بررسی مجموعه محور مقدس/ 1
موذن: دین‌ورزی را با ابزار داستانی بیان کرده‌ام/ ارائه ساده مفاهیم سخت
نویسنده و پژوهشگر حوزه دین گفت: این مجموعه‌ها بن‌مایه داستانی دارد و تعاملی بین نگارنده و شخصیتی به نام آدم خوبه در کتاب شکل می‌گیرد تا با زبان ساده دین‌ورزی تحلیل شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ علیرضا مؤذن نویسنده و پژوهشگر حوزه‌های گوناگون دینی، تربیتی، علوم ارتباطات و رسانه و همچنین عضو هیئت مؤلفان کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای پایه دهم وزارت آموزش و پرورش است. آخرین اثر منتشر شده از وی مجموعه محور مقدس در قالب چهار جلد کتاب با عناوین «سه نامزد»، «یگانه دوران»، «آدم خوبه» و «بزرگ استراتژیست دوران» است که به همت انتشارات کتاب نیستان روانه بازار نشر شده است. در اولین بخش از معرفی این کتاب‌ها برای آشنایی بیشتر با مجموعه به گفت‌وگو با نویسنده آنها نشسته‌ایم که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.آقای مؤذن درباره عنوان «محور مقدس» توضیح دهید که چرا این عنوان انتخاب شده است و چه هدفی را در آن دنبال می‌کنید؟
محور مقدس عنوانی است که دقیق انتخاب شده است. اگر نحله‌های مختلف دین‌ورزی را در جامعه تحلیل کنیم، سه جریان اصلی را می‌توانیم تشخیص دهیم؛ یعنی اگر خط رگرسیونی بکشیم، می‌بینیم سه نقطه روی این خط شکل می‌گیرد که این سه نقطه به عنوان سه نامزدی که قرار است محوریت دین را داشته باشند در جلد نخست تبیین شده است. از سوی دیگر، چون دین امر مقدسی در بین دینداران تلقی می‌شود، بنابراین عنوان مجموعه، محور مقدس دین انتخاب شده است. در واقع مسئله اصلی و محل نزاع این است که تعریف دین چیست و محور اصلی این دین کجاست؟ به نظر می‌آید این مهمترین نکته کتاب است. از این باب که چه جریان‌شناسی کلانی را از بین آراء گوناگونی که ممکن است که خیلی با هم فاصله داشته باشند، حول این سه نقطه یا سه نامزد جمع کنیم.
یکی از این نامزد‌ها اخلاق است که بن‌مایه اصلی دین بوده و هدف دین نیز تکمیل اخلاق است و اخلاق در همه امور تقدم دارد. نامزد دیگر که هدف دین نیز محسوب می‌شود، اجرای احکام است و همچنین امر با اولویت بالا که خداوند اطلاعات خود را به آن وابسته کرده است، در واقع اطاعت از حجت برگزیده که تحت عنوان نگاه حجت‌محور یا احکام‌محور مشخص شده است. پیرامون این سه نقطه است که نزاع‌ها و اختلاف‌های فکری پیش می‌آید. در این مجموعه این نقطه‌ها را شناسایی و دلایل طرفداران آن را مطرح کردیم و سعی کردیم بین این دیدگاه‌ها، دیدگاه برگزیده که دین‌ورزی مرضی الهی در آن نهفته است، را روشن کنیم.
عناوین هر یک از مجلد‌ها به گونه‌ای انتخاب شده که داستانی بودن اثر را به ذهن متبادر می‌کند، آیا واقعیت هم همین است؟
بله، این مجموعه‌ها بن‌مایه داستانی دارد و تعاملی بین نگارنده و شخصیتی به نام آدم خوبه در کتاب شکل می‌گیرد. این آدم خوبه، کسی است که محور دین و میزان خوبی آن را تعیین می‌کند. در واقع این کتاب بیان کرده که اگر بخواهیم این آدم را در دین اسلام معرفی کنیم، باید چه ویژگی‌ای داشته باشد؟ این گفت‌وگو‌ها و تغییر نگاه به محور دین به صورت داستانی تعقیب می‌شود.
با توجه به اینکه دین جدی‌ترین مسئله روز ماست و دعوا بر سر این است که خداوند چه گفته است، بنابراین ما این معرکه آرا را نقطه متمرکز دیدیم و یک گفت‌وگو بین این‌ها ایجاد کردیم تا بتوانیم بر اساس یک مبانی بین آنها داوری کنیم. چون این بحث جدی است علاقه‌مند بودیم برای اینکه افراد کم‌حوصله رغبت بیشتری به دیدن کتاب داشته باشند، از برخی تصاویر، عناوین و پیرنگ داستانی و قدری زبان طنز در کتاب بهره ببریم. این مسائل سختی مفاهیم را ساده کرده است.
