مترصد گسترش همکاری با جهان اسلامیم/ تأمین منافع ملی از اهداف یونسکوی ایران است

به مناسبت سالروز تأسیس سازمان یونسکو و همچنین تصویب کنوانسیون حفاظت میراث فرهنگی و طبیعی ایکنا با محمدرضا مجیدی، مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره انجمن ایرانی همکاری با یونسکو، گفت‌وگو کرده است. وی همچنین سفیر و نماینده سابق ایران در یونسکو و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است.

ایکنا ـ 26 آذر سالروز تأسیس یونسکو و همچنین تصویب کنوانسیون حفاظت میراث فرهنگی و طبیعی است. درباره فعالیت‌های این سازمان توضیح دهید؟

همانطور که اشاره کردید این روز چند مناسبت را در خود دارد. در روز‌های پس از پایان جنگ جهانی دوم، برای بازسازی و احیای مراکز آموزشی متأثر از جنگ و خرابی‌های به بار آمده، کشور‌های بنیانگذار سازمان ملل، در نشستی برای ساماندهی موضوع گرد هم آمدند و سرانجام پس از نشست‌های مختلف در ۱۶ نوامبر ۱۹۴۵ سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) تأسیس شد. همچنین ۴۸ سال پیش در ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ برای پاسداشت مواریث فرهنگی و طبیعی، کنوانسیونی تصویب شد که از کنوانسیون‌های مهم یونسکو است و ذیل اساسنامه این سازمان و اهدافی که در حوزه فرهنگ تعریف شده است فعالیت می‌کند. علاوه بر آن، این روز دهمین سالگرد قرار گرفتن چند میراث ملی ما از جمله ورزش زورخانه‌ای در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو است. یونسکو همانگونه که از اسم آن پیداست سازمانی است که حوزه‌های پنجگانه آموزش، فرهنگ، ارتباطات، علوم طبیعی، علوم انسانی و اجتماعی را پوشش می‌دهد و ده‌ها کنوانسیون، برنامه و مرکز ذیل این سازمان مشاهده می‌کنیم که در راستای مأموریت‌های تعریف شده این سازمان فعالیت می‌کنند، از جمله آن‌ها که قابل توجه است پاسداشت و حفاظت از مواریث فرهنگی و طبیعی، مواریث مادی و معنوی است و کنوانسیون‌های متعددی در این زمینه شکل گرفته است. مهمترین آن‌ها کنوانسیون ۱۹۷۲ است که در فهرست میراث جهانی برخاسته از آن، آثار فرهنگی و طبیعی مختلفی از کشور ما در آن ثبت شده است. این آثار عمدتا فرهنگی بوده، ولی در سال‌های اخیر بیابان لوت و جنگ هیرکانی نیز به عنوان مواریث طبیعی در فهرست میراث جهانی به ثبت یونسکو رسیده است.

ایکنا ـ انجمن ایران همکاری با یونسکو را معرفی کنید و اینکه چه نهاد‌هایی در ارتباط با یونسکو در ایران فعالیت دارند؟

در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۳ که به عنوان نماینده دائم ایران در یونسکو فعالیت داشتم، مشاهده کردم نهاد‌هایی که در ارتباط با یونسکو در سطح ملی فعال‌اند، دولتی هستند. از جمله نمایندگی دائم ایران در یونسکو، کمیسیون ملی یونسکو در ایران که نهاد هماهنگ‌کننده سازمان‌های ملی در ارتباط با یونسکو است و همچنین دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران که چند کشور را پوشش می‌دهد. یکی از خلأ‌هایی که احساس شد وجود یک سازمان مردم‌نهاد در کنار این نهاد‌های دولتی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های مغفول‌مانده و استفاده‌نشده - به ویژه در عرصه‌های دانشگاهی و حوزوی و سایر مجموعه‌های علمی و پژوهشی - بود که می‌تواند در چارچوب برنامه‌های مشترک و ملی کمک‌حال دستگاه‌های حاکمیتی و ملی باشد. بر این اساس پس از بازگشت به کشور و شروع مجدد فعالیت‌های علمی در دانشگاه تهران با کمک همکاران مجوز انجمن ایرانی همکاری با یونسکو گرفته شد. در چهار سال گذشته تلاش شد در حوزه‌های مختلف با استفاده از ظرفیت‌های استفاده نشده در چارچوب دیپلماسی علم و فناوری، دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی عمومی برای تحقق اهداف ملی و تأمین منافع آن اقدام کنیم و در این مسیر از ظرفیت یونسکو بهره گرفته شود. خوشبختانه در بخش‌هایی توفیقاتی داشتیم و در بخش‌هایی هم در حال برنامه‌ریزی و تلاش هستیم.

ایکنا ـ در حوزه دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی علم و فناوری چگونه می‌توان از ظرفیت یونسکو برای تأمین منافع ملی و حضور مؤثر در عرصه بین‌الملل بهره گرفت؟

حضور مؤثر در عرصه بین‌الملل مستلزم تعریف دیپلماسی در حوزه‌های مختلف است. امروزه در دیپلماسی نوین، در کنار دیپلماسی دولت پایه، ظرفیت‌های مکمل وجود دارد که به آن دیپلماسی مکمل و موازی گفته می‌شود، از جمله دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی علم و فناوری، دیپلماسی رسانه‌ای و ... که حوزه‌های مختلف اجتماعی را پوشش می‌دهند. برای حضور مؤثر در نهاد‌های بین‌المللی، باید از این ظرفیت‌ها بهره لازم را برد. یونسکو از یک منظر هم رصدخانه است و هم تریبون بین‌المللی. برای هر ملت و کشوری که حرفی برای گفتن داشته باشد می‌تواند فرصتی برای معرفی آن باشد و همچنین با رصد و پایش تحولات فکری، فرهنگی و علمی جهان می‌تواند نقش خود را در جهان پیش ‌رو به درستی تعریف کند. بر این اساس، در صورت داشتن دیپلماسی مؤثر در حوزه‌های فرهنگی، علم و فناوری و دیپلماسی عمومی فعال با پشتوانه علمی قوی، می‌توان از ظرفیت این سازمان برای تأمین منافع ملی و حضور تأثیرگذار در ساحت‌های گوناگون بین‌المللی بهره گرفت.

ایکنا ـ جهان گرفتار پاندمی کرونا شده است. در چنین شرایطی و به ویژه در پساکرونا، فعالیت‌های سازمان‌هایی مانند یونسکو چگونه خواهد بود؟

به طور طبیعی باید برای شرایط کرونایی و دوران پساکرونایی بازتعریفی از شرایط داشته باشیم. سازمان یونسکو و نهاد‌های وابسته به آن و حوزه‌های آموزشی، علمی، فرهنگی، ارتباطاتی و سایر حوزه‌ها متأثر از این فضا هستند. باید برنامه‌های نوینی تعریف شود. همانگونه که شاهد هستیم در این شرایط که برگزاری برنامه‌های آموزش حضوری ممکن نیست، مدارس و دانشگاه‌ها از فضای مجازی بهره می‌گیرند. زیرساخت‌های فراهم شده در دوران کرونا، در پساکرونا نیز می‌تواند قابل استفاده باشد و برخی از خلأ‌های آموزشی موجود، به ویژه آموزش فراگیر را با این ظرفیت‌ها پر کرد. لیکن این امر استلزاماتی دارد، از جمله اینکه دانش رسانه‌ای و سایبری خود را ارتقا دهیم. فرصت‌ها و چالش‌ها را بشناسیم و با آگاهی از نقاط قوت و ضعف با کمترین آسیب بتوانیم از این فضا برای پیشبرد اهداف و تحقق برنامه‌ها استفاده کنیم. یونسکو به عنوان یک نهاد بین‌المللی باید از تجارب ملت‌ها و دولت‌ها استفاده کند و در یک هم‌اندیشی و همکاری بین‌المللی با هم‌افزایی ظرفیت‌ها بتواند بر پایه عدالت، نظام ارتباطاتی بین‌المللی متناسب و در دسترس همه و زیرساخت‌های لازم را برای تبادل اندیشه و همکاری‌های علمی و فرهنگی فراهم کند. متأسفانه جهان امروز دچار آسیب‌هایی از جمله آپارتاید و تبعیض‌های علمی است که ریشه آن تبعیض‌های نژادی و قومی و مذهبی است که همچنان ادامه دارد. از این فرصتی که برای بازاندیشی و بازنگری در شرایط کرونایی فراهم شده است، باید بتوان برای ایجاد شرایط عادلانه‌تر بهره برد تا فرصت‌های جدیدی را پیش روی ملت‌ها قرار دهد، به ویژه همکاری‌های علمی بین‌المللی برای مقابله با کرونا. متأسفانه همچنان شاهد استاندارد‌های دوگانه، تحریم‌ها و تبعیض‌های ناعادلانه علیه کشور‌های مستقل هستیم. در همین شرایط سخت کرونایی، دیدیم که تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان حتی به تأمین اقلام دارویی، پزشکی و بهداشتی تسری پیدا کرد و سلامت شهروندان را هدف گرفته است. در این زمینه سازمانی همچون یونسکو که نهادی نسبتاً خوشنام است، باید پرچمداری کرده و با این تبعیضات و ظلم‌ها مقابله کند و اجازه داده نشود که نگاه‌های تبعیض‌آمیز در عرصه روابط بین‌الملل به ویژه در حوزه‌های علمی، کشور‌ها را بیش از این گرفتار کند. حضور مؤثر اندیشمندان و دانشمندان ما در نشست‌های علمی بین‌المللی مرتبط، بسیار تأثیرگذار است.

ایکنا ـ اهم فعالیت‌های انجمن ایرانی همکاری با یونسکو در سال جاری چه بوده و برای آینده چه برنامه‌هایی دارید؟

به رغم شرایط سخت کرونایی در سال جاری انجمن ایرانی همکاری با یونسکو برنامه‌هایی را اجرا کرده است و در حال اجرا دارد. برای پاسداشت مواریث ملی ما در حوزه‌های فرهنگی و طبیعی، میراث مکتوب، میراث فرهنگی ناملموس و سایر حوزه‌ها تلاش می‌کند با همکاری نهاد‌های مرتبط مانند کمیسیون ملی یونسکو و دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برای معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های کشور در عرصه بین‌الملل فعالیت کند. در چارچوب دیپلماسی گردشگری در تلاش هستیم از این صنعت پیشران و تأثیرگذار در حوزه‌های فرهنگی و اقتصادی برای تحقق اهداف ملی و تقویت بنیان‌های اقتصادی به ویژه اقتصاد دانش‌بنیان استفاده کنیم. می‌کوشیم در جهان اسلام و آسیا همکاری‌های خود را گسترش دهیم و از ظرفیت‌های مردم نهاد برای تأمین منافع مردم منطقه و جهان اسلام و حوزه آسیایی استفاده کنیم. سمینار‌ها و نشست‌های وبیناری را طراحی کرده‌ایم که با کمک مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشی انجام خواهد شد و برای سال‌های آینده هم در حال تدوین برنامه‌ای پنج ساله برای تصویب در هیئت مدیره انجمن هستیم تا با افق روشنی بتوانیم اهداف تعیین شده در اساسنامه انجمن ایرانی همکاری با یونسکو را محقق کنیم.