احصای راه‌های خواندن براساس آموزه‌های قرآن و حدیث
مدرس دوره آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن» گفت: هدف اولیه این دوره شناخت راه‌های خواندن براساس آموزه‌های قرآن و حدیث است و شاخص‌های تعمیم این دوره به «راه‌های قرآنی خواندن» قابل تدوین است.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نخستین دوره آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن» با تدریس رضا کریمی، دکترای رشته تفسیر تطبیقی دانشگاه قم و از مدرسان دروس معارف در دانشگاه رازی کرمانشاه در پاییز ۱۳۹۹ برگزار و با اقبال مخاطبان روبه‌رو شد، این دوره برای دومین بار در کتابخانه‌های عمومی و ویژه کتابداران برگزار خواهد شد.
در همین راستا رضا کریمی در گفت‌وگو با ایکنا درباره عنوان این دوره‌های آموزشی گفت: «راه‌های قرآنی خواندن» دارای سه کلمه کلیدی است؛ راه به معنی طریقی است که سالک باید با رعایت آداب و مراتب آن را طی کند. انتخاب واژه «راه» برای تفکیک آن از واژه «روش» است. همانطور که مصیر با مسیر هم تفاوت دارد. در اولی خود راه‌رونده هم دچار تحول و دگرگونی می‌شود، ولی در «مسیر» این تحول کمتر مدنظر است. کلمه دوم، کلمه «قرآنی» است؛ قرآنی به این معنی است که این راه‌ها را قرآن معرفی می‌کند و در درجه اول ویژه خواندن قرآن است، اما فقط به قرآن محدود نیست بلکه این راه‌ها با توجه به ظرفیت هر کتاب قابل تنزل و تحقق است. به عبارت دیگر مباحث مطرح شده فقط «راه‌های خواندن قرآن» نیستند بلکه «راه‌های قرآنی خواندن» هستند. واژه سوم معادل کلمه قرائت در قرآن است. همانطور که قرائت فقط به معنای تلفظ و روخوانی نیست، خواندن هم تنها به معنی مطالعه ظاهری در نظر گرفته نشده، بلکه فهمیدن هم در معنای خواندن لحاظ شده است؛ از این رو محتوای متن آموزشی فقط به مطالعه محدود نیست.
وی تصریح کرد: طرح مورد نظر ارائه راه‌های مطالعه است که بر اساس قرآن و حدیث، برای درک متون خواندنی گویا شده است. این راه‌ها را در چند محور می‌توان خلاصه کرد: ترتیل؛ رسوخ، إستکفاء و استحکام؛ اتباع احسن، پرسش؛ انتظار؛ تدبر؛ تصدیق، استنطاق و تأویل. البته این اصطلاحات همگی نیازمند توضیح هستند، به ویژه آنکه برخی از آنها بسیار مهجور مانده‌اند.
کریمی درباره ایده شکل‌گیری این دوره آموزشی بیان کرد: طرح اولیه درسنامه این دوره با عنوان «بازشناسی مفهوم انس با قرآن کریم» در همایش بین‌المللی پژوهش‌های قرآنی در سال ۱۳۹۰ از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه به عنوان پژوهش برگزیده مورد تجلیل قرار گرفت. پس از تکمیل مباحث، از حدود سال ۱۳۹۶ اولین کلا‌های تابستانی این دوره در کتابخانه امیرکبیر کرمانشاه برگزار شد و بعد به مرور این مباحث تکرار شد. در سال ۱۳۹۹ که کرونا فعالیت‌های مجازی را گسترش داد این دوره در یک پیام‌رسان برای کتابداران و خادمیاران کتاب در شبکه‌های اجتماعی برگزار شد. پس از برگزاری این دوره‌های مجازی بود که پیشنهاد اجرا بر بستر سامانه یادگیری الکترونیکی نهاد هم مطرح و اجرایی شد.
شناخت راه‌های خواندن
وی اظهار کرد: هدف اولیه این دوره آموزشی، شناخت راه‌های خواندن براساس آموزه‌های قرآن و حدیث است، اما افزایش انس با قرآن و حدیث و نیز آموزش مباحث قرآنی کمتر گفته‌شده نیز طی مباحث آموزشی رخ می‌دهد. علاوه بر این نقد و تکمیل روش‌ها و تکنیک‌های مرسوم مطالعه نیز اتفاق می‌افتد. از این رو می‌توان ادعا کرد که این محتوای آموزشی در راستای تحول در علوم انسانی و اسلامی کردن علوم قابل بررسی است.
کریمی ادامه داد: موضوع این تحقیق و پژوهش، راه‌های قرآنی خواندن است، اما از خواندن قرآن به خواندن دیگر متون می‌رسیم. در واقع تصور این است که قرآن کتاب «مادر» برای کتاب‌های دیگر است که نسبت به آنها اصطلاحاً «مصدق و مهیمن» عمل می‌کند. البته همه کتاب‌ها به یک اندازه در مسیر این راه‌ها قرار نمی‌گیرند، بستگی دارد که چقدر کتاب عمیق و چندلایه باشد، اما با این وجود کتاب‌های کم‌عمق هم در حد خود سهمی از راه‌های قرآنی خواندن دارند. شاخص‌های تعمیم «راه‌های خواندن قرآن» به «راه‌های قرآنی خواندن» نامشخص نیستند و می‌شود آنها را دسته‌بندی و تدوین کرد. به عنوان مثال هر کتابی که قابلیت جزء به جزء دارد می‌تواند با «ترتیل» خوانده شود؛ یا هر کتابی که محکم و متشابه دارد می‌توان «رسوخ» و «استکفاء» و... را برایش اجرا کرد یا هر کتابی که لایه‌های معنایی آن به تدریج بر خواننده آن آشکار می‌شود را می‌توان «پرسش» و «انتظار» را در موردش اجرا کرد.
وی تصریح کرد: همانطور که عدم عصمت نویسنده در کتب عادی و معمولی و غیروحیانی مانع مراجعه و یادگیری نیست، بنابراین مانع به کاربردن راه‌های قرآنی خواندن نیز نیست. در مورد کتاب‌هایی غیر از کتاب خدا هم می‌توان رسوخ پیشه کرد؛ یعنی واضح و مبهم را جدا کرده و واضحات را مبنای نتیجه‌گیری در مورد فهم کتاب قرار داد. می‌توان استکفاء داشت یعنی با کفایت ورزیدن به یک نکته کلیدی به کلیت اثر پی ببریم. مثلاً حماسه حسینی کلید فهم نظریه شهید مطهری درباره قیام عاشوراست.
غالباً روش‌های مطالعه به دست غربی‌ها نوشته شده است
کریمی طرح این مباحث را در راستای تحول در علوم انسانی دانست و گفت: مباحث روش‌های مطالعه و خواندن غالباً توسط غربی‌ها نوشته شده و کتاب‌های ترجمه‌ای در این زمینه در بازار نشر ما زیاد دیده می‌شود. مطالعه این کتاب‌ها ما را در تجارب خواندن در کشور‌های دیگر سهیم می‌کند، اما اگر بپذیریم که هر دانشی ریشه در مبانی و بنیاد‌های فکری فرهنگ خود دارد، لاجرم این روش‌های مطالعه هم با این مبانی رشد کرده و اصول و ساختار خود را پیدا کرده است. در حالی که در قرآن هم توصیه‌های مهمی برای خواندن وجود دارد که با روش مشابه خود متفاوت و حتی متضاد است و بلکه برخی راه‌های خواندن اساساً در تفکر جهان معاصر ظهور نکرده است. مثلاً در مبحث ترتیل ما روش تندخوانی را نقد می‌کنیم یا در موضوع پرسش، نحوه پرسیدن به سبک متفاوتی مطرح می‌شود و یا در مبحث «اتباع احسن» عقلانیت انتقادی به نحو متفاوتی مطرح می‌شود. علاوه بر این مبحثی مثل «انتظار» شاید در عقل‌گرایی جدید اساساً جزء روش‌های خواندن به رسمیت شناخته نشود.
وی درباره نحوه برگزاری این دوره آموزشی افزود: ابتدا 10 مبحث در قالب پنج هفته آموزشی در سامانه یادگیری نهاد بارگذاری شد و بعد در ادامه با فایل‌های صوتی و نیز تشکیل گروه در پیام‌رسان بله کار ادامه پیدا کرد. از این رو سعی کردیم از هر دو نوع روش ارائه فایل‌های صوتی و متنی به صورت ترکیبی استفاده کنیم و در مرحله سوم با تشکیل گروه، گفت‌وگو‌های جدی و چالشی اتفاق بیفتد تا در این مسیر مطالب بیشتری مورد بحث قرار گیرد و از ابهامات کاسته شود تا به سمت کاربردی شدن مطالب پیش برویم.
مدرس دوره آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن» ادامه داد: امکان طرح این مباحث نوین بومی و قرآنی و بسنده نکردن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای در فرآیند ارزیابی، انجام فعالیت تحقیقی پایان دوره و همچنین گفت‌وگو‌های گروهی از امتیازات این دوره آموزشی است. وقتی روش ارزیابی از حالت کمی به سمت کیفی برود، طبیعی است افراد باانگیزه و پرتلاش بهتر شناخته می‌شوند. گرچه ارزیابی به این شکل زمان بیشتری را از ارزیاب می‌گیرد، اما فراگیران بهتر شناسایی می‌شوند و نتیجه کار به سمت اثرمحوری میل پیدا می‌کند.
نگاه بومی و اسلامی به کتابداری
کریمی با اشاره به مخاطبان این دوره آموزشی گفت: دوره مجازی «راه‌های قرآنی خواندن» ویژه کتابداران، کتابخوانان، طلاب، دانشجویان و عموم شهروندان برگزار می‌شود، اما مخاطبان و شرکت‌کنندگان باید علاقه‌مند به مباحث نظری و تحلیلی باشند؛ طوری که از طرح پرسش و ارائه مطالب چالش‌برانگیز خسته نشوند. همچنین علاقه‌مند و توانمند و مأنوس با قرآن و حدیث باشند؛ به گونه‌ای که از دیدن متن عربی آیات و روایات احساس سنگینی مطالب به آنها دست ندهد.
وی ادامه داد: طی دوره آموزشی برخی کتابداران بیان می‌کردند که احساس می‌کنند وارد دنیایی تازه و مفاهیم جدیدی شده‌اند که ممکن است قبلاً نام آنها را شنیده باشند، ولی هیچ وقت درک فعلی را از این مفاهیم نداشتند و تصور نمی‌کردند که می‌تواند نحوه خواندن آنها را تحت تأثیر قرار بدهد. جالب است که بیشتر فراگیران، تحصیلات علوم قرآنی نداشتند، ولی تعداد قابل توجهی از آنها استقبال کردند و برخی هم در پایان دوره تحقیقات قابل توجهی از طریق سامانه ارسال کردند. البته سنگینی مباحث تعدادی از شرکت کنندگان را تحت تأثیر قرار داده بود که بخشی از این سنگینی را با صوت و با گفت‌وگو‌های مستقیم حل کردیم، اما اگر امکان کلاس حضوری فراهم می‌شد مطمئناً باز هم مباحث ساده‌تر و قابل فهم‌تر می‌شدند.
این مدرس قرآن در پایان گفت: این پژوهش و دوره آموزشی در آغاز راه است و باید با برگزاری دوره‌های متعدد و همچنین با نقد اساتید پخته‌تر و کامل‌تر شود. اکنون نهاد کمک کرده تا کتابداری بیشتر به مقوله «خواندن» توجه نشان دهد و علاوه بر این مسئله تحول در علوم هم بدون توجه نمانده است. مهم این است که این دغدغه وجود دارد و همه کتابداران را، به ویژه کتابدارانی که این دوره را گذرانده‌اند، دعوت می‌کنم به مقوله کتابداری و خواندن، با نگاهی بومی و اسلامی بنگرند و به سهم خود در عرصه تحول در علوم انسانی نقش ایفا کنند.
انتهای پیام