بنابراین سعی کردیم ساده‌نویسی کنیم و با ادبیات حوزوی و دانشگاهی ننویسیم. هر چند این ادبیات بسیار ساده‌تر بود اما کتاب مخاطب خود را از دست می‌داد. از سویی هم مطالب سنگین بود. از این رو با ساده‌نویسی تعادلی را شکل دادیم و در قالب «بیشتر بدانیم» و تمرین‌ها از ادبیات فنی و تخصصی استفاده کردیم و در بخش‌هایی هم ساده‌نویسی را برگزیدیم. مهم این است که این ساده‌نویسی ناشی از ساده‌انگاری موضوع نباشد.
ایده این کار چطور شکل گرفت؟
ما جریان‌های فرهنگی را رصد می‌کردیم و به جریان‌های گوناگون فکری و فرهنگی رسیدیم و درسنامه‌ای هم برای این مسئله تدوین کردیم. البته در طول ده سال گذشته کلاس‌های متعدد دانشجویی و نخبگانی در رابطه با این بحث، در محافل حوزوی و دانشگاهی به بحث گذاشته شد و نقد و بررسی شد تا اینکه این مجموعه‌ها تألیف شد. از این رو کتاب‌ها از ابتدا به صورت درسنامه نوشته شد تا در جلسات آموزشی به بحث و مناظره و گفت‌وگو گذاشته شود. از این رو قالب کتاب قالب درسنامه است. شاید اگر کسی بخواهد کتاب را خودش بخواند، می‌تواند از آن بهره ببرد، اما حداکثر بهره‌برداری زمانی است که کتاب تدریس شود. در کنار این کتاب یک دی وی دی هم آماده شده است.
آیا این کتاب به ما آموزش می‌دهد که چطور دین‌ورزی کنیم؟
دین‌ورزی مرضی الهی را معرفی می‌کند و به ما قدرت داوری می‌دهد که بتوانیم در بین اندیشه‌های گوناگونی که در پیرامونمان وجود دارد آنها را محک بزنیم. نقد و بررسی کنیم و نقاط قوت و ضعف هر کدام را بشناسیم. تعبیر ما این است که این کتاب آدم‌ها را قدبلند می‌کند. یعنی اساساً جریان‌شناسی باعث می‌شود افراد از بالا به پدیده‌ها نگاه و همانندی ایده‌ها را کشف کنند.
آنچه از مقدمات کتاب برمی آید به جریان‌های دینی، شبهه‌ها و محور مقدس دین با توجه به نیاز‌های امروز جامعه و دینداری در عصر مدرن پرداخته شده است. این نیاز‌ها چطور احصا شد و این‌ها جزء نیاز‌های کدام قشر از جامعه است؟
اکنون محل نزاع روشنفکری دینی با دین‌ورزی سنتی در همین است که معنای دین چیست و امرِ با اولویت بالای دین چیست؟ کسانی که با فضا‌های روشنفکری دینی آشنا هستند، ذهنشان نسبت به این سؤال‌ها درگیر است. بنابراین نسل جوانی که با سؤالات و ابهاماتی در این زمینه مواجه هستند، ما با این مخاطب‌ها سرو کار داریم.
این مجموعه چه حرف جدیدی برای نسل جوان دارد؟
سه محور مقدس که تحت عنوان سه نامزد معرفی شده است، در جای دیگری نمی‌بینید و این برای اولین بار طرح شده است. همچنین این کتاب مستندات بسیاری را برای هر یک از بحث‌ها مطرح کرده که قدرت اقناع مخاطب را افزایش داده است. نقطه قوت دیگر کتاب این است که بحث‌های آن بیش از ۱۰ سال زیر بمباران نقد و بررسی‌ها قرار گرفته است. نقطه قوت دیگر کتاب، بهره‌مندی از بازخوردهاست. وقتی این کتاب تألیف شد آن را به افراد متخصص این حوزه ارائه کردیم و حتی هزینه کردیم تا آن را با دقت مطالعه و نقد کنند و این کار اتفاق افتاد. این بازخورد‌ها باعث شد کتاب تغییر اساسی کند و برخی از فصل‌ها جابه‌جا شود، همچنین جایی که توضیحات کمتری داشت، توضیحاتی افزوده شود. همچنین این کتاب را به نسل جوان ارائه دادیم تا آن را مطالعه کنند و تعبیرمان این بود که بی‌رحمانه به آن حمله کنند. اکنون هم امیدواریم مخاطبان، کتاب را بی‌رحمانه اما منصفانه و مستند بررسی کنند. ما بهره بسیاری از این بازخورد‌ها خواهیم گرفت.
