غافل از آموزه‌های پیامبر(ص) هستیم و دم از مسلمانی می‌زنیم

در همین راستا غلامرضا جمشیدی‌ها، جامعه‌شناس دینی و عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در گفتگو با ایکنا از تفاوت‌های جامعه کنونی ما با جامعه اخلاقی مدنظر پیامبر سخن به میان آورد و گفت: اختلاف جامعه ما با جامعه اخلاقی مدنظر پیامبر این است که جمهوری اسلامی ایران از بدو شکل گیری تاکنون با انواع تحریم و دشمنی‌ها و هجمه‌ها دست و پنجه نرم می‌کند. انقلاب اسلامی ایران در اوج جنگ سرد انجام گرفت و با توجه به صبغه اسلامیت، مکتبی و مردمی بودن آن، نظام بین الملل را به چالش طلبید و خواهان تغییر وضع موجود در ساختار نظام بین الملل بر پایه اسلام ناب شد. با نگاهی اجمالی به تاریخ ۴۳ ساله انقلاب اسلامی و تقابل ابرقدرت‌ها با آن در این مدت می‌توان به این نکته رسید که در هر دوره از حیات انقلاب اسلامی، دشمنان ایران اسلامی سعی کرده اند برای تضعیف و براندازی جمهوری اسلامی در یکی از حوزه‌های امنیتی، نظامی، سیاسی و اقتصادی که در آن زمان تصور می‌شده است که نقطه ضعف ایران در آن حوزه قرار دارد، وارد شده و تمام تلاش و امکانات خود را برای نابودی نظام اسلامی به کار گرفته است، اما نظام اسلامی در برابر این هجمه‌های دشمنان مقاومت کرد.

جمشیدی‌ها افزود: برای رسیدن به جامعه اخلاقی مدنظر رسول اکرم (ص) نیاز به شناخت ماهیت فطری انسان داریم. انسان در میان تمام موجوداتی که خداوند متعال آفریده است از نعمت عقل بهره‌مند است و به وسیله همین نعمت است که از درون هدایت می‌شود. پیامبران نیز به عنوان حجت‌های خداوند، از بیرون راهنمای او هستند. بر این اساس، انسان حق انتخاب و تصمیم گیری و آزادی در عمل و اراده دارد و هیچ‌گاه نمی‌تواند به بهانه واقع شدن در شرایط خاص زمانی یا مکانی ادعا کند که نمی‌تواسته از انتخاب و آزادی خودش بهره بگیرد. اگر انسان هیچ اختیاری نداشت، هیچ تکلیفی هم متوجه‌اش نبود باز هم با انتخاب و تصمیم نهایی خود، در مسیر خوبی یا در مسیر بدی گام بر می‌دارد و مسئولیت اجتماعی اعمالی که انجام می‌دهد با خود اوست. حتی شرایط محیطی نیز نقش موثری در این میان ندارد به هر ترتیب شرایط محیطی چه مثبت و چه منفی هیچ‌گاه عامل تعیین‌کننده و نهایی و قطعی نیست و انسان موجودی است با اختیار و بهره‌مند از نعمت آزادی.

این جامعه شناس دینی در ادامه به نقش اختیار در تصمیم گیری فردی و اجتماعی اشاره کرد و گفت: رمز برتری انسان بر آفریدگان دیگر در داشتن همین توان انتخاب است و ملاک ارزشمند بودن افعال آدمی در همین جاست وگرنه موجودی که تنها یک راه در پیش دارد و آن را بدون اختیار طی می‌کند، شایسته پاداش و کیفر نیست. خداوند متعال که صاحب و مالک همه ماست اراده کرده است که انسان در کارهاى اختیاری با اراده خود منشاء اثر باشد. به حسب تعالیم پیامبر (ص) که همان تعلیم قرآن است، انسان در فعل خود مختار است، ولى مستقل نیست بلکه خداى متعال از راه اختیار فعل را خواسته است.

