فین‌تک اسلامی و فرصت‌های از دست رفته

به گزارش ایکنا  به نقل از International Banker، با توجه به اینکه سیاره ما خانه تقریباً دو میلیارد مسلمان بوده و اسلام یکی از ادیان با سرعت در حال رشد در جهان است، جای تعجب نیست که تأمین مالی اسلامی در سال‌های اخیر به بخشی قدرتمند در صنعت تأمین مالی تبدیل شده است. در واقع، بر اساس یک تخمین که اخیراً منتشر شده است، با بیش از 2.7 تریلیون دلار دارایی، بازار تأمین مالی اسلامی 6 درصد از کل بازار جهان را به خود اختصاص داده است. با این حال فین‌تک (فناوری مالی) در این بخش همچنان از نظر بودجه و نوآوری عقب مانده است.

شرکت دیلویت (Deloitte  شبکهٔ خدمات حرفه‌ای چندملّیتی است که به‌عنوان یکی از چهار مؤسسه بزرگ حسابرسی جهان شناخته می‌شود) تحقیقی در مورد حوزه فین‌تک و با تمرکز بر خاورمیانه در ژوئن 2020 منتشر کرد.

این گزارش شامل تحقیق از 1500 مشتری بانکی و بیش از 50 شرکت دیجیتال از عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، کویت، بحرین، عمان، مصر، لبنان و اردن بود. این مطالعه همسویی محدودی را بین انتظارات مشتری و پیشنهادات بانکی نشان داد و تضاد و دوگانگی اکوسیستم فین‌تک منطقه مشخص شد.

اگرچه رفتار مشتریان در سراسر خاورمیانه، به‌ویژه در عربستان سعودی، تمایل آشکاری برای اتخاذ راه حل‌های نوآورانه ارائه شده توسط بانک‌ها، مانند انتقال پول همتا به همتا(P2P)، تجمیع حساب‌ها و مشاوره سرمایه‌گذاری خودکار نشان داد، اما دیلویت دریافت که بانک‌ها به‌طور کامل از راه حل‌های فین‌تک برای رفع نیازهای مشتریان استفاده نمی‌کنند.

در حالی که 82 درصد از مشتریان بانکداری خاورمیانه که مورد بررسی قرار گرفتند، مایل به استفاده از روش‌های فین‌تک بودند، تنها 22 درصد از مشتریان بانکداری خاورمیانه واقعاً از امکانات فین‌تک استفاده می‌کردند که نشان دهنده بروز شکاف قابل توجهی (بین مشتریان و بانک‌ها) است.

با توجه به تمرکز بالای پیروان دین اسلام در این منطقه، منطقی است که فرض کنیم فرصت قابل توجهی برای رشد فین‌تک اسلامی وجود دارد، زیرا مسلمانان به دنبال دسترسی به راه‌حل‌های دیجیتالی مناسبی هستند که از اصول مالی شریعت اسلامی پیروی می‌کنند.

علاوه بر این، به نظر می‌رسد بسیاری از تحقیقات اخیر در مورد این موضوع با این دیدگاه مطابقت دارد. «گزارش جهانی فین‌تک اسلامی 2021» که توسط شرکت مشاوره‌ای DinarStandard و شرکت مالی Elipses منتشر شد، نشان داد که حجم معاملات فین‌تک اسلامی برای سال 2020 در بین 57 کشور عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) تنها 49 میلیارد دلار یا 0.7 درصد از حجم معاملات فین‌تک جهانی بوده است.

این گزارش همچنین پیش‌بینی کرده که حوزه فین‌تک‌های اسلامی تا سال ۲۰۲۵ با نرخ رشد ترکیبی سالانه (CAGR) ۲۱ درصد به ۱۲۸ میلیارد دلار افزایش پیدا کنند، که بالاتر از ۱۵ درصد CAGR مورد انتظار برای بازار فین‌تک معمولی در مدت مشابه است. این نشان‌دهنده توسعه نیافتگی فین‌تک اسلامی و همچنین فرصت‌های فوق‌العاده رشد سریعی است که به دلیل کمبود‌ها در این بخش از دست می‌رود.

این گزارش که 241 شرکت فین‌تک اسلامی را در سراسر جهان مورد بررسی قرار داده، نشان داد که پنج بازار برتر فین‌تک کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی،  از نظر حجم معاملات فین‌تک اسلامی، عربستان سعودی، امارات، مالزی، ترکیه و کویت هستند که نشان‌دهنده تسلط قوی کشورهای خاورمیانه، شمال آفریقا و ترکیه است.

در مجموع، این پنج بازار 75 درصد از حجم بازار فین‌تک اسلامی سازمان همکاری اسلامی را تشکیل می‌دهند، که به نوبه خود به این معنی است که توسعه‌نیافتگی واضحی در این بخش وجود دارد.

براساس مقاله‌ای که بنیانگذاران بانک الیف، عبدالله قوربانوف و ظهورشو رحمتولوف، و رئیس این بانک، حافظ شاخیدی، به طور مشترک در دسامبر 2021 برای فایننشال تایمز نوشتند: تسهیل دسترسی به محصولات منطبق با شریعت، تلاشی بلندپروازانه است که می‌تواند ثبات مالی و ظرفیت مالی را برای بخش‌هایی از جمعیتی که از نظر مالی محروم هستند به ارمغان بیاورد.

از طریق فین‌تک اسلامی که آگاهی و دسترسی به محصولات مطابق با شریعت را برای مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و مشاغل افزایش می‌دهد، حوزه تأمین مالی اسلامی برای سال‌ها تجمیع و رشد قابل توجهی آماده است.

