قاری‌ متأثر از مفاهیم آیات تأثیرگذار است / ضرورت توجه به توانمندی‌های صدا

قاسم مقدمی، قاری بین‌المللی کشورمان در گفت‌وگو با ایکنا درباره نقش‌آفرینی تلاوتگران و میزان تأثیرگذاری آن بر مستمعان گفت: یکی از موارد اعجاز در قرآن کریم، موسیقی، آهنگ‌ها و نغمه‌های آن است که کاملاً متمایز از دیگر ملودی‌ها است و شبیه هیچ موسیقی و آهنگ دیگری نمی‌تواند باشد و شاید مهمترین دلیل این تمایز و اعجاز در موسیقی قرآن، شکل و شاکله آیات و جملات و واژگان قرآن و آن نغمه‌هایی است که در خدمت آیات و مفاهیم و مضامین قرآن کریم هستند، لذا از عصر نزول قرآن تاکنون می‌بینیم که بارها بر روی بحث تلاوت زیبا و احسن و محزون خواندن مصحف شریف از سوی بزرگان، توصیه‌های متعددی شده است و در این زمینه روایات و احادیث متعددی هست و آن هم دلیلی جز تأثیرگذاری بر روی مخاطبان ندارد.

وی با اشاره به تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر برگزاری جلسات صرف استماع تلاوت بیان کرد: همانطور که شاهد هستیم ایشان نیز به این گفته عمل می‌کنند و هر ساله جامعه قرآنی کشور را جمع می‌کنند و ساعت‌ها تلاوت‌ها را با اشتیاق زیاد می‌شنوند که این خود مصداقی از فرمایشات خودشان است. از سوی دیگر مقام معظم رهبری نکات آموزنده و ارزشمندی را به قاریان گوشزد می‌کنند که یکی از تأکیدات همیشگی ایشان، تلاوت زیبا و معنامحور بوده است، چنانکه حتی مصادیقی نیز از قراء بزرگ مصر نام می‌برند.

مقدمی با تأکید بر اینکه قطعاً بحث معنامحوری تلاوت از مواردی است که دارای اهمیت و ضرورت است، افزود: آنچه که از فرمایشات مقام معظم رهبری در این باره برگرفته‌ام، این است که ایشان سه مرحله را برای این موضوع طراحی کردند؛ یک، قاری که می‌خواند، اما درک درستی از مفاهیم و حتی تحت‌اللفظی آیات ندارد، مرحله دوم، مرحله‌ای است که بخشی از آیات را که می‌خواند، می‌فهمد، اما این تأثیر در گوشت و خون قاری رسوخ پیدا نکرده است، مثل بازیگری که تنها فیلم بازی می‌کند و حس واقعی را به مخاطب القا نمی‌کند و مرحله سوم، آن هنگام است که قاری با تمام وجود آیات را تلاوت می‌کند و خود را در معرض آیات قرار می‌دهد و تحت تأثیر آیات قرار می‌گیرد و آن هنگام است که تلاوتی معنامحور و تأثیرگذار در مخاطب از خود ارائه می‌دهد.

این قاری بین‌المللی با اشاره به اینکه قطعا رسیدن به این مرحله، لوازم خاص خودش را می‌خواهد، ادامه داد: قاریان باید تلاوت قرآن کریم را نه برای عرضه خود و نه در مرحله اول و اجرای تلاوت بدون درکی از آیات، انجام دهند، بلکه باید آیات را به گونه‌ای بخوانند که خود قاری تحت تأثیر قرار گیرد تا بتواند تأثیرگذار باشد. لازمه این امر موارد متعددی است؛ شخصیت قاری، شناخت، تعهد و جایگاه. اگر در این مرحله قرار گرفتیم آنجاست که می‌توانیم تأثیرگذاری عمیق و واقعی را در تلاوت قرآن ببینیم و در آن مرحله است که می‌توانیم ببینیم چگونه یک تلاوت می‌تواند به اندازه چندین سخنرانی تأثیرگذار باشد.

وی با اشاره به خاطره‌ای از اعزامش به آفریقای جنوبی و خاطره یکی از بزرگان مسجد کیپ‌تاون درباره تلاوت عبدالباسط و اثرگذاری تلاوت ایشان بر تشرف چند مسیحی به اسلام، افزود: این نشان می‌دهد که قطعاً لوازم و جایگاه در تلاوت عبدالباسط فراهم بوده است که اینگونه در مستمعان تأثیرگذار بوده است. در زندگی بزرگان خوانده‌ام که به دلیل اینکه قرآن را برای خود مصحف شریف می‌خواندند و هیچ قصد و نیتی در کنارش نبوده است، لذا می‌بینیم این تلاوت‌ها از جان و دل انجام می‌شود و به جان و دل مردم نیز تأثیر گذاشته است.

وی گفت: رعایت فنون تلاوت و... موارد مهمی است که باید باشد، اما اینها شکل و جسم یک تلاوت هستند، اما روح تلاوت مهم است و با روح تلاوت است که می‌توان حس معنویت را در مخاطب ایجاد کرد و حس تأثیرپذیری و تأثیرگذاری را پیدا کرد.

مقدمی درباره میزان آمادگی یک قاری برای اجرای خوب، افزود: معتقدم این موضوع از ضرورت‌های یک قاری حرفه‌ای است، به طوری که یک قاری باید با برنامه‌ریزی و آمادگی از قبل، تلاوت خود را به اجرا بگذارد. قاری باید ضمن توجه به مناسبت‌ها و موضوعیت برنامه، آیاتی را از قبل مشخص کرده باشد و این آیات را بتواند با آزمون و خطا مهندسی کند و با آزمون و خطا نقشه راهی را از تلاوت خود متناسب با ظرفیت‌های خود ارائه دهد. از فواید این امر این است که قاری حداقل خطا را در تلاوت قرآن خواهد داشت. قاری چنانکه به این مرحله برسد و آیات را از قبل مهندسی کند و نقشه راه داشته باشد، کمتر می‌تواند تلاوت متوسط یا ضعیفی را ارائه کند.

وی با تأکید بر اینکه قاری حرفه‌ای باید دارای تلاوت خوب و رو به بالا باشد، به طوری که حتی سیستم صوتی نامناسب، غذای نامطلوب، مانع اجرای تلاوت خوب نباشد، گفت: چه بسیار قاریانی که تلاوت‌های متعددی دارند، اما معدود آنها به تلاوت ماندگار و فاخر تبدیل شده است. قاری، ملودی‌های مناسب را با آزمون و خطا پیدا کرده مهندس و فرازسازی می‌‌کند.

مقدمی تأکید کرد: فرازسازی برای قاری حرفه‌ای مهم است، چرا که می‌تواند فرازهای ماندگار از خود به جا بگذارد که آن می‌شود ویترین و معرف آن تلاوت. پس به نظرم قاری باید تلاوت‌های خود را از قبل آماده کند، نکات تفسیری آیات را مطالعه کند، حتی معتقدم آیات را حفظ کند. متأسفانه در کشور ما قاری حافظ کم است، اما قاریان آنقدر باید با آیات کار کرده باشد که آیات را از حفظ ارائه دهند و شاید در برخی از موارد نیاز باشد که ذائقه و سلیقه‌های جدید نیز در اجرای تلاوتشان استفاده کند و موجب می‌شود، تلاوت شخصیت بگیرد و شکل خاص خود را داشته باشد.

این قاری بین‌المللی کشورمان درباره زمینه اجرای صوت و لحن اصولی قاری و استفاده از تحریرهای مناسب که موجب ارتقای کیفیت تلحین می‌شود، گفت: متأسفانه در کشور ما این بخش تبدیل به ضرورت شده است، یعنی باید باشد و حال آنکه این موضوع بایدی نیست. در تلاوت نباید اصرار به تحریر زیاد، استفاده از ترکیبات آنچنانی و ... داشته باشیم چون این اصرارها منطبق با واقعیت و داشته‌های آن قاری نیست و موجب می‌شود شخص در تکلف قرار گیرد و نتواند انتظارات دیگران را که معمولا نامعقول است، برآورده کند.

وی ادامه داد: از یک قاری باید در حد توانایی‌های خودش انتظار داشته باشیم. صدایی که نمی‌تواند تحریرپذیر باشد، ضرورتی ندارد، ملودی‌هایی بخواند که نمی‌تواند، یا صدایی که نمی‌تواند اوج‌خوانی داشته باشد، چه اصراریست برای اینکه مجابش کنیم تا این کار را انجام دهد. اینها مواردی است که در صدای قاری ذاتی هستند، هر چند می‌توان بخشی از آن را ترمیم کرد، اما نمی‌توان معجزه کرد و چیزی که در صدا نیست، ایجاد کرد، مثل فردی که قدش کوتاه است و بخواهیم به زور بلند شود، شاید بشود چند سانت با برخی ورزش‌ها قد را ترمیم کرد، اما نمی‌توان آن را به صورت ذاتی درست کرد.

مقدمی در پایان افزود: در بررسی میدانی تلاوت قاریان بزرگ جهان اسلام مثل محمود علی البناء، می‌بینیم صدایش به گونه‌ای است که محدود از ملودی استفاده می‌کند، زیرا صدایش به مانند مصطفی اسماعیل، که صدای توانمندی است، تحریرپذیر نیست. بنابر این بستگی به ویژگی‌های صدا دارد و نباید در اجرای تحریرها و ملودی‌ها افراط کرد.