آیا این مجموعه به صورت سیرمطالعاتی بوده و مطالب کتاب به هم پیوسته است؟
اگر مخاطب بن‌مایه داستان و ماجرای کتاب را بداند، می‌تواند از وسط کتاب نیز شروع به مطالعه کند. از این رو سعی کردیم در قسمت ابتدایی کتاب خلاصه‌ای از کتاب قبل گفته شود. بنابراین توصیه جدی این است که از ابتدا خوانده شود. اما اگر کسی کتاب شماره دو را بخواند این طور نیست که متوجه نشود و آنچه گذشت ابتدای کتاب می‌توانند کمک‌کننده باشد و جلد چهارم را نیز با استقبال بیشتری بخواند که داستان آن بزرگ استراتژیست دوران یعنی شخص ابلیس است. ابلیس موجودی است که از دید ما واقعیت دارد و نمادین نیست و واقعاً کار می‌کند و بیانیه مأموریتی دارد که می‌خواهد آدم‌ها را گمراه کند. یعنی کسی است که از اولین خلقت انسان، برنامه خاصی را تعقیب می‌کند و حریف تمرینی‌هایش اولیاء و انبیا(ع) بوده‌اند؛ بنابراین موجودی است که در کار خود استاد است. در این کتاب برنامه استراتژی این شخصیت شناسایی و تبیین شده تا مشخص شود، نقطه ضعف‌ها و نقطه قوت‌هایش چیست؟ میزان توفیقاتش بررسی شده و به عبارتی به خواننده گفته‌ایم اگر جای شیطان بود، چه می‌کرد؟ در واقع بیانیه مأموریت و بیانیه چشم‌انداز کتاب حائز اهمیت است. تاکنون بحث شیطان‌شناسی در منابع مکتوب به این صورت دیده نشده است. من کتاب‌های مختلفی که در این زمینه بود را جمع‌آوری کرده و مورد مطالعه قرار داده‌ام. تصور می‌کنم در این زمینه نیز نوآوری وجود داشته است.
بر اساس عناوین مجموعه به نظر می‌رسد جلد چهارم نسبت به سه جلد دیگر حاوی مباحث جدی‌تری است؟
اتفاقاً بن‌مایه طنز در این جلد بیش از سایر مجلدهاست. در کتاب «بزرگ استراتژیست دوران» بین نگارنده و ابلیس، نامه‌نگاری‌ها و جدالی وجود دارد که تا پایان کتاب ادامه یافته است.
آیا به نظرتان جوان‌ها دین‌گریز شده‌اند؟
اینکه مردم از دین خسته یا دلزده شده یا نشده‌اند باید بررسی شود. آیا واقعا مردم از دین، خسته شده‌اند یا از من، که مدافع خوبی برای دین نیستم یا اینکه دین، به خوبی معرفی نشده است. از سویی هم ما در عصر اطلاعات زندگی می‌کنیم و اطلاعات در سر انگشتان افراد قرار گرفته و به دنبال آن دچار اشباع اطلاعاتی شده‌ایم. افراد قبلاً با این میزان تنوع آرا و دیدگاه‌ها مواجه نبودند. یعنی ما با آدم‌های گوناگون و آرا متعددی مواجه هستیم. برخی مخاطبان اصلاً حال مباحث فکری را ندارند و به شکل‌های مختلفی درست یا غلط دین‌ورزی می‌کنند. برخی نیز سری در کتاب‌ها داشته و دیدگاه‌ها را می‌خوانند و متأسفانه دچار تشویش اطلاعاتی می‌شوند. مخاطب ما کسانی است که می‌خواهند بخوانند و قدرت داوری خود را در جنگل اندیشه‌ها بالا ببرند. بنابراین مجموعه محور مقدس برای این‌ها مفید است.
یعنی کتاب برای عموم قابل استفاده نیست؟
اگر عموم حال مطالعه و حوصله کار فکری نداشته باشد، طبیعی است که مخاطب این کتاب نیستند. اما اگر کسی از این افراد بخواهد وظیفه خود را در قبال دین بداند و اعتقاد دارد که باید دین داشته باشد و آن دین هم مورد رضای خداوند باشند، می‌تواند مخاطب این کتاب باشد.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام مطالب مرتبط
