پوشش سر و گردن زنان مورد اجماع فقهاست / تبیین پیام‌های قرآن درباره پوشش

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد ورعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شامگاه دوشنبه، 27 مردادماه، در نشست علمی «ادله حجاب با تأکید بر لزوم پوشش سر و گردن»، گفت: فقها در دو جای فقه به مسئله پوشش بانوان پرداخته‌اند؛ یکی در بحث نماز و میزان پوشش بدن در هنگام نماز و دیگری در کتاب «النکاح» و اینکه انسان به چه کسانی می‌تواند نگاه کند و در کجا باید از نگاه پرهیزد.

وی افزود: دو دیدگاه مشهور میان فقها در مورد پوشش زنان وجود دارد؛ یک دیدگاه این است که تمام بدن زنان حتی صورت و کفین هم باید پوشیده باشد و دیدگاه دیگر وجه و کفین را استثنا کرده است؛ اخیراً سؤالی در مورد استثنا شدن سر و گردن در مورد زنان مطرح شده و اینکه آیا می‌توانند آن را باز بگذارند؟

سیر تاریخی پوشش زنان

ورعی با اشاره به سیر تاریخی مسئله فقهی پوشش، بیان کرد: اگر اجماعی در میان فقها وجود داشته باشد، در این صورت بدون داشتن دلیل قرآنی و روایی هم می‌توان به آن استناد کرد. البته مسئله پوشش در قرآن، روایات و انظار علما و مجامع روایی وجود داشته است و در کتب «کافی»، «من لایحضر الفقیه»، کتب شیخ طوسی و شاگردان ایشان، علامه حلی، محقق حلی، شهید اول و ثانی و در دوره معاصر  هم سابقه دارد.

استاد و پژوهشگر حوزه علمیه تصریح کرد: اینکه بدن زن بجز دست و صورت باید پوشیده باشد، مورد اتفاق همه فقهاست و تنها اختلاف در دست و صورت است؛ برخی مثل علامه حلی، محقق و شهید اول و ثانی اجماع بر پوشیده بودن بدن زن کرده‌اند، ولی وجود دو دیدگاه نشان می‌دهد اجماع بر پوشیده بودن تمامی بدن زنان وجود ندارد. اگر بخواهد دیدگاه جدیدی در برابر این دو دیدگاه، ابداع و جواز بر بازبودن سر و گردن بدهد، مخالفت با اجماع مرکب و مخالف هر دو دیدگاه فقهی است؛ زیرا علما در این مسئله که همه بدن غیر از صورت و دستان باید پوشیده باشد، اتفاق نظر دارند. البته احتمال بازبودن سروگردن در موارد نادر بیان شده، ولی تا زمان علامه حلی اختلافی میان فقها دیده نمی‌شود.

مستثنی شدن کنیزان

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: به ابن‌جنید نسبت داده شده که وی پوشاندن سر و گردن را برای کنیزان لازم نمی‌دانسته است؛ براساس روایات، پوشاندن بدن در نماز و برای نامحرم برای کنیزان لازم نبود، ولی آیا می‌توان از این روایت نتیجه گرفت که پوشاندن سر و گردن برای همه بانوان آزاد است؟ ابن‌جنید از فقهایی است که دیدگاه‌های ناظر و احتمالات جدید را مطرح کرده و به سبب همین دیدگاه‌های نو، مورد بی‌اعتنایی فقهای دوران خود بود.

ورعی اضافه کرد: در بین فقهای متأخر این مسئله مطرح شده است که بانوان علاوه بر وجه و کفین بتوانند سر و گردن را باز بگذارند؛ تعداد قابل توجهی از فقها پوشاندن سر را واجب دانسته‌اند و به تبع آن پوشاندن مو هم واجب است؛ زیرا مو از سر جدا نیست، ولی نکته این بود که اگر مقداری از موی سر روی صورت بریزد، چون صورت استثناست، مو هم می‌تواند استثنا شود؟ یا اینکه مقداری از مو از پشت روی لباس و گردن ریخته شود؛ البته وقتی سخن از خمار به معنای مقنعه بیان شده به صورت طبیعی، موها را هم می‌پوشاند.

