طلاب جوان عدالت‌خواهی را به گفتمان رایج حوزه و جامعه تبدیل کنند
حجت‌الاسلام سیدحمید جزایری گفت: فضای عدالت‌خواهی و آرمان‌خواهی را باید در حوزه به صورت خاص و در جامعه حفظ کنیم؛ رهبر انقلاب به خصوص در بیانیه گام دوم انقلاب تأکید کردند که باید فرهنگ عدالت‌خواهی را ترویج دهیم؛ طلاب جوان باید عدالت را هم در حوزه و هم در جامعه مطالبه کنند و اگر این کار انجام شود، به تدریج گفتمان رایج می‌شود.
نوروز 1401 مصادف با صدمین سال بازتأسیس و احیای حوزه از سوی زعیم حوزه یعنی مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی است. حائری یزدی با احیای حوزه، نقطه عطفی را در تاریخ تحولات شیعه و ایران ایجاد کرد؛ بررسی تحولات حوزه، پیشرفت‌‌ها، توقعات و انتظارات و نیز چالش‌های فراروی حوزه به خصوص در دو دهه اخیر اهمیت دارد تا در پرتو بازشناسی و رفع آسیب‌ها، حرکت حوزه با توقف همراه نشود.
در همین رابطه خبرگزاری ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحمید جزایری، مدرس حوزه و دانشگاه، معاون سابق آموزش جامعة المصطفی(ص)، رئیس سابق دفتر تألیف و تدوین متون آموزشی حوزه‌های علمیه و دبیر همایش بیست و سومین دوره کتاب سال حوزه، گفت‌وگویی انتقادی کرده است که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ در آستانه صدمین سال احیای حوزه هستیم. بعد از انقلاب به خصوص در دو دهه اخیر تحولات زیادی در دنیا رخ داده و مکاتب فکری فراوانی هم ظهور یافته‌اند و همین مسئله مرجعیت فکری و علمی حوزه را به چالش کشیده است. به نظر شما پیام حوزه برای دنیای مدرن امروز چقدر خریدار دارد و لُب این پیام چیست؟
قمی‌ها از زمان حضور ائمه اطهار(ع) و غیبت، نقش ویژه‌ای در دفاع و ترویج مکتب اهل بیت(ع) داشته‌اند. البته بعد از تأسیس حوزه قم این مسئله شکل جدی‌تری یافت و وارد فضای علمی خاصی شد و بعد از پیروزی انقلاب، به نقطه عطف رسید و بدون تردید یکی از دلایل ایجاد انقلاب و بقا و دوام آن، پشتیبانی علمی و محتوایی حوزه‌های علمیه و در رأس آن حوزه قم است.
بعد از پیروزی انقلاب جهت‌گیری‌های تحول‌آفرینی ایجاد شد، هرچند قبل از انقلاب هم حوزه خاستگاه فعالیت‌های فرهنگی و احیای ارزش‌های ناب و فقه اجتماعی بود، ولی بعد از انقلاب، جهت‌گیری فقه حکومتی و فقه اجتماعی و پاسخگویی به نیازهای واقعی نظام اسلامی با رشد مواجه شد و شاهد حضور فضلای توانمند در قلمروهای مختلف علمی هستیم که از برکات انفاس قدسی امام و خون شهدا تلقی می‌شود.
آثار علمی و شخصیت‌های داخل و خارج ایران منشأ خدمت هستند و در دنیای اسلام بسیاری از نیروهای ارزشی، پرورش‌یافتگان حوزه قم و کسانی هستند که سال‌ها در حوزه بحث و درس داشته‌اند. البته قصد ندارم مواجهه‌ای بین حوزه قم و سایر حوزه‌ها برقرار کنم، ولی به صورت طبیعی فضای حاکم بر حوزه قم فضای خاصی است که این شرایط را در حوزه‌های دیگر مانند نجف شاهد نیستیم.
البته ما از تمام ظرفیت‌های حوزه قم استفاده نکرده‌ایم و ظرفیت‌های بالقوه زیادی هست که باید به فعلیت برسد و در چند سال اخیر با ارشادهای مقام معظم رهبری حرکت به سمت فقه‌های تخصصی آغاز و نیز مؤسسه فقه تخصصی با اشراف مقام معظم رهبری هم ایجاد شده است. علاوه بر این، از امتیازات حوزه ایجاد گرایش‌های علمی مورد نیاز نظام مانند فلسفه و کلام، قرآن و علوم انسانی مانند اقتصاد و روان‌شناسی اسلامی و جامعه‌شناسی اسلامی است.
رساله‌های علمی زیادی هم در حال تولید است و تولید شده‌اند؛ البته باید این مسئله را مد نظر قرار دهیم که هنوز 40 سال از انقلاب می‌گذرد و باید توقع ما هم در این حد باشد. غربی‌ها در علوم انسانی بر جهان سیطره و سابقه‌ای 500 ساله دارند و ما فقط چهار دهه را سپری کرده‌ایم. امروز نسل جوان در تلاش برای تحقق فقه تمدن‌ساز و اجرای فقه در عرصه اجتماعی و حکومتی است. مقام معظم رهبری هم بر تمدن‌سازی تأکید می‌کنند و رسالت اصلی حوزه این است که در مسیر تمدن‌سازی به معنای دقیق، جامع و صحیح حرکت کند. البته تجربه کم و محدودیت‌هایی که وجود دارد مانع این مسیر است. حوزه با تلاش و ظرفیت بالقوه باید به نقطه‌ای برسد که ائمه اطهار(ع) فرمودند که روزی فرا خواهد رسید که علم از قم به سراسر جهان منتشر خواهد شد و این کار وظیفه و رسالت حوزه است.
ایکنا ـ حوزه مدعی انتقال پیام معنویت و توحید به جهان است. آیا در دنیایی که مکاتب و کشورها با پیشرفت اقتصادی و صنعتی شناخته می‌شوند و ما مدل روشنی در این زمینه نداریم آینده‌ای برای این اهداف متصور هست؟
پاسخ به این پرسش را نمی‌توان به صورت صفر و صد داد؛ یعنی ما نمی‌توانیم کارکرد یک اندیشه و مصداق عینی و اجرایی آن را نادیده بگیریم، حتی در صدر اسلام هم وقتی پیامبر(ص) پیام بعثت را آورد و به جهان اعلام کرد، تحولاتی در مدینه رخ داد که پشتوانه این تفکر معنوی بود. بنابراین نمی‌توان منکر شد که اگر شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر آرمان‌های دینی محقق شود، در جذب مخاطبان و دفع شبهات اثر بسیار زیادی خواهد داشت. همچنین نمی‌توان از این نکته غفلت کرد که در تفکر صحیح و باطل بازتاب یک اندیشه به صورت خواسته و ناخواسته در مخاطب اثر خواهد داشت، ولی در عین حال اینطور نیست که نفس یک اندیشه و ایده تأثیر نداشته باشد. صرف انتقال ایده و اندیشه متعالی و مترقی جذابیت، موضوعیت و جایگاه خاص خود را دارد و اگر این ایده با عمل و تحقق عینی مواجه نشود، با دشواری در پذیرش و انتقال مواجه خواهد شد.
وظیفه دولتمردان به معنای عام آن است که بپذیرند اسلام و فقه، تئوری زندگی دنیوی هم هست و ما می‌توانیم با فقه، برنامه‌ها را در جامعه را عملیاتی کنیم؛ هیچ خط فکری اعم از باطل و صحیح بدون مشکل اجرا نمیشود، ولی وقتی اندیشه در مسیر الهی و خط درست باشد باور به «ان مع العسر یسرا» هم با ما همراهی می‌کند. در روایت بیان شده است: «لو عرف الناس محاسن کلامنا لاتبعونا»؛ اگر اندیشه ناب و معارف اهل بیت(ع) معرفی شود، اندیشمندان و متفکران و آزادی‌خواهان آن را خواهند پذیرفت.
ایکنا ـ نوع نگاه مردم به حوزه و روحانیت نسبت به ابتدای انقلاب اسلامی تفاوت زیادی کرده است. از طرفی بخش زیادی از حوزویان در شرایط سخت اقتصادی هستند و گروهی وضعیت مالی خوبی دارند و نیز برخی درباره ساخت مدارس علمیه اشرافی معترض هستند. نظر شما چیست؟
عدالت مقوله تشکیکی و ذومراتبی است، ولی در مجموع ما نسبت به رعایت عدالت، آنطور که باید موفق نبوده‌ایم؛ حرکت به سمت عدالت یک حرف و تحقق آن حرف دیگری است و کسانی که قرار است عدالت را محقق کنند افرادی عادی هستند و گاه متأثر از هواهای نفسانی‌اند و از سوی دیگر مشکلاتی مانند تحریم‌ها هم عامل مضاعفی شده است. همچنین آزمون و خطاها سبب شده تا عدالت در کشور محقق نشود، گرچه باید جهت‌گیری‌ها به این سمت باشد و تلاش کنیم که خطاها و کاستی‌ها را کاهش دهیم.
همچنین نگاه افراد به این مقولات هم تفاوت دارد؛ برخی تک‌بعدی به مسئله می‌نگرند. لذا برداشت خطایی برای آنها پیش می‌آید؛ نکته دیگر اینکه فضای عدالت‌خواهی و آرمان‌خواهی را باید در حوزه به صورت خاص و در جامعه حفظ کنیم؛ رهبر انقلاب به خصوص در بیانیه گام دوم انقلاب تأکید کردند که ما باید فرهنگ عدالت‌خواهی را ترویج دهیم و تلاش کنیم که هیچ‌گاه این درخواست عمومی متوقف نشود. طلاب جوان باید عدالت را هم در حوزه و هم در جامعه مطالبه کنند و اگر این کار انجام شود، به تدریج گفتمان رایج می‌شود.
موضوع دیگر در سؤال شما، نگاه مردم به حوزه است. تبلیغ می‌شود که مردم به حوزه بدبین شده‌اند. البته بخشی از آن به خاطر این است که توقعاتی از حوزه وجود داشته که محقق نشده یا احیاناً خطاهایی از برخی روحانیون سر زده که موجب این نگاه شده است، ولی نباید آن را به همه تعمیم دهیم، اما در مواردی شاهدیم که علاقه مردم به حوزه دوچندان شده است، مثلاً در بحث کرونا و حرکت جهادی طلاب شاهد این موضوع بودیم. وظیفه روحانیت و طلاب این است که در مسیر مشکلات معیشتی، فرهنگی و اجتماعی با مردم همراهی کنند. مردم باید احساس کنند که حوزویان همراه آنان هستند و از هرگونه تشریفات، تجملات و رفتارهایی که شایسته یک مبلغ دینی نیست پرهیز کنند. جامعه‌ای که در شرایط دشوار معیشتی و اقتصادی قرار دارد نمی‌پذیرد که یک مبلغ دین و روحانی به گونه دیگری زندگی کند و معیشت بگذراند. البته بیشتر روحانیون هم به این موضوع توجه می‌کنند و سطح معیشت بسیاری از طلاب از عموم پایین‌تر است. البته تبلیغات بیگانگان هم مؤثر بوده است.
بنده به عنوان کسی که از قبل انقلاب توفیق حضور در حوزه را داشته‌ام و در واحدهای مختلف حوزه خدمت کرده‌ام از روی علم و آگاهی می‌گویم که مدیران ارشد حوزه کاملاً مشتاق حرکت جمعی حوزویان به سمت عدالت و آرمان‌خواهی هستند و تلاش می‌کنند از هر حرکتی که در راستای احیای ارزش‌هاست حمایت کنند؛ البته این حمایت‌ها باید با تدبیر صورت گیرد، زیرا گاهی یک کار خوب و با انگیزه خوب به صورت بد اجرا می‌شود و اثر معکوسی می‌گذارد. فرهنگ آزاداندیشی، عدالت‌خواهی و تمدن‌سازی بیش از هر دوره دیگری در حوزه مورد توجه هست و طلاب جوان باید از این فرصت بهره ببرند.
ایکنا ـ در طول تاریخ فقاهت مراجع نقش‌آفرینی زیادی داشته‌اند، ولی به نظر می‌رسد تأثیر اجتماعی‌شان در دوره معاصر کمتر است. اگر در گذشته با یک فتوا جامعه تکان می‌خورد، امروز شاهد آن قدرت نیستیم. با این وضع چه تصویری از آینده مرجعیت دارید؟
مراجع عظام در طول تاریخ همیشه تأثیر داشته‌اند. البته ضریب این تأثیرگذاری یکسان نیست، کما اینکه در طول تاریخ این طور بود. مرحوم میرزای شیرازی توانست فتوای تحریم تنباکو را بدهد یا مرحوم امام(ره) به خاطر ویژگی شخصیتی و عوامل اجتماعی و سیاسی توانست انقلاب را ایجاد کند و اگر قرار بود همه مراجع مانند این دو بزرگوار باشند دیگر مرحوم امام و میرزای شیرازی، امام و میرزا نبودند. بنابراین نباید توقع داشت که همه مراجع به یک اندازه تأثیر داشته باشند و شخصیت یک مرجع، عوامل سیاسی و اجتماعی و نیز عوامل متعدد دیگر اثر گذارند.
امروز مراجع عظام به صورت مستقیم و غیرمستقیم در ساختار و مدیریت کلان حوزه نقش دارند و حتی گاهی نظرات و آرای خود را در برخی موضوعات به ارکان عالی کشور به طرق مختلف منتقل می‌کنند، کما اینکه آیت‌الله صافی چنین بودند. البته ممکن است خیلی از این مسائل مستقیماً ابراز نشود. همچنین تبلیغات سوء دشمن بی‌تأثیر نبوده است؛ فشارهای اقتصادی در جامعه و فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هم در اثرگذاری مراجع بی‌تأثیر نیست، ولی باید تدبیری اندیشید که از این ظرفیت به نحو مطلوب‌تر و کاملتر استفاده کنیم و بنده قبول دارم که الان از این ظرفیت کاملاً بهره‌برداری نمیشود.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
انتهای پیام
