روضه حسین(ع)؛ چراغی که هرگز خاموش نمی‌شود

داغ امام حسین(ع) آنقدر جگرها را می‌سوزاند که در طول تاریخ با وجود همه شرایط خوب و بد و در طی روی کار آمدن حکومت‌های مختلف با همه سختگیری‌هایشان، عزای حسین(ع) تعطیل نشده است. گاهی عزاداری‌ها در کنج خانه‌ها بوده و گاهی در دل خیابان‌ها، گاهی حکومت‌ها عزاداری‌ها را تأیید کرده و گاهی محدود کرده‌اند؛ ولی در هر شرایطی عزای امام حسین(ع) تعطیل نشده است و در شرایط فعلی همه‌گیری ویروس کرونا نیز شکل عزاداری‌ها تا حدودی متفاوت شده است.

محرم امسال حال و هوای دیگری بر شهرهای کشورمان حاکم شده است، گوشه گوشه این کشور با یاد و نام حسین‌(ع) رخت عزا به تن کرده، ویروس منحوس کرونا ازدحام جمعیت برای عظمت حسینی را به فعالیت‌های دیگری مبدل ساخته است.

آغاز عزاداری عمومی از حکومت آل بویه

مهری بسناس، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی با تأکید بر اینکه حکومت‌ها نقش زیادی در برگزاری عزاداری امام حسین(ع) داشتند، گفت: نخستین عزاداری عمومی به دوره حکومت شیعی آل‌بویه برمی‌گردد، «معزالدوله دیلمی» برای نخستین بار در ایران دستور داد روز عاشورا مردم جایی مشخص از شهر جمع شده و لباس سیاه پوشیده، خرید و فروش را تعطیل کرده و به عزاداری بپردازند.

وی ادامه داد: در بسیاری از برهه‌های تاریخی در اثر خفقان و فشار حکومت‌های مختلف نوع عزاداری‌ها فرق کرده است، زمانی که حکومت آل بویه عزاداری را رواج داد و آن را به حالت عمومی درآورد ولی در مقابل حکومت پهلوی اول یعنی رضاخان دو رفتار متفاوت از خود نشان داد. در یک چهره رضاخان لباس عزا پوشیده و به عزاداری پرداخته، حتی گل‌مالی کرده و پیاده راه می‌رفت و عزاداری‌ها در بیرون برگزار می‌شد ولی در یک مقطع از تاریخ و نوع دوم چهره خود عزاداری‌ها را ممنوع اعلام کرد، دوره پهلوی اول دوره تاریکی برای عزاداری محرم و صفر ایران است. عزاداری و تعزیه ممنوع شد. در دوران پهلوی اول و با خفقان رضاخانی مردم دوباره به خانه‌ها عقب‌نشینی می‌کنند. مردم با تغییر نوع عزاداری خود بیشتر در خانه‌ها مراسم مرثیه و روضه برگزار ‌کردند و مرثیه‌های خانگی به‌صورت ساده رونق بیشتری گرفت.

شبیه‌خوانی ایفای نقش شهدای کربلا

مدرس تاریخ دانشگاه تبریز با اشاره به روی کار آمدن حکومت سلجوقیان گفت: بعد از آل بویه حکومت سلجوقیان روی کار آمدند که سنی مذهب بودند با روی کار آمدن آن‌ها عزادارای‌ها کم‌رنگ شد ولی هیچوقت قطع نشد.

وی با اشاره به اضافه شدن اسب‌گردانی و علم و کتل به مراسم عزاداری امام حسین(ع)، بیان کرد: بعد از روی کار آمدن حکومت قزلباش‌ها در زمان صفویه مذهب شیعه به‌صورت رسمی اعلام شد، در این زمان عزاداری‌ها بدون هیچ محدودیتی در خیابان‌ها برگزار می‌شد و از آن زمان هیئت زنجیرزنی، اسب‌گردانی، شمشیر، علم و کتل، طبل‌، سنج و دهل به عزاداری‌ها اضافه شد.

شبیه‌خوانی یکی دیگر از مراسم اضافه شده به عزاداری حسینی است که مدرس تاریخ دانشگاه تبریز درباره آن، گفت: در دوران زندیه نیز کریم خان زند مقید به آداب و رسوم بود و هیئت عزاداری خیابانی را حمایت می‌کرد، در این دوره مشاهده می‌شود در عزاداری‌ها شبیه‌خوانی کرده و نقش شهدای کربلا را اجرا می‌کنند که هنوز هم در برخی محلات شبیه‌خوانی اجرا می‌شود.

شعور حسینی بیشتر از شور حسینی

علی نعمت‌زاده، از اعضای هیئت مکتب‌الحسین در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، در مورد نحوه برگزاری مراسم عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) گفت: همه‌گیری ویروس کرونا باعث شد سبک عزاداری حسینی تغییر کند. تجمعات باعظمت حسینی در تمام شهرها تعطیل شد. با اینکه نوع عزاداری‌ها به نسبت سال‌های قبل تغییر یافته ولی دل‌های حسینی در غم و اندوه ماتم حسین(ع) گریان است.

وی افزود: امسال محرم حال و هوای دیگری دارد به وضوح می‌توان دید شور حسینی به شعور حسینی تبدیل شده است، هر چند عزاداری‌ها از مساجد، حسینیه و تکایا به فضای باز منتقل شده ولی تجلی این نوع عزاداری‌ها با توجه به رعایت دستورات بهداشتی اعلام شده از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا نشان داد سلامت عزاداران حسینی بر هر امری مقدم است. امسال و با برگزاری شیوه‌های متفاوت عزاداری بر خلاف سال‌های قبل که مداحی در الویت بود، سخنرانی و تبیین و تفسیر نهضت جهانی حسینی بیشتر جلوه‌گری می‌کرد.

این عضو هیئت مکتب‌الحسین اظهار کرد: در سال‌های قبل دسته‌های عزاداری بیشتر بر طبل‌زنی، مناسک و شورزنی متمرکز بودند ولی امسال سخنرانان مذهبی از این فرصت بیشتر برای تولید محتوا و ترغیب عزاداران برای شنیدن درس‌های عاشورا و قیام حسینی استفاده کردند.

نعمت‌زاده‌ یکی دیگر از فعالیت‌های عزاداران حسینی را مشارکت گسترده آن‌ها در تهیه و تأمین بسته‌های معیشتی ذکر کرد و افزود: بحث اطعام حسینی و نذر همیشه در فرهنگ ایران زمین وجود داشته و مردم نذورات خود را در قالب اطعام حسینی توزیع می‌کردند، با توجه به شرایط ویژه امسال عزاداران نوع نذورات خود را به رزمایش کمک مؤمنانه و بسته‌های معیشتی اختصاص دادند.

وی با اشاره به طرح‌های ایجاد شده در محرم امسال، گفت: امسال پویش‌ها و طرح‌هایی همچون طرح «هر هیئت یک قربانی»، پویش نذر محرم، نذر سلامت، نذر خون‌، نذر فرهنگی و ... از جمله طرح‌هایی است که اجرا می‌شود. طرح ‌«ایران همدل» نیز جهت کمک به اقشار آسیب‌دیده از کرونا نیز از سوی هیئتی‌ها به‌خوبی اجرا می‌شود و باید گفت هر چند در طول تاریخ عزاداری حسین(ع) دستخوش تغییر و تحول شده است ولی هیچوقت چراغ روضه حسین(ع) تعطیل نشده و امسال نیز سال آزمون عزاداران حسینی است.