مهمترین پایه جامعه ایمانی، نفی ولایت غیرخدا است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، صاحب تفسیر همگام با وحی، 30 فروردین‌ماه در تفسیر سوره مبارکه فرقان، با بیان اینکه این سوره چهل و دومین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) است، گفت: این سوره به مناسبت به کارگرفته شدن واژه فرقان در آیه اول، فرقان نامیده شده است. سوره فرقان بنا به نظر اکثر مفسرین و دانشمندان علوم قرآنی، در مکه نازل شده است.

وی افزود: بعضى از مفسران، اصرار دارند که سه آیه از این سوره (68 ـ 70) در مدینه فرود آمده است؛ شاید به خاطر این‌که در این چند آیه، سخن از احکامى مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح‌شده است؛ در حالی‌ که دقت در آیات قبل و بعد از آن به خوبى نشان مى‎‌دهد که یک رشتۀ کاملاً متصل و منسجم پیرامون بندگان خاص خدا (عباد الرحمن) و اوصاف آن‌ها را بیان مى‌کند. ازاین‌رو ظاهر این است که همه سوره مکی است. نظر ضعیفی هم، کل سوره، مگر سه آیه اول را مدنی می‌شمارد که کلام بسیار عجیبی است و هیچ توجیه درستی ندارد.

استاد حوزه علمیه با اشاره به محتوای سوره و تقسیم آن به دو بخش، اظهار کرد: بخش اول آیات 1 تا 62 است که در آن راهبری پیامبر در برابر انواع شبهات و مواضع منفی مشرکان در موضوعات رسالت و الهی‌بودن قرآن مطرح است؛ خدای متعال در بخش اول، در شش قسمت به راهبری پیامبر(ص) در برابر انواع شبهات و مواضع منفی مشرکان در موضوعات رسالت و الهی‌بودن قرآن می‌پردازد و رسول‌الله را به ادامه روند تلاش‌های فرهنگی ـ تربیتی با مشرکان در سایه سار آیات قرآن ترغیب می‌کند. 

بهجت‌پور اظهار کرد: در قسمت اول در آیات اول تا سوم این بخش، درآمدی بر بیان نقش قرآن در رسالت پیامبر اکرم به عنوان بیم‌دهنده است. این آیات، نزول سوره را به خدا، با ویژگی‌های منحصر به فردی که دارد، مانند مالکیت، نداشتن فرزند و شریک، و آفریدگاری همه موجودات، نسبت می‌دهد و بر شرک مشرکان تعریض می‌زند.

پاسخ به سخنان بی‌پایه کافران

وی اضافه کرد: در آیات 4 تا 6 مطالب گذشته، پیش درآمدی برای طرح سخنان بی‌پایه و نادرست کافران بود؛ لذا در قسمت دوم، به بیان مواضع جاهلانه کافران درباره قرآن و ارتباطش با پیامبر و نیز محتویات این کتاب می‌پردازد و به آن‌ها پاسخ می‌دهد. در قسمت سوم یعنی آیات هفت تا 20 بخشی از شبهه‌های کافران را که بر شخص پیامبر وارد کرده بودند، بیان می‌دارد. در پایان این قسمت، پیامبر اکرم را همسان با دیگر رسولان دانسته و برمقام رسالت وی تأکید می‌شود.

وی با بیان اینکه در قسمت چهارم سوره، شبهه دسته‌ای دیگر از مخالفان که امیدی به ملاقات رحمت الهی نداشتند، مطرح می‌شود، گفت: در قسمت پنجم این بخش، خدای متعال شبهه کافران را درباره نازل‌نشدن یکپارچه قرآن، مطرح می‌کند و به آن پاسخ می‌دهد و در ادامه گزارش چالش‌های موجود میان مکیان مشرک و معارض با پیامبر اکرم، در قسمت ششم، خدای متعال از برخورد تمسخرآمیز آنان با پیامبر یاد می‌کند و ضمن تسلی به پیامبر و آماده‌کردن وی برای تحمل مستمر این گروه غیرعاقل، به بیان نمونه‌هایی از طبیعت و نقش آن‌ها در شادابی و زندگی و آفرینش می‌پردازد.

صاحب تفسیر همگام با وحی با بیان اینکه در آیات 64 تا 77، نقش بندگی خدای بخشنده در اصلاح رفتار فردی و اجتماعی مورد توجه است، اظهار کرد: بخش دوم سوره به بیان مواضع و ویژگی‌های بندگان خدا اختصاص دارد. در این بخش به ثمره بندگی خدای بخشنده در اصلاح باورها و رفتار ناشایست و مزین‌شدن به صفات پسندیده اشاره می‌شود. در نهایت پیامبر را مأمور می‌کند مشرکان را به دلیل نخواندن خدای متعال، به عذاب قطعی الهی تهدید کند. 

نگاه اجتماعی قرآن

بهجت‌پور با اشاره به ارتباط سوره با سوره‌های دیگر اضافه کرد: از سوره اعراف به بعد با نگاهی اجتماعی به مباحث قرآن مواجه هستیم. در این سوره به نقش پیروی از وحی الهی و اجتناب از پذیرش ولایت غیر خدا به عنوان مهم‌ترین پایه شکل‌گیری جامعه ایمانی و در سوره‌های پس از آن نیز به رفع شبهات مربوط به این اصل اساسی توجه داده است. باید پذیرفته می‌شد که پیامبر رسول خداست و تحت تأثیر موجودات مرموزی چون جنیان نیست.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: هم‌چنین باید مردم غفلت‌زدایی شوند و قلوب آن‌ها برای پذیرش حقیقت از پیامبر و قرآن آماده شود. این امر در سوره یس پی‌گیری شد. در سوره فرقان به یکی از محرک‌های بسیار مهم در رشد جامعه یعنی توجه به نعمت‌های خدای متعال اشاره شد. در آن سوره ضمن تلاش برای این مهم، به زدودن برخی شبهات کافران درباره رسالت پیامبر و الهی‌بودن قرآن پاسخ داده می‌شود تا تردیدها و شبهه‌های کافران درباره این دو مفهوم پایه‌ای مرتفع شود و اضطرابی برای جامعه مؤمن نماند.

گام تحول

وی با بیان اینکه در این سوره شاخص‌های بندگی مورد توجه هست، افزود: مسلمانان در سوره‌های گذشته(به ترتیب نزول) با توصیفاتی همچون متقين و مسلمين در سوره‌ قلم، مشمولان نعمت در سوره حمد، طلب‌كنندگان راه مستقيم در سوره‌ حمد، تكوير ، اهل خشيت در سوره‌ اعلی، اهل جامعه‌ای پاك و اهل بصيرت در سوره اعراف و اصحاب بهشت در سوره‌ يس معرفی شدند و برخی از ویژگی‌های آنان بيان شد.

وی ادامه داد: خدای متعال در تعقيب اين سیر در سوره فرقان، آنان را با عنوان «عِبَادُ الرَّحْمن» معرفی كرده و مجموعه‌ای از باورها و رفتارهای شايسته را نشانگر شخصيت آنان قرار داده و منشوری كامل و آشکار از اين گروه بيان می‌کند، تا روشن شود پذيرش بندگی خداوند چه تأثيراتی در جان و دل و رفتار آنان می‌گذارد. 

فضیلت سوره

در حدیثی از اسحاق بن‌عمار از ابوالحسن موسی بن جعفر نقل شده که فرمود: تلاوت سورۀ فرقان (تبارک الذی...) را ترک مکن، زیرا هرکس آن را در هر شب بخواند، خداوند او را هرگز عذاب نمی‌کند و از او حساب نمی‌کشد و جایگاهش در بهشت برین است.» در حدیث دیگری از پیامبر آورده شده است: کسی که سورۀ فرقان را بخواند، روز قیامت در صف مؤمنان به رستاخیز مبعوث می‌شود؛ کسانی که یقین داشتند روز قیامت فرا می‌رسد و خدا مردگان در قبرها را به زندگی جدید باز می‌گرداند.»

وی تأکید کرد: روایت اول با عنایت به خواندن مکرر این سوره در خلوت شب، از اثر تربیتی آن بر جان مؤمنان و خوانندگان مستمر این سوره یاد می‌کند، به گونه‌ای که باورها و رفتارهایشان را چنان اصلاح می‌کند که به زیور تقوا آراسته می‌شوند، و از عذاب الهی نجات می‌یابند.

بهجت‌پور اظهار کرد: روایت دوم از نقش تربیتی این سوره در رفع موانع بندگی خدای بخشنده سخن می‌گوید. انسان با رفع این موانع، بنده خدای رحمان می‌شود و رفتاری انجام می‌دهد که فرجامی نیکو برای او در قیامت رقم خواهد زد. بدیهی است چنین اثری تنها از قرائتی به دست می‌آید که جان آدمی را تحت تأثیر قرار داده و با تکرار و تلقین، باور به بعثت و زندگی دوباره را به فرهنگ ماندگار خواننده تبدیل کرده باشد.