کودتای نافرجام در اردن؛ دو هدف اصلی عربستان

به گزارش ایکنا، دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «کودتای نافرجام در اردن؛ اهداف عربستان برای تقویت نقش رهبری خود در جهان اسلام و عادی‌سازی روابط با اسرائیل» آورده است؛ انتشار خبر دستگیری برخی از مقامات سابق و فعلی اردن و در رأس آنها دو تن از مقامات دارای ارتباطات ویژه با عربستان (شریف بن حسن، فرستاده ملک عبدالله نزد عربستان و باسم عوض‌الله، رئیس سابق دیوان پادشاهی) در سوم آوریل سال جاری، اردن را به مرکز اخبار امنیتی منطقه تبدیل کرد. اهمیت ویژه این تحول وقتی نمایان شد که این مسئله تلاش برای کودتا به رهبری حمزه بن حسین (برادر ملک عبدالله و ولیعهد سابق) عنوان شد، هرچند دولت اردن با مدیریت تحولات، اتهام این افراد را فقط تلاش برای بی‌ثبات‌سازی اردن تعبیر کرد و سخنی از کودتا به زبان نیاورد؛ در‌عین‌حال، محافل اطلاعاتی و رسانه‌ای منطقه، تحولات اردن را تلاش برای کودتا نامیدند و برخی از طرف‌های منطقه‌ای (عربستان، امارات و رژیم صهیونیستی) را طراح اصلی آن دانستند.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌افزاید؛ تنها چند روز پس از اعلام این خبر، با وساطت افراد متنفذ در خاندان سلطنتی (به‌ویژه امیرحسن بن طلال ولیعهد اسبق و برادر ملک حسین، پادشاه سابق) شاهزاده حمزه ضمن رد اتهام کودتا، وفاداری خود نسبت به ملک عبدالله را اعلام کرد. امیرحسن 74 ساله، خود سرنوشتی مشابه امیر حمزه دارد؛ او نیز پس از 34 سال ولایت‌عهدی در زمان ملک حسین در واپسین روزهای عمر پادشاه سابق از ولیعهدی کنار گذاشته شد و عبدالله پادشاه فعلی جایگزین عموی خود شد. ولی امیر حسن هیچگاه برای تضعیف پادشاهی برادرزاده اقدامی نکرد و برعکس در تثبیت حاکمیت ملک عبدالله سهم عمده‌ای ایفا کرد. او در حال حاضر به‌عنوان بزرگ خاندان هاشمی، واسطه برقراری صلح میان دو برادر (ملک عبدالله و امیر حمزه) شده است.

براساس این گزارش حکومت اردن از دامن زدن به اخبار مربوط به کودتا به‌شدت پرهیز دارد و نمی‌خواهد سخن گفتن از کودتا و دلایل آن به امری عادی در کشور تبدیل شود. به همین دلیل، دولت اردن در اولین موضع‌گیری ضمن انتشار محتاطانه خبر دستگیری متهمان، از به‌کار بردن اتهام کودتا در مورد آنان خودداری کرد و به‌جز اسامی سه نفر از عناصر مشهور، نام دیگر متهمان (که برخی از آنها از مقامات دستگاه امنیتی اردن بودند)، برده نشد. همچنین دادستانی اردن بلافاصله ابتکار عمل را در دست گرفت و ممنوعیت هرگونه درج خبر یا اطلاعات از این پرونده در همه رسانه‌ها و حتی شبکه‌های اجتماعی را اعلام کرد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند که به‌هر‌حال ممنوعیت سخن گفتن از کودتا و آرام شدن فضای سیاسی اردن، به‌معنای پایان بحران و دلایل یا ریشه‌های آن نیست و اردن از این پس با مسئله‌ تعارض و مخالفت با حاکمیت و ناکارآمدی آن برای حل معضلات و مسائل کشور رو‌به‌رو خواهد بود. پیش از این، دستگاه حاکمیت و سلطنت در اردن تلاش می‌کردند، مسئولیت ناکارآمدی‌ها و مشکلات کشور را بر‌عهده‌ دولت و نخست‌وزیر (و نهایتاً) پارلمان تعبیر کنند و شاه اردن نیز با زیرکی تمام، خودش را در مقام منتقد دولت‌ها وانمود می‌کرد. اگر‌چه شاهزاده حمزه اتهام کودتا یا تلاش برای براندازی ملک عبدالله را رد کرد ولی، انتقادهای تندی که در مواضع چند روز گذشته‌اش علیه ناکارآمدی و فساد، مستقیماً متوجه دستگاه سلطنت کرده بود را پس نگرفت و این مسئله فتح بابی شد برای اینکه مخالفان حکومت در آینده با عبور از نخست‌وزیر و پارلمان، مستقیماً علیه پادشاه مواضع خود را بیان کنند.

گزارش حاضر عنوان می‌کند که مسئله مهم‌تر نقش بازیگران منطقه‌ای در طراحی این کودتاست. پس از اعلام نافرجام ماندن کودتا، بلافاصله عربستان سعودی با عجله، از ناکامی این توطئه اعلام خرسندی کرد و حمایت خود را از ملک عبدالله ابراز کرد. شاید این سرعت عمل عربستان، به‌دلیل انتشار اولین خبرها از توطئه‌ کودتا در اردن باشد که طی آن نقش عناصر و مقامات اردنی مرتبط با سعودی را برجسته عنوان کردند. علاوه بر اطلاعات دستگاه‌های امنیتی و وابستگی دستگیرشدگان به عربستان، وجود اختلاف‌نظرهای آشکار و پنهان میان حاکمان فعلی سعودی (ملک سلمان و محمد بن سلمان) با رویکردهای منطقه‌ای ملک عبدالله اردن به‌ویژه در مسئله‌ معامله قرن، موضوع فلسطین و روند عادی‌سازی، خود به خود انگشت اتهام را متوجه عربستان سعودی می‌کند. رژیم اشغال‌گر صهیونیستی نیز در موضوع‌های فوق، منافع نزدیک‌تری با مواضع آشکار و پنهان سعودی‌ها دارد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌افزاید؛ البته رژیم صهیونیستی با خون‌سردی بیشتری نسبت به عربستان، موضع خود در حمایت از ملک عبدالله را بیان کردند و تلاشی برای رفع اتهام از خود نکردند. وزیر دفاع رژیم صهیونیستی این موضوع را مسئله داخلی اردن خواند و البته گفت در صورتی که اردن بخواهد، کمک خواهند کرد.

براساس این گزارش آمریکا حمایت کامل خود از ملک عبدالله را اعلام کرد. حمایت آمریکا از ملک عبدالله، تردید در دولت، پارلمان و خاندان هاشمی درخصوص ریشه بین‌المللی بحران را از میان برد. سایر دولت‌های عربی، منطقه‌ای و اروپایی در کنار روسیه نیز از پادشاهی اردن و ثبات در این کشور حمایت کردند.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی ماهیت واقعه و نقش عربستان و رژیم صهیونیستی در کودتای نافرجام در اردن،‌ می‌افزاید؛ ناپختگی مخالفان داخلی، تعجیل طرف‌های خارجی (به‌ویژه سعودی‌ها) و پیش‌دستی حکومت اردن باعث شد، طرح مخالفان ملک عبدالله قبل از رسیدن به بلوغ لازم از میدان به در شود. در ارزیابی ماجرای توطئه علیه پادشاهی اردن، ارکان اصلی تحلیل، تضاد منافع میان عربستان و اردن در سه مسئله‌ تولیت مسجدالاقصی، حل‌و‌فصل نزاع فلسطینی – صهیونیستی بر پایه‌ راه‌حل دو دولت یا راه‌حل مدنظر در طرح معامله‌ قرن و روند عادی‌سازی روابط با فرمول جدید به رهبری آشکار و پنهان عربستان سعودی همچنین منویات رژیم صهیونیستی در تضعیف پادشاهی اردن است. در مواجهه با این واقعه، باید به مسئله تشدید تخاصم پنهان میان اردن و عربستان توجه ویژه داشت. آنچه این تحولات نشان می‌دهد چیزی جز این نیست که اتکای اردن به عربستان و رژیم صهیونیستی برای تضمین بقای خود، رویکردی ناکارآمد است و توجه به محور عراق ـ اردن ـ مصر برای پادشاهی هاشمی مفیدتر به‌نظر می‌رسد.

متن کامل این گزارش را از اینجا بخوانید.