جمشیدی‌ها همچنین از عوامل شکل گیری شخصیت انسان و نقش پررنگ خانواده در این زمینه سخن به میان آورد و گفت: البته در شکل گیری شخصیت انسان اختیار نقش کمرنگی دارد چرا که پی ریزی شخصیت در دوران کودکی شکل می‌گیرد. خانواده بر اساس جایگاه خود، بیشترین تأثیر را بر تربیت انسان دارد؛ نکته مهم و قابل توجه این است که والدین احساس می‌کنند فرزندان هنگام ورود به سیستم آموزشی، تحت تعلیم قرار می‌گیرند و شخصیت ایشان ساخته می‌شود، اما غافل از آنکه اکثر تأثیرپذیری فرزندان در همان سال‌های اولیه و قبل از ورود به سیستم همگانی آموزش و پرورش است. یکی از این فاکتور‌های شخصیت، شخصیت دینی است؛ از آنجایی که تمام عالم پیرامونی فرزند را عموماً والدین و افراد نزدیک به ایشان شکل می‌دهند، تأثیر پذیرفتن ایشان از والدین از لحاظ فرهنگ دینی به‌مراتب گسترده‌تر از دیگران است؛ عموماً اگر والدین افراد متدین و مذهبی باشند، ناخودآگاه فرزند به سمت دین کشیده می‌شود و از همان کودکی با دین آشنا می‌شود؛ البته این امر عمومیت نداشته، ولی از تأثیرگذاری آن نمی‌توان غافل ماند.

وی افزود: تربیت دینی مجموعه از اقدامات و تلاش‌ها و زمینه‌سازی‌ها برای ایجاد دگرگونی در فکر و عمل است که منطبق با آن فکر و عمل دارای جنبه‌های موضع‌گیر بر اساس آن باشند. دین‌داری ایمان یک ضرورت است از آن بابت اینکه ایمان ستونی است که ما را در طوفان‌ها از افتادن و مغلوب شدن نگاه می‌دارد. تاریخ اسلام و حماسه‌های مرتبط با آن و آموزه‌های حرکت آفرین اسلام ناب، سرمایه‌های اصلی نظری و عملی در این انقلاب محسوب می‌شوند که منحصر به فرد بوده است. پیروزی انقلاب، با هدایتگری‌های حکیمانه امام خمینی (ره) و حضور سراسری و شورانگیز مردم، سبب شد سران استبداد و استعمار از صحنه تصمیم سازی‌ها و تصمیم گیری‌های ایران اسلامی خارج شوند.

دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه به بررسی ریشه‌های عقیدتی انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: انقلاب اسلامی با تکیه بر آموزه‌های تعالی آفرین اسلام، برقراری حکومت اسلامی به عنوان جایگزین نظام ستمشاهی را هدف قرار داد و با هدایت‌های امام خمینی (ره) و حضور همه جانبه مردم برای تعیین شکل حکومت، واژه جمهوری اسلامی را به عنوان نظام حکومتی مورد توجه قرار داد. ریشه عقیدتی انقلاب اسلامی را باید در اسلام راستین و نبوی جستجو کرد، نفی استبداد و استعمار، نفی سلطه استکبار و مبارزه با استعمار، ظلم ستیزی، استقلال، پیشرفت و آموزه‌های پیامبر ز مفاهیم اعتقادی هستند که برای ملت ایران حرکت آفرین بودند، اسلام علاوه بر تحریک و بسیج مردم در تمامی ابعاد و مراحل انقلاب اسلامی، خط مشی‌های موردنظر را تعیین کرده و می‌کند. مؤثرترین بعد انقلاب را باید در رهبری امام (ره) جستجو کرد که با اتکا به آموزه‌های اسلام و حضور فراگیر و همه جانبه مردم، مسیر انقلاب را دنبال می‌کرد.