مالزی یکی از امیدهای درخشان فین‌تک اسلامی در سال‌های آینده، همراه با بازار مالی اسلامی گسترده‌تر به‌عنوان یک نمونه تعریف می‌شود.

در واقع، به لطف بازار توسعه‌یافته تأمین مالی اسلامی، این کشور آسیای جنوب شرقی برای نهمین سال متوالی رتبه اول را در بین 81 کشور در شاخص جهانی اقتصاد اسلامی(GIEI) کسب کرد.

این شاخص که در گزارش سالانه «گزارش وضعیت اقتصاد جهانی اسلامی» DinarStandard منتشر شده است، اقتصادهای سراسر جهان را از طریق تلاش‌هایشان برای حمایت از اقتصاد جهانی اسلامی مقایسه می‌کند.

اظهارات اخیر شریفات الحنیزه سعید علی بر تعهد مالزی به توسعه فین‌تک در همه سطوح تأکید دارد. مدیر اجرایی سازمان توسعه بازار سرمایه اسلامی کمیسیون اوراق بهادار مالزی(SC) اذعان کرد که فین‌تک نقش اساسی را در ارائه راه‌حل‌های نوآورانه برای حمایت از اقتصاد حلال، سرمایه‌گذاری مسئولیت‌پذیر اجتماعی (SRI) و تأمین مالی اجتماعی اسلامی(ICM) برای رشد بازار سرمایه اسلامی مالزی ایفا خواهد کرد.

او همچنین تأیید کرد که SC، انتظار پذیرش بیشتر دیجیتالی شدن نظام مالی کشور برای تقویت اکوسیستم مالی اسلامی را دارد. سعید علی همچنین به خبرگزاری ملی مالزی گفت: راه‌حل‌های دیجیتال با اجازه دادن به صادرکنندگان، سرمایه‌گذاران و واسطه‌ها برای دسترسی به بازارهای موجود و جدید به شیوه‌ای کارآمدتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر، اتصال را تسهیل و در نتیجه رشد صنعت را تسریع می‌کنند.

مدیر اجرایی SC گفت: افزایش سرمایه از طریق ابزارهای منطبق با شریعت به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط ​​در صنعت حلال، که درصد زیادی از SMEها در مالزی را می‌دهند، ضروری است. اتصال، دسترسی و فراگیر بودن برای همه، از جمله افراد محروم برای دستیابی به این تشکیل هدف لازم است. SC تلاش‌های خود را در توسعه بخش مالی اجتماعی اسلامی که در رسیدگی به فقرزدایی و توسعه اقتصادی _ اجتماعی مؤثر بوده است، افزایش خواهد داد.  

با این حال، احتمالاً پایدارترین مانع درازمدت برای رشد بیشتر در هر دو حوزه تأمین مالی اسلامی و فین‌تک اسلامی، فقدان مجموعه منسجمی از قوانین و استانداردهای حاکم بر این صنعت است. همچنین هیچ نهاد نظارتی شناخته شده جهانی برای این صنعت وجود ندارد و این توسعه تأمین مالی اسلامی را به طور قطعی چالش برانگیز می‌کند.

همانطور که «گزارش جهانی فین‌تک اسلامی» نشان داده، تنظیم‌کننده‌های مقررات دخیل در ایجاد چارچوب‌های نظارتی تنها در جایی یافت می‌شوند که فعالیت‌های قابل‌ توجهی وجود داشته باشد مانند بانک نگارا و کمیسیون اوراق بهادار (مالزی)، اداره خدمات مالی (اندونزی)، بانک مرکزی عربستان ( عربستان سعودی) و همچنین تنظیم‌کننده‌هایی مانند اداره رفتار مالی بریتانیا (FCA) در بازارهای غربی که از سیستم‌های نظارتی مرسوم برای مجوز دادن به فین‌تک‌های اسلامی استفاده می‌کنند.

آنتونی یازیتزیس، از کارشناسان دیلویت خاورمیانه، در ژوئن 2020 به این نتیجه رسید: راه رو به جلو برای رسیدن به پتانسیل کامل اکوسیستم فین‌تک خاورمیانه از طریق هماهنگ‌سازی مقرراتی و توسعه مشارکت استراتژیک بین بانک‌ها و فین‌تک‌ها می‌گذرد.

به نظر می‌رسد که براساس گزارش جهانی فین‌تک اسلامی، سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی مستقر در بحرین یا AAOIFI از اهمیت ویژه‌ای در سطح فراملی برخوردار است. AAOIFI استانداردهای شرعی را برای بخش‌های خاصی از فعالیت‌های فین‌تک اسلامی، مانند سرمایه‌گذاری جمعی و ارزهای دیجیتال، جمع‌آوری می‌کند.

در نهایت، به نظر می‌رسد که بخش تأمین مالی اسلامی در نهایت استانداردهای AAOIFI را اتخاذ کند، به‌ویژه با توجه به اینکه این استانداردها در حال حاضر در 21 کشور با اکثریت مسلمان دنبال می‌شوند.

S&P Global Ratings در می 2021 اعلام کرد: طی 12 ماه آینده، ما می‌توانیم شاهد پیشرفت در چارچوب قانونی و نظارتی جهانی یکپارچه برای امور مالی اسلامی باشیم. ما معتقدیم که چنین چارچوبی می‌تواند به رفع فقدان استانداردسازی و هماهنگی که صنعت تأمین مالی اسلامی چندین دهه است که با آن مواجه بوده، کمک کند.

گزارش: محمد حسن گودرزی