چهار روش در تفسیر آیات سیاسی قرآن

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد سطح عالی حوزه علمیه، در اولین جلسه سلسله مباحث «سیاست و حکومت در قرآن» که 5 مهرماه در فضای مجازی بارگذاری شده است، گفت: ماهیت این بحث میان‌رشته‌ای است و کسی که می‌خواهد این مبحث را پیگیری کند باید تا حدودی با مبانی و اندیشه‌های سیاسی و علوم سیاسی آشنا و از طرف دیگر با قرآن کریم هم آشنایی داشته باشد و بتواند این اندیشه‌ها را از قرآن بیرون بیاورد.

رئیس مؤسسه فهیم قم با اشاره به مفهوم سیاست، تصریح کرد: در لغت دهخدا سیاست به معنای نگاه داشتن، حراست، حکم راندن بر رعیت، ریاست، داوری، حفظ ملک و رام‌کردن اسب معنا شده است و سیّاس هم به کسی گفته می‌شود که حیله‌گر و رِند است. البته در فارسی سیاستمدار شخصیت برجسته‌ای است که در مدارج حکومتی قرار دارد و عمدتاً سیاسی‌کاری بار منفی دارد و به چیزی اطلاق می‌شود که فرد و گروهی دین را به پای منافع خود ذبح کنند.

وی با بیان اینکه «عبدالحمید ابوالحمد» در تعریف سیاست گفته علمی است که همه شکل‌های رابطه قدرت را در زمان و مکان‌های گوناگون بر می‌رسد و جهت و چگونگی اعمال این قدرت را می‌نمایاند، اضافه کرد: در معنای عام، مشی و روش اداره امور و چگونگی حفظ قدرت و تدبیر شهروندان یک ملک و مملکت و کشور است.

قاضی‌زاده با بیان اینکه برخی علم سیاست را منحصر در علم قدرت، یعنی به زیر کشاندن می‌دانند، اضافه کرد: فن سیاست جدای از علم سیاست است و بیش از آنکه امر نظری باشد، امر عملی است؛ غالباً کسانی که سیاستمدار و در رأس قدرت هستند دانشکده سیاسی نرفته‌اند، ولی فن سیاست بلدند، لذا علم و فنون سیاست با هم تفاوت دارند.

رئیس مؤسسه فهیم قم اظهار کرد: حکومت را گاهی به معنای دولت و گاهی به مجموعه حاکمیت معنا می‌کنند، بنابراین سیاست امر گسترده‌ای شامل فعالیت مردم، احزاب، مخالفان، دولتمردان و ... می‌شود، ولی حکومت اخص از مفهوم سیاست و به معنای فعالیت‌های خاص دولت مانند تعیین سیاست‌های کلی، ایجاد و لغو قوانین و تعیین مالیات و بودجه ملی، دفاع ملی و ... است؛ یعنی همه سیاست‌ها مانند فعالیت اپوزیسیون مربوط به حاکمیت نیست.

وی با بیان اینکه سیاست و قرآن را می‌توانیم با 4 روش مطالعه کنیم، گفت: اول اینکه از ابتدای قرآن، آیات سیاسی را بررسی کنیم که در واقع، تفسیر ترتیبی است؛ مثلاً در سوره بقره بحث خلافت حضرت آدم را مدنظر قرار دهیم و به آیه 30 بقره «وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»؛ بپردازیم؛ اینکه این خلافت عام است یا برای افراد خاص است؛ یا در سوره دیگر آیات دیگری وجود دارد که مفاد سیاسی و حکومتی دارد.

وجود 400 آیه سیاسی در قرآن

قاضی‌زاده با بیان اینکه در 400 آیه قرآن کریم به بحث سیاست، حکومت و خلافت پرداخته است، اظهار کرد: روش دیگر آن است که ما به صورت تفسیر موضوعی سراغ قرآن کریم برویم، مثلاً اگر به بحث آزادی در قرآن بپردازیم، آیاتی مانند «لا اِکْراهَ فِی الدّین» و «لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ» را مشاهده می‌کنیم و با جمع‌بندی آیات به این نتیجه می‌رسیم که حدود آزادی در قرآن چیست؟.

استاد سطح عالی حوزه اضافه کرد: نوع سوم تفسیر نظریه‌پردازانه و استنطاق سیاسی از قرآن مثلاً نظریه قرآن در باب حکومت است؛ اینکه حکومت باید مردم‌سالار، خداسالار و یا نخبه‌سالار و الهی و یا مردمی باشد. اگر نگاه قرآن به حکومت را بررسی کنیم به باور شهید صدر استنطاق از قرآن شکل می‌گیرد که تفسیر موضوعی نظریه‌پردازانه است.

وی با اشاره به جری و تطبیق آیات سیاسی، افزود: در این روش در قرآن، دنبال مصداق‌یابی آیات هستیم؛ مثلاً مفاد فلان آیه مؤید ولایت امام علی(ع) و نفی ولایت دیگران است یا مفاد آیه‌ای بر فلان قوم تطبیق دارد.