جمشیدی‌ها در ادامه از مقوله مغفول مانده امر به معروف در جامعه سخن به میان آورد و گفت: یکی از اصولی که می‌تواند سعادت و سلامت جامعه را در همه ابعاد آن فراهم کند، نظارت همگانی نسبت به مسائل جامعه است. اصولاً نظارت، تعالی و تکامل را به دنبال خواهد داشت و جوامع فاقد نظارت، در سراشیبی سقوط قرار خواهند گرفت. در حقیقت جامعه سالم، جامعه‌ای است که در آن زمینه رشد و تعالی به سوی تعالی مطلق فراهم است و یکی از این زمینه‌ها وجود فضای پاک و عاری از آلودگی هاست که با نظارت همگانی درست و اجرای اصل امر به معروف و نهی از منکر تحقق خواهد یافت. نهادینه شدن نظارت همگانی، سعادت و سلامت جامعه را در تمامی ابعاد آن موجب می‌شود. نظارت همگانی در قالب اصل امر به معروف و نهی از منکر، روشی است که می‌تواند جلوی انحرافات را گرفته و محیطی سالم را به ارمغان آورد. در راستای تحقق این اصل مهم اسلامی، همگان باید دست در دست یکدیگر نهند و با همت و تلاشی مضاعف موجبات نهادینه شدن این اصل مهم اسلامی در همه ابعاد جامعه، بویژه در اصلاح نظام اداری و مبارزه با فساد فراهم آورند.

دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تصریح کرد: متاسفانه امر به معروف موضوع مغفول مانده‌ای در جامعه ما است و بهتر بود در صدا و سیما شبکه‌ای راه اندازی می‌شد که تنها به مقوله امر به معروف و پرداختن به کرامت‌های جامعه می‌پرداخت. امروز خانواده محترم شهدا مصداق بارز معروف و حسنات هستند و فرشتگانی از جانب خداوند هستند. اگر پایداری و مقاومت این خانواده‌ها و مجاهدت‌های فرزندان ایشان نبود امروز چیزی به نام نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران وجود نداشت. ریشه بسیاری از مقاومت‌های جمهوری اسلامی ایران در برابر دشمنان همین خانواده‌های متدین انقلابی و خانواده‌های معظم شهدا هستند.

وی همچنین در مورد بی توجهی به سازندگی اخلاقی که پیامبر بار‌ها به آن اشاره داشتند نیز گفت: انسان‌ها یک سری نیاز‌هایی دارند که اگر این نیاز‌ها برآورده نشود دچار مشکل می‌شوند. وقتی فردی حقوق زیر ۴ میلیون تومان دریافت می‌کند و خط فقر ۱۰ میلیون تومان است چگونه می‌توانیم از او انتظار تکامل اخلاقی داشته باشیم. فقر و انحرافات اجتماعی از جمله پدیده‌هایی هستند که به نظر بسیاری از صاحب نظران با هم مرتبط می‌باشند. بر این اساس فقر به عنوان یکی از مسائل اجتماعی، در وقوع انحرافات و افزایش میزان آن به ویژه در زمینه جرائم زنان، اعتیاد و سرقت تأثیر گذار است. در رویکرد دینی نیز این همبستگی میان فقر و انحرافات اجتماعی مورد تأیید است.

جمشیدی‌ها در پایان به ایکنا گفت: در همین راستا امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل کرده اند که «کاد الفقر یکون کفرا» این حدیث نشانگر این است که فقر اقتصادی می‌تواند از عوامل مؤثر در ضیعف شدن ایمان انسان تلقی شود به عبارتی در بی ایمانی او بی تأثیر نباشد، در آیات قرآن علی الخصوص آیه ۱۵۵ سوره بقره نیز اشاره شده که خداوند صبر و ایمان انسان را به واسطه نقص در اموال می‌آزماید و در پایان آیه به صابران در برابر فقر و سایر مصائب بشارت می‌دهد. بر این اساس فقر انگیزش روی‌آوری به کجروی‌ها را افزایش می‌دهد؛ همچنان که رفاه طلبی در روی آوری به جرائم، انگیزه بسیار قوی می‌باشد. ریشه بسیاری از مشکلات جامعه ما این است که بسیاری از افرادی که دم از مسلمانیت می‌زنند به آموزه‌های پیامبر(ص) توجه ندارند و طوری زندگی می‌کنند که سبک اشرافیت را ترویج می‌دهند. باید توجه داشته باشیم مسلمان بودن تنها به اسم نیست بلکه باید در عمل هم نمود و ظهور آن را شاهد باشیم چرا که تمامی امتحانات خداوند متعال عملی است.