وی با بیان اینکه در کلمات مقدس اردبیلی مسئله سر و گردن در حد احتمال بیان شده است، گرچه او هم معتقد است که چون اجماعی است، قابلیت طرح ندارد، اظهار کرد: احتمالی در کلمات فقها برای سر وگردن وجود دارد، ولی نتیجه کلی آن است که اجماع و اتفاق نظر در میان فقهای گذشته وجود دارد. البته اجماع وقتی می‌تواند دلیل مستقل باشد که اجماع فقهای متقدم، یعنی تا دوره شیخ طوسی باشد وگرنه اجماع در میان متأخرین، دلیل مستقل نیست. حتی اگر فقیه واجد شرایط مرجعیت مانند اعلمیت و ... باشد و چنین فتوایی هم داده باشد، فقط برای خود او و مقلدانش حجت است و مجوزی برای دیگران نیست که با استناد به دیدگاه فقیهی بخواهد سروگردن را باز بگذارد؛ لذا وظیفه مکلف آن است که سراغ فقیه واجد شرایط برود و درست نیست که کسی بگردد و فتوای آسان‌تر و مطلوب تر را انتخاب کند.

2 دیدگاه کلی در مورد پوشش زن

استاد حوزه علمیه بیان کرد: پس دو دیدگاه کلی میان فقها وجود دارد؛ یکی اینکه همه بدن جز دست و صورت را باید بپوشانند. البته در طواف و نماز استثنائاتی وجود دارد و دیدگاه دیگر این است که در نماز و غیر آن باید همه بدن پوشانده شود؛ نقطه مشترک هر دو این است که باید پوششی انتخاب کنند که همه بدن و سر و گردن هم پوشیده شود.

وی تأکید کرد: اگر کسی خدشه‌ای هم در اجماع فقها ایجاد و احتمال دیدگاه‌های دیگر را به عنوان نظریه سوم تلقی کند، دلیل مستقلی محسوب نمی‌شود و هر فقیهی باید خودش به آیات و روایات مراجعه کند. چون استنباط فقهای دیگر و حتی اتفاق نظر آنان دلیل مستقلی در عرض آیات و روایات نیست و هر فقیهی باید خودش مستقلاً به آیات و روایات مراجعه کند.

ورعی با بیان اینکه فقها غیر از اجماع به دلایل دیگری هم مانند آیات و روایات استناد کرده‌اند، تصریح کرد: البته ممکن است فقیهی نسبت به روایت دلالت و سند را پذیرفته و در روایت دیگر خدشه وارد کند یا در یک برداشت از آیه خدشه وارد کند و برداشت دیگر را بپذیرد.

مفاد آیات حجاب

وی با اشاره به اینکه در دوره نزول از واژه ستر برای حجاب استفاده می‌شد. لذا قرآن برای حجاب امروزی اصطلاحی از واژه حجاب استفاده نکرده است، گفت: در سوره نور و احزاب به بحث پوشش زنان پرداخته شده؛ از جمله قرآن فرموده که بدون اذن وارد خانه دیگران نشوید؛ شهید مطهری معتقد بود که دو فلسفه برای این دستور وجود دارد، اول، رعایت مسئله محرمی و نامحرمی و دیگری کنترل ورود به حریم خصوصی دیگران است که امروز حق خلوت به عنوان حقوق برای افراد رسمیت یافته است.

ورعی با ذکر اینکه در آیات دیگر، بحث مراقبت از چشم در برابر نامحرم و غض بصر مطرح است که ابتدا هم به مردان فرموده و در درجه بعد بانوان، ادامه داد: در ادامه آیه دستوراتی به زنان داده‌شده که شامل خمار سر گرفتن و آشکار نکردن زینت است، مگر آنچه آشکار است. همچنین عدم آشکارکردن آن برای غیرمحارم است؛ یعنی اصل این است که در برابر دیگران پوشش لازم است، مگر برای محارم. دستور دیگر این است که به زنان مؤمنه بگو پا بر زمین نکوبند تا زینت‌هایشان آشکار شود. تمامی این دستورات و استثنائات آن در مباحث فقها در بحث پوشش زنان مطرح شده و به آن پرداخته‌اند.