فلسفه امامت، ایجاد الفت میان مردم و جلوگیری از تفرقه است

به گزارش ایکنا، نشست مجازی «نگاه متفاوت فاطمه(س) به فلسفه امامت و رهبری» عصر امروز 15 بهمن‌ماه با سخنرانی حجت‌الاسلام سروش محلاتی برگزار شد. وی در این نشست با اشاره به بیانی از حضرت زهرا(س) اظهار کرد: از نظر حضرت فاطمه(س) امامت برای ایجاد الفت و نزدیکی در میان مردم است. در واقع مسئولیت مهم امام این است که از تشتت و پراکندگی در میان مردم جلوگیری کند و انسان‌ها را به یکدیگر نزدیک کند. این یک رویکرد خاصی به مسئله امامت است. چه امام در راس قدرت باشد و چه در راس قدرت نباشد، چه در صحنه حضور داشته باشد و چه در صحنه حضور نداشته باشد، این مسئولیت بر عهده امام است که تلاش خود را برای نزدیک کردن مردم به یکدیگر به کار بگیرد.

وی افزود: سخنی که از حضرت زهرا(س) نقل شده است که فرمودند: خداوند پیشوایی ما را موجب جلوگیری از تفرقه قرار داده است. شبیه این تعبیر را شیخ صدوق در من لایحضر نقل کرده است. همه این تعابیر یک معنا و مضمون دارد و نشان می‌دهد فلسفه امامت چیست و امام چه نقشی در جامعه دارد. امام نمی‌آید در بین مردم شکاف ایجاد کند، آنها را دسته دسته و گروه گروه کند و هر کدام را تحت یک عنوانی از بقیه جدا سازد. امام می‌آید تا مردم را به یکدیگر نزدیک کند و از این شکاف‌ها جلویگری کند. این کلام حضرت زهرا(س) است. متاسفانه ما در این زمینه کمتر متمرکز شدیم و موضوع امامت و رهبری را با این نگاه کمتر مورد توجه قرار دادیم که امام باید در جامعه چه نقشی ایفا کند و چه انتظاری از امام می‌رود.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: در قرآن کریم ما دو گونه امامت و پیشوایی می‌بینیم؛ یعنی دو مدل از رهبری در قرآن معرفی شده است. مدل اول رهبری بر مبنای ایجاد تفرقه در میان مردم است. بهترین نمونه آن آیاتی است که مربوط به فرعون است: «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا». «شیعا» از ماده «شیاع» و به معنای پراکندگی است، یعنی فرعون نمی‌گذاشت مردم با هم انس و مودت داشته باشند. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان اشاره می‌کند قدرت‌های طاغوتی از نزدیک شدن مردم به یکدیگر می‌ترسند، لذا قدرت خود را در ضعف مردم می‌بینند و ضعف مردم را به وسیله تفرقه و پراکندگی به وجود می‌آورند. آنها نگرانند اگر مردم با هم همدل و همراه باشند برای آنها خطر وجود داشته باشد. پس این یک مدل از رهبری است که فرعونی است.

سروش محلاتی ادامه داد: در برابر این مدل یک مدل دیگری هم در قرآن معرفی شده است. مدلی که درباره انبیای الهی مطرح شده است. مثلاً وقتی حضرت موسی به میقات می‌رود و مسئولیت رهبری امت را به هارون می‌سپارد و در این دوره یک تحول در جامعه اتفاق می‌افتد و عده‌ای پیرو سامری می‌شوند و تفرقه‌ای به وجود می‌آید، وقتی جناب موسی برگشت و با این انحراف در بین پیروان خود مواجه شد، برادر را مورد مواخذه قرار داد که چرا با منحرفین مقابله نکردی؟ پاسخ حضرت هارون چه بود؟ دفاع هارون این بود که نگران بودم اگر در این قضیه وارد شوم و برخوردی اتفاق بیفتد و صف‌آرایی در میان پیروان اتفاق بیفتد، بنی‌اسرائیل دچار اختلاف شود و من خودم را برای اختلاف‌افکنی مجاز نمی‌دانستم. آیه شریفه قرآن این است: «قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي». آن قدر فلسفه وحدت در جامعه اهمیت دارد که به خاطر ارزش و اهمیت آن حتی دفاع از توحید هم تعطیل می‌شود. در شرایطی که این دفاع موجب تفرقه و درگیری در جامعه می‌شود وظیفه دفاع از توحید هم تعطیل می‌شود، چون ملاک اهمیت، حفظ وحدت در میان مردم است.

وی ادامه داد: گاهی اوقات گفته می‌شود یا به ذهن انسان می‌رسد قرآن کریم بر وحدت امت اسلامی تأکید می‌کند و خود امت اسلامی را محور وحدت قرار دادن، یعنی پیوند بین مسلمانان را برجسته کردن و رابطه عقیدتی را مبنای پیوند قرار دادن نوعی اختلاف به وجود می‌آورد و غیرمسلمان‌ها را از قلمرو این وحدت و همکاری جدا می‌کند. بله، ارتباط بین مسلمان‌ها از اولویت برخوردار است، اما این به معنای این نیست که در جامعه اسلامی پیوند بین انسان‌ها و دوری کردن از اختلاف و اجتناب از تقابل از اهداف اسلام نباشد. اسلام به این پیوند هم اهتمام دارد. اصلا تعبیر امت که در قرآن کریم آمده است چه قلمرویی دارد؟ چه کسانی شامل این تعبیر می‌شوند. چه کسانی عضو امت هستند؟ مثلا این آیه شریفه می‌فرماید: «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ».

وی افزود: منظور آیه کدام امت واحده است؟ شاید برخی بپندارند این آیه خطاب به مسلمان‌ها است و خداوند مسلمان‌ها را در پیوند با هم دیده است و آنها را یک امت قرار داده است، اما آیا این چنین است و منظور، امت اسلامی است و مخاطب آیه مسلمان‌ها هستند؟ به تفسیر المیزان مراجعه کنید. علامه طباطبایی در ذیل همین آیه شریفه بحثی دارد و می‌فرماید این ضمیر «کم» خطاب به بشریت است و خداوند به بشریت خطاب می‌کند که ای انسان‌ها شما یک امت هستید. با همه اختلافاتی که بین انسان‌ها وجود دارد همه یک امت هستند. اگر بنا بشود یک مجمع بین‌المللی داشته باشیم، این آیه باید بر سر در چنین مجمع بین‌المللی که همه انسان‌ها در آن نماینده دارند و مشارکت می‌کنند، ثبت شود. رهبر الهی شخصیتی است که چنین نگاهی به بشریت دارد، نه آن کسی که تنزل پیدا می‌کند و نگاهش محدود به اطرافیان خودش و یک سرزمین و یک مذهب و مسلک است.