امام حسین (ع) آموزگار روانشناسی و جامعه‌شناسی قرآنی است

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی خطبه‌های امام حسین (ع) که شب گذشته ۲۱ مردادماه به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: اگر پای خطبه امام حسین(ع) که ۲ سال قبل از مرگ معاویه ایراد کرده است، بودیم خود را چگونه ارزیابی می‌کردیم؟ در شب‌های قبل زمینه اجتماعی که معاویه ایجاد کرده بود را بررسی کردیم و دیدیم که یکی از کارهای مهمی که معاویه انجام داد، روی اعتقاد مردم کار کرد و اعتقادات یقینی را سست و اعتقادات دروغین را راسخ کرد و امام حسین(ع) این وضعیت را برای مردم روشن کرد.

وی ادامه داد: وقتی می‌‎خواهید فردی را از بین ببرید به اعتقاداتش حمله کنید. اگر اعتقاداتش سست شد خواهید دید به آهستگی از هم پاشیده می‌شود و سیستم شناختی و عقلی و شناختی و اعتقادی‌اش ترک ‌برمی‌دارد؛ این مقوله از ۲ وضعیت تبعیت می‌کند یا اینکه مورد حمله قرار می‌گیریم و نمی‌توانیم از اعتقاداتمان دفاع کنیم یا ایمانی به اعتقادات خود نداریم و این اتفاق به خاطر عمل ما رخ می‌دهد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با این پرسش که عمل چگونه به وجود می‌آید؟ اضافه کرد: در روانشناسی مبحثی وجود دارد و آن اینکه اگر می‌خواهید به یک نفر حمله اعتقادی کرده و فکرش را دچار فساد کنید فرد را دچار ناهماهنگی شناختی کنید، یعنی شرایطی را به وجود آورید که در آن با باور خودش جلو آید. یکی از کارهای دیگر این است که شما فرد را وادار به یک عمل کنید و بعد او خودش مجبور شود از عملش دفاع کند.

وی تأکید کرد: رفتار معاویه و سپس اصلاح امام حسین (ع) را بررسی کنید و ببینید امام حسین (ع) چگونه به روانشناسی قرآن توسل پیدا می‌کنند. فرض کنید در یک مجلسی قرار می‌گیرید و کاری انجام می‌دهید؛ برای مثال فرد در برابر شرایط گناه‌آلود قرار می‌گیرد و فضا به گونه‌ای است که اگر بخواهد بگوید من این کار را انجام نمی‌دهم ممکن است تحت فشار قرار گیرد، فرض کنید در آن جمع مسکرات سرو می‌کنند و فرد از ترس اینکه مورد مذمت قرار نگیرد ممکن است مقداری از آن را بنوشد و در عمل انجام شده قرار گیرد؛ اگر در همان مجلس از فرد بپرسند که تو اعتقاد داری این فعل حرام است پس چرا نوشیدید، غالباً یک توجیه می‌آورند که جو اینگونه بود.

جان‌بزرگی تشریح کرد: توجه کنید دو مسیر برای ایجاد جریان فکری در افراد وجود دارد؛ نخست اینکه اعتقاداتش را مورد حمله قرار دهیم؛ اعتقادی که ضعیف‌تر است زودتر شکسته می‌شود و پس از آن می‌توان بقیه خوراک ذهنی فرد را از بین برد این یک فرمول است. یا اینکه فرد را وادار به عملی کنیم که بر خلاف اعتقاداتش است، اگر در یک شرایط روانی قرار بگیرد کار خودش را انجام می‌دهد و عملیات بعدی را به وجود می‌آورد.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: امام حسین (ع) مردم را با اعتقادات راسخ مواجه کردند و گفتند آیا شما نبودید که پیامبر گفت کسی که حسین را دوست داشته باشد من را دوست دارد و اگر کسی من را دوست داشته باشد خدا را دوست دارد؛ مردم به خدا سوگند می‌خورند که این سخنان و جملات را شنیده‌اند.

وی توضیح داد: مخاطبین حاضر در این سخنرانی که اغلب نخبگان جامعه بودند سخنان امام حسین(ع) را شنیدند؛ امام پس از رو به رو ساختن مخاطبین با واقعیت به آیه ۶۳ سوره مائده اشاره می‌کنند« لَوْلَا يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَصْنَعُونَ؛ چرا علما و روحانیون آن‌ها را از گفتار زشت و خوردن مال حرام باز نمی‌دارند؟ همانا کاری بسیار زشت را پیشه خود نمودند». امام صحبت خود را کاملاً معتبر بیان می‌کنند از سویی شواهدی را می‌آورند و همه می‌گویند شنیدند و امام را تصدیق و تایید کردند.

جان بزرگی اضافه کرد: کسانی که می‌توانند در جامعه اثر بگذارند این وظیفه را دارند که مردم را از قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ بازدارند، قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ مصداق مسیر شناختی و مسیر عملی است یعنی معلوم می‌شود که دو چیز است که دشمنِ زندگی واقعی انسان است که یکی قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ یا همان اعتقاد اشتباه است، یعنی یک فرد دانشمند و موثر در جامعه کارش این است که از طریق اعتقادات، مردم را اصلاح کند تا زمانی که اعتقاد فردی را اصلاح نکنید عملش درست نمی‌شود.

آغاز فساد با حمله فکری

وی ادامه داد: فساد از طریق حمله فکری شروع می‌شود گاهی بسیاری از افراد از روی جهالت یک اعتقاد را در خانواده ترویج می‌کنند و سیستم فکری یک خانواده را بر هم می‌ریزند و در اعتقاد راسخ شک ایجاد می‌شود.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: همه این افراد در مسجد عبادات خود را داشتند اما چه چیز را انجام نمی‌دادند؟ این افراد وقتی به عمل گناه می‌رسیدند می‌خندیدند، چگونه می‌شود هم گناه کنیم و هم برای امام حسین سینه زنی کنیم!

وی اشاره کرد: این افراد به خاطر سکوت و نهی نکردن موجب گسترش فساد در جامعه شدند، امام حسین (ع) این ترس را تحلیل می‌کنند. آیه ۶۳ مائده«وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ» اشاره به مال حرام دارد، در حال حاضر نیز بسیاری از افراد از رانت استفاده می‌کنند. لذا وقتی فساد را می‌بینیم نباید ساکت باشیم و آیه قرآن نیز به این اشاره دارد.

جان بزرگی اظهار کرد: در حکومت معاویه روی دو مصداق کار می‎‌شد تا مردم را به حرام‌خواری عادت دهند و با جعل، شخصیت‌هایی چون علی (ع) را تخریب کنند؛ اینجا امام حسین(ع) با پرداختن به آیه ۶۳ سوره مائده به مردم هشدار می‌دهند مگر گذشتگان را ندیدید پس چرا این مسیر را می‌روید؟! اینجا امام حسین (ع) به زیبایی وضعیتی که باعث شده عده زیادی در خط یزید بایستند را تحلیل می‌کنند، امام حسین (ع) در صحرای کربلا می‌گویند آنقدر شکم‌های شما با مال حرام پر شده است که دیگر فکر شما کار نمی‌کند.

چرا نمی‌توان حق را از باطل تشخیص داد

وی اشاره کرد: اگر اعتقادات گناه‌آلود و حرف و باور و شناخت غلط داشته باشیم، حرام‌خواری مادی و معنوی دست به دست هم می‌دهند تا سیستم شناختی انسان از کار بیفتد؛ بنابراین دیگر نمی‌توان حق را از باطل تشخیص داد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در زیارت عاشورا لعن می‌کنیم؛ چرا باید اینقدر لعن کنیم؟ در این خطبه امام حسین می‌فرمایند «ای مردم از آنچه خدا به آن اولیای خود را پند داده پند گیرید، مانند بدگویی او از دانشمندان یهود آنجا که می‌فرمایند؛ چرا دانشمندان الهی، آنان را از گفتار گناهشان باز نمی‌دارند؟ و می‌فرمایند؛ از میان بنی‌اسرائیل آنان که کفر ورزیدند لعن شدند» تا می‌فرماید: «چه بد بود آنچه می‌کردند».

وی یادآور شد: عده‌ای از یهودیان بودند که ظلم می‌کردند اما وضعیت آنان متفاوت بود و به خاطر پوشاندن حقیقت در برابر ایمان کفر می‌ورزیدند؛ بر اساس سخن قرآن کسانی که کافر شدند مستحق لعن الهی هستند.

جان بزرگی تصریح کرد: به خاطر این کافر شدند چون عده‌ای دهان آنان را با پول بستند؛ امام حسین (ع) می‌گویند چشم خود را به مال دنیا انداختید که نعمتی گذرا بود و یا از روی ترس این کار را انجام دادید؛ یا ترغیب شدید و رغبت شما را تغییر دادند. امام حسین (ع) تأکید دارند که شما از مردم و معاویه ترسیدید در حالی که باید از خدا بترسید؛ امام می‌گویند ظلم را دیدید و به خاطر پول و ترس روی آن را پوشاندید.

وی تشریح کرد: امام حسین (ع) به آیه ۷۸ و ۷۹ سوره مائده اشاره می‌کنند «لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَىٰ لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ؛ کافران بنی اسرائیل به زبان داود و عیسی پسر مریم از آن رو لعنت کرده شدند که نافرمانی (خدا) نموده و (از حکم حق) سرکشی می‌کردند» «كَانُوا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ؛ آنها هیچ گاه یکدیگر را از کار زشت خود نهی نمی‌کردند، و آنچه می‌کردند بسی قبیح و ناشایسته بود». در این آیه مصداق لعنت خدا را متوجه می‌شویم، نکند ما مورد لعنت خداوند قرار بگیریم! اگر بین حق و باطل سست عنصر باشیم مشیت الهی معنا نخواهد داشت. چرا در زیارت عاشورا قاتلین امام حسین(ع) را لعن می‌کنیم؟ چون طبق سخن امام حسین (ع) بر اساس آیه قرآن کریم مورد لعن قرار می‌گیرند.

سکوت مصداق لعن است

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: امام حسین(ع) مکانیزم‌های روانی که جامعه به سمت فساد می‌رود را بیان و به قرآن کریم اشاره می‌کنند و می‌گویند اگر شما به حقیقتی کافر شدید و از عمل زشتی که می‌بینید گذشتید و ساکت ماندید این سکوت مصداق لعن است. لعن می‌کنیم چون در حق تک‌تک ما ظلم شده است؛ اگر می‌گذاشتند ائمه کار خود را انجام دهند حکومت اسلامی به گونه‌ای دیگر پیش می‌رفت.

جان‌بزرگی در پایان تصریح کرد: امام حسین(ع) به ما چه می‌آموزند؟ امام روانشناسی و جامعه‌شناسی قرآنی را به ما می‌آموزند و می‌گویند، کسانی که منکر و فساد را دیدند و نهی نکردند براساس آیه قرآن کفر ورزیدند و مصداق لعن هستند و چه کار بدی کردند؛ سکوت گذشتگان باعث شد نسل امروز بعد از ۱۴۰۰ سال آسیب ببیند و برای همین است که مورد لعن قرار می‌گیرند.