سرپنجه‌هایی که هنر می‌آفریند + فیلم
میبد در شمال استان یزد با قدمت هفت هزار ساله خود داستان‌های بسیاری را در دل خود پنهان داشته است. در کوچه پس کوچه‌های این شهر می‌توان صدای هنرمندی مردمان این دیار به‌ویژه بانوان را به وضوح شنید.
مِیبُد مرکز شهرستان میبد در شمال استان یزد واقع شده است. بنابر پاره‌ای از شواهد این شهر به‌عنوان یکی از نخستین مناطق یک‌جانشینی در مرکز ایران به‌شمار می‌رود و با جاذبه‌های دیدنی خود، چشم هر گردشگری را به سمت خود جذب می‌کند. میبد با قدمت هفت هزار ساله خود داستان‌های بسیار زیادی را در دل خود پنهان داشته است و در ۵ آذر ۱۳۹۷ به‌عنوان شهر زیلوی جهانی انتخاب شد.
در کوچه پس کوچه‌های این شهر و در محله دِه‌آباد، کارگاه خیریه‌ای به نام «حکمت» نظرم را به خود جلب کرد، که برای بانوان این دیار که برخی سرپرست خانوار و یا بدسرپرست هستند، ایجاد اشتغال کرده است.
علی حاجی، مسئول کارگاه خیریه حکمت در گفت‌وگو با ایکنای یزد بیان کرد: اقدامات ثبت این مؤسسه از سال 95 انجام و در اواخر همان سال فعالیت خود را رسماً آغاز کرد و اکنون با هدف احیای صنایع دستی این شهر مانند چیدمان کاشی، کاربافی، قالی‌بافی، زیلوبافی مشغول به فعالیت است.
وی بر حمایت مادی و معنوی از سوی مسئولان و خیران تأکید و به مهمترین مشکل بانوان مبنی بر نداشتن بیمه اشاره کرد و افزود: برای این اقدام و البته دریافت تسهیلات اقداماتی صورت گرفته اما تاکنون موفق نبوده‌ایم لذا از مسئولان درخواست حمایت داریم.
در ورودی کارگاه تعدادی از بانوان را می‌بینم که به قالی‌بافی مشغول هستند، زمانی دار قالی‌بافی پای ثابت منازل مردمان کویر بود و صدای نقشه خوانی با لهجه شیرین به گوش می‌رسید و برای هر دختری داشتن مهارت در بافت قالی امتیازی محسوب می‌شد. با ورود فرش ماشینی دارهای قالی یکی یکی برچیده شد.
برخی از بانوانی که در این کارگاه در قالی‌بافی فعالیت دارند، این هنر را فعالیت آبا و اجدادی می‌دانند که اکنون با فراهم کردن شرایط لازم در راستای احیای این هنرصنعت، مجدد به این فعالیت مشغول شده‌اند.
در بخشی دیگر از کارگاه بانویی را می‌بینم که به کاربافی یا پارچه‌بافی مشغول است که با آموزش این هنرصنعت در این کارگاه مشغول به‌کار شده است، درباره این هنر سؤال می‌کنم و آن را هنری می‌داند که ریشه در تاریخ این شهرستان دارد و می‌گوید: این دستباف سنتی به‌عنوان پارچه پوشاکی برای چادر شب، روانداز، روتختی، پارچه‌های لباسی، بقچه، سفره، دستمال، حوله، پلاس، کیسه حنا و غیره کاربرد دارد.
هنوز که هنوز است، تولیدات این هنرصنعت را می‌توان در گوشه و کنار خیلی از خانه‌های محلات قدیمی این شهرستان دید، اما به عنوان یکی از صنایع دستی منطقه و یک پیشه بومی به آن پرداخته نشده و در طول دهه‌های اخیر به‌دلایل مختلف از جمله ورود تکنولوژی و حجم تولید نساجی توسط آن، کاربافی نیز مانند دیگر فنون بافندگی سنتی در حال فراموشی و منسوخ شدن است.
رونق کاربافی در گذشته به حدی زیاد بود که در هر خانه‌ای حداقل یک یا دو چاله کاربافی وجود داشت و محصولات این هنر دستی به سایر شهرهای کشور صادر می‌شد اما متأسفانه در طول دهه‌های اخیر به دلیل ورود ماشین‌های بافت پارچه به منطقه و جایگزین شدن تولیدات آن، کاربافی رونق بازار خود را از دست داده است.
در بخشی دیگر از این کارگاه و در اتاقی تعدادی از بانوان مشغول زیلوبافی هستند که به گفته یکی از آنها فعالیت آبا و اجدادی‌اش بوده و اکنون بیش از 15 سال است، مجدد پشت دار زیلو می‌ایستد.
زیلو از زیراندازها و بافته‌های روستایی ایران است که در مناطق گرم ایران به‌ویژه یزد و میبد بافته می‌شود. زیلو به‌علت اینکه تار و پود پنبه‌ای دارد از گزند شن‌های روان کویر مصون می‌ماