کارنامه حوزه علمیه در صد سال گذشته

 

 

حوزه علمیه قم یکی از بزرگترین و اثرگذارترین حوزه‌های علمیه شیعیان جهان علمی تشیع است که قوت و غنای خود را از مکتب و حوزه حدیثی امامان معصوم (ع) در آغوش دارد، به همین سبب در هم جواری دو مکتب کوفه و بغداد مثلث حوزه علمیه شیعیان عالم را تکمیل نموده است که در قرن اخیر توسط عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۰۱ خورشیدی به گونه‌ای تجدید حیات شد که هنوز معظم له را مؤسس حوزه علمیه قم می‌نامند، و این آبادانی در تشکیل مکتب خانه‌ها برای همگان مشهود بود و از بروندا‌های آرایش دهنده ذهن کودکان و نوجوانان، به علم و دانش برابر دستورات دینی و هم چنین مزین کردن مردم و کوچه بازار به محاورات و مراودات اسلامی و انسانی خود را معرفی می‌نمود. 

 

 

حوزه علمیه قم در دوره حکومت صفویان بعد از گسترش حوزه اصفهان به عنوان بزرگترین و با اهمیت‌ترین حوزه کشور، مورد توجه دولتمردان تشیع قرار گرفت و مدارس آن رو به آبادانی گذاشت و پیشرفت چشم گیری را از خود به نمایش گذاشت، به گونه‌ایی که درباریان موثق و محرم سلطان، مدال اعتبار خود را از شاگردی علمای حوزه علمیه بر صدر و سینه خود آویز می‌کردند، و هم چنین آثار معماری توحید نشان و ابتکارات و اختراعات ثبت شده در شهر‌های ایران، با نام‌های پر آوازه تربیت یافتگان حوزه علمیه و علمایی مانند شیخ بهایی‌ها و شاگردان مجالس تدریس و تربیت ایشان برای مردم ایران افتخار آفرینی می‌کرد. 

 

 

 نظام آموزشی حاکم بر حوزه‌های علمیه یکی از اصلی‌ترین و بهترین نظام‌های آموزشی است که مبتنی بر قرآن، سنت و اجتهاد است. نظام آموزشی حوزه، نظامی غیروارداتی و محصول تجربه حوزه‌های علمیه با الگوگیری از احادیث نبوی و علوی در طول قرن‌های گذشته می‌باشد، به همین سبب هیچ ردپایی از فرهنگ بیگانگان در آن به چشم نمی‌خورد، اما برخی نظام‌های آموزشی یا به طور کامل تقلیدی از فرهنگ‌های وارداتی یا به صورت تلفیقی از فرهنگ خودی و بیگانه است چراکه به اندازه‌ای تاثیر پذیرفته است که نشانه‌های فرهنگ خودی در آن کم‌رنگ شده است، که در این مورد می‌توانیم به نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی در ایران نیم نگاهی داشته باشیم.

 

 

حوزه علمیه قم، با تلاش‌های افرادی همچون میرزا محمد فیض قمی، محمد تقی بافقی یزدی، مهدی پایین شهری قمی، میرزا محمد ارباب قمی، چند تن دیگر و در نهایت با استقرار مبارک عبدالکریم حائری یزدی (معروف به مجدد حوزه قم) در این شهر، جانی دوباره و چهره جهانی به خود گرفت در واقع نظام تعلیم و تربیت اهل بیت(ع) در کشور ایران با وسعت روحی ایرانیان مورد استقبال قرار گرفت و افتخارات تمدن ساز آن تا اقصی نقاط عالم به ویژه جهان اسلام، پایگاه‌ها و نمایندگی‌هایی را بر پا کرد.

 

 

مکتب خانه داران از گذشته‌های دور، متولی آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان بودند و با سبک و سیاق خاصی به آموزش قرآن می‌پرداختند و معمولاً روحانیون آموزش دهنده برنامه تربیت کودک را بطور متوالی و یا متناوب با گذراندن فرآیند مقدمات آشنایی با حروف و حرکات و اعراب کلمات آیات وحی، و هم چنین آموزش روخوانی و روان خوانی سی جزء قرآن کریم و تفسیر آن بطور کامل تربیت می‌کردند، و از آنجایی که حرکت کلمات تغییرات معانی و مفاهیم گزاره‌ها را بالتبع به همراه داشت، تأکید فراوانی بر سر دقت سازوار کلمات وحی در رعایت اعراب صحیح کلمات صورت می‌گرفت که این خود توسعه ذهنی کودکان و رغبت باطنی آنان را در برداشت، و جذابیت این سبک تربیتی برای روح پاک کودکان و نوجوانان باعث گردید برخی از خروجی‌های مکتب خانه‌ها چنان به درس ریاضیات مسلط گردنند که در رمز گشایی از جهان خلقت افتخاراتی را به جهان دانش اهدا کنند. 

 

 

از جمله برکات رونق حوزه علمیه قم پایه ریزی مدارسی با برنامه تربیتی برگرفته از نظام تربیت طلاب در مدارس علمیه بود که در این مورد می‌تواینم به فلسفه تشکیل آموزشگاه دین و دانش، توسط فرزند مکرم موسس حوزه قم جناب حاج مرتضی حائری اشاره نمود که در این آموزشگاه متولد شده از دامان حوزه قم، درخشش شهید وارسته جناب دکتر بهشتی را با ابلاغ مدیریت در این مدرسه و هم چنین تشویق از سوی وزیر فرهنگ وقت را به جهت نوآوری ایشان می‌توانیم مشاهده کنیم. 

 

 

با توجه به رونق مدارس و کثرت طلاب، دامنه علوم مختلف اسلامی در حوزه علمیه قم به گونه ایی گسترش یافت که طلاب در رشته‌های مختلف علوم انسانی یا مشغول به تحصیل بودند و یا توفیق تدریس آن را در حوزه و دانشگاه به خود اختصاص داده بودند که از جمله می‌توان به تاسیس دانشگده معقول و منقول از سوی تربیت شدگان حوزوی اشاره نمود که در حال حاضر به اسم دانشگده الهیات در مباحث توحیدی نور افشانی می‌کنند.

 

 

با گسترش تدریس علوم اسلامی در حوزه علمیه قم و ظهور در عرصه کتب تربیتی و آموزش‌های تخصصی رشته‌های علوم انسانی جهان اسلام، و هم چنین حوزه بین الملل، و هنر غنا بخشی آن سبب گردید که برخی از آثار تربیت شدگان در دانشگاه‌های شهره جهان تدریس گردیده و جز منابع مرجع تعلیم و تربیت معرفی شوند، و هم چنین در داخل کشور کتب دینی و قرآن در آموزش و پرورش و برخی متون اسلامی در دانشگاه‌ها را طراحی و تدوین کنند.

 

 

آثار و برکات حوزه علمیه قم از مدارس به کانون خانواده و نفوذ در بدنه جامعه ایرانی، به گونه ایی نشو و نمو پیدا کرد که مردم ایران مطالبه گر نظام اسلامی با پرداخت تمام هزینه‌های سنگین آن شدند، و به همین سبب برای مقابله با موانع فکری و فرهنگی از جان دل سرمایه گذاری کردند، و هم چنین تعلیمات منتشر شده ازسوی علمای حوزه‌های علمیه چنان قوتی ایجاد کرد که آنها، با برخودرای از هنر نقد مقتدرانه و مبارزه پایدار با عوامل ضد بشری وطنی و بیگانگان میهمان وطن فروشان، و مخرب ادیان ابراهیمی در داخل و خارج از مرز‌های خود مستمرا حمایت نموده و حماسه آفریدند. 

 

 

یکی از دلایل عالم گیر شدن حوزه قم با عمرصد ساله، پشتوانه کهن آن است که با ده قرن خون آورد و دستاودر‌های جهانی از علمای کم نظیر حاضر در عرصه سیاسی و اجتماعی، مانند شیخ مفید و شیخ طوسی‌ها و هزارن شهید و روحانی در تبعید و در بند طاغوت‌ها توانسته است، کیان شیعیان را دربرابر بد خواهان کیاست نموده و اقتدار پوشالی و باطل آنان را به زباله دان تاریخ حواله کند، اگر پشتوانه و پیشران کهن حوزه علمیه قم وجود نداشت مذهب تشیع قادر نبود حقایق ادیان ابرهیمی را تبلیغ نموده و دین فروشان عالم را مدیریت نموده و عامل گرایش بسیاری از فریب خوردگان و تشنگان حقایق به دین اسلام باشند، و مقاصد شوم تحریف گران کتب آسمانی را برای جهانیان آشکار و افشا کنند که در مورد می‌توان به نامه دانشمند نامی جهان آلبرت آنیشتین به آیت الله بروجرودی و هم چنین نامه آیت الله بروجردی به شیخ الازهر مصرو نامه پورفسور کربن به علامه طباطبایی اشاره نمود. 

 

 

یکی از برکات حوزه علمیه قم حفاظت از یک پارچگی ایران عزیز، توسط هیمنه دانشی و معنوی این مرکز پهناور شیعی براراده تجزیه طلبان است، چراکه باورمندی مردم به علمای حوزه علمیه و هم چنین وامداری علمی و اخلاقی برخی از درباریان مأنوس با عالمان دین، و از همه مهمتر قبول هزینه‌های سنگین افشاگری‌های سیاسی عالمان دینی در مقابل نظام شاهنشاهی، سوق داده شده از سوی کشور‌های استعماری و هم چنین برعلیه حکومت‌های مبتنی بر‌اندیشه‌های غیر الهی و سکولاریستی و رصد کردن مقاصد شوم آنان در تفکیک دین از سیاست سبب شد، وطن عزیز از دست اندازی‌های چپاولگران مستکبر عالم در امان بماند، و استقلال ملی و اقتدار جهانی خود را به رخ همه بدخواهان بکشد. 

 

 

هزینه‌های حوزه‌های علمیه از طریق پرداخت وجوه شرعی و سهم امام علیه السلام تامین می‌شود، و هم چنین دیگر منابع مهم مالی حوزه‌های علمیه از موقوفاتی است که انسان‌های صالح برای تامین حوزه‌های علمیه در نظر می‌گرفتند که همین باعث شد تا حوزه علمیه در برابر ظالمان حکومتی و بین المللی بتواند از مظلوم بدون هیچ ترس و واهمه ایی، دفاع نموده و از حقوق آنان حراست کنند و در همین راستا به حقانیت دین مبین اسلام و اقتدای به امامان معصوم(ع) را، به عنوان یک الگوی آزاد سازی بشریت از تیغ ستم ستمگران معرفی بنماید، چراکه پرداخت هزینه تحصیلی طلاب از سوی مردم با عقیده شرعی آنان چنان هم پوشانی را به خود اختصاص می‌داد تا محصلین علوم دینی را به نحوی تربیت کند که دانش را برای رسیدن به مقام عبودیت و اعتقاد تقدم آخرت بر دنیا را وجدان نموده و هم چنین از علم و دین ابزاری برای رسیدن رفاه مادی و در نهایت از اخلاق گریزی مرکبی برای وصول به لذات دنیوی بهره‌گیری نکنند.