وسیع‌تر و گسترده‌تر است.
حجاب فراتر از دو آیه
وی اظهار کرد: در بحث قرآنی باید توجه کنیم که تأکید و رویکرد کلی قرآن منحصر به این دو آیه نیست؛ قرآن در سوره احزاب برای پوشش یک نوع و در سوره نور برای عفاف و حجاب، تحلیل و تعلیل متفاوتی دارد. در آیه 59 احزاب «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا» فرموده است که حجاب باعث شناخته شدن و عدم آزار و اذیت است؛ این تعلیل سیاسی و اجتماعی است، ولی در آیه 30 سوره نور فرموده «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ»؛ در اینجا تعلیل انسانی کرده است، یعنی به مردان بگو حریم چشمهایشان را نگاه دارند و فروجشان را حفظ کنند؛ برای مردان دو دستور و برای زنان 5 دستور آمده است.
مهریزی در تشریح دستورات قرآن برای زنان اظهار کرد: یکی اینکه زینت‌ها را آشکار نکنند؛ خمار را بر جلوی بدن بیندازند و در راه رفتن طوری حرکت نکنند که موجب آشکارشدن زینت آنان شود و در انتها هم تأکید فرموده که این مسئله برای شما پاکیزه‌تر و سبب فلاح و رستگاری است؛ یعنی تعلیل در این آیه از نوع انسانی و دینی است. تعلیل در سوره احزاب اجتماعی و در سوره نور یک امر انسانی است؛ کسی که می‌خواهد حجاب را از منظر قرآنی بررسی کند، باید به این نوع تعلیل توجه داشته باشد.
الگوهای عفاف در قرآن
وی تصریح کرد: از طرف دیگر قرآن نمونه‌هایی از زنان الگو مانند مریم و دختران شعیب را مطرح فرموده و در هر دو مورد بحث عفاف را بیان کرده است؛ شرم و آزرم و حیای آنان را بیان فرموده است، ولی سخنی از مدل و نوع پوشش آنان نیست. قرآن در سوره ممتحنه که در آخرین سال نزول قرآن، نازل شده است؛ موارد بیعت پیامبر(ص) از زنان ذکر شده، ولی پوشش جزء موارد بیعت پیامبر از زنان نیست؛ لذا در مطالعات قرانی حجاب نباید صرفاً به بحث خمار و جلباب توجه داشته باشیم. مسئله دیگر در این مطالعات که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد بحث سیره و تاریخ است؛ معمولاً تاریخ در آثار حدیثی ما کمتر مورد توجه است؛ اینکه زنان ائمه(ع) و زنان اصحاب آیا پوشیه می‌زدند و سفر می‌رفته‌اند یا خیر؟ خیلی از مسائل دینی در این قسمت مورد کم‌توجهی است که تاریخ می‌تواند ضمن توضیح و تبیین بیشتر موضوع پشتوانه اجرایی آن باشد.
عضو هیئت علمی مؤسسه دارالحدیث بیان کرد: نگاه جامع به ادله با رعایت سلسله مراتب این ادله همچنین توجه عمیق‌تر و دقیق تر به سیره و تاریخ از موارد مهم در مطالعات دینی حجاب است که تاکنون توضیح دادیم. ضمن اینکه باید حجاب را در دایره مسائل کلی زنان در آیات و روایات مطالعه کنیم نه منفک از آن. مثلاً وقتی می‌خواهیم در مورد پوشش حرف بزنیم بحث پوشش در طواف و برداشته شدن تقدم و تأخر در صف نماز در مسجدالحرام و عدم پوشاندن صورت را نمی‌توان نادیده گرفت؛ نمی‌توانیم استثنائات پوشش را نبینیم.
حج؛ نماد رفع تبعیض جنسیتی
مهریزی اظهار کرد: معمولاً تعبیر می‌کنیم حج، نماد رفع تبعیض فقر و غنا و تبعیض نژادی است و از دید بنده، حج، نماد رفع تبعیض جنسیتی است؛ لذا از این منظر هم باید دیده شود، همچنین اصل دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد بحث در نظرگرفتن تحولات زندگی در فهم نصوص است. مثلاً بحث تقسیم کار میان زن و مرد از مواردی است که خیلی به روایتی از پیامبر(ص) استناد می‌شود که ایشان کارهای بیرون را به مرد و کارهای درون خانه را به زنان واگذار کردند. اگر در این روایت دقیق شویم نگاه متفاوتی خواهیم داشت؛ زیرا حضرت فاطمه(س) 4 فرزند قد و نیم قد داشته و چون به همه کارها نمی‌رسیدند و مشقت داشت از پیامبر(ص) درخواست خادم کردند، ولی پیامبر(ص) قبول نکرد و فرمود که اگر مرد بخشی از کارهای خانه را بر عهده بگیرد ثواب دارد؛ بنابراین اصل بحث، تقسیم کار جنسیتی نبود.
وی با اشاره به تمایزها کارهای خانگی بانوان در گذشته و اکنون، تصریح کرد: در جامعه آن روز زن باید مجموعه کارهای زیادی مانند ریسندگی، پخت نان و رسیدگی به فرزندان را انجام می‌داد، ولی امروز همه چیز آماده است و برای لباس، نظافت، غذاپختن و ... وسایل ماشینی وجود دارد و با این وجود اگر زن در خانه بنشیند عاطل و باطل خواهد شد، بنابراین ماهیت زن دیروز و امروز با هم تفاوت زیادی دارند.
بررسی تحولات تاریخی
مهریزی با بیان اینکه برای فهم نصوص باید تحولات گذشته و امروز را در نظر بگیریم وگرنه فهم ما ناقص خواهد بود، افزود: باید میان فرهنگ‌های دینی و غیردینی تفاوت قائل شویم؛ زیرا برخی فرهنگ‌ها برای یک منطقه جغرافیایی و یک فرهنگ خاص بوده است، مثلاً پوشیه زدن در برخی دوره‌ها چون در میان زنان درباری رایج بود کم کم وارد فقه شده و برخی فقها تصور کرده‌اند، دلیل دینی دارد، لذا مداخله فرهنگ‌های غیردینی در طول تاریخ مؤثر بوده و واردات غیردینی برای ما مسئله دینی درست کرده است.
مهریزی اظهار کرد: علاوه بر اسرائیلیات، زرتشتیات، عربیات، ایرانیات، یهودیات، مسیحیات و ... هم وارد فرهنگ دینی ما شده؛ مثلاً حرف‌های ارسطو به عنوان حدیث وارد آثار ما شده و حتی در نهج‌البلاغه هم آمده است؛ برخی مسائل دیگر هم از فرهنگ زرتشتی و ایرانی آمده؛ در حدیث معراج بخشی اضافه شده که کاملاً ایرانی است؛ اصل معراج جزء مسلمات روایی ماست، ولی طبق برخی روایات فقط در عیون اخبار الرضا آمده و سند آن هم کاملاً ایرانی است.
انتهای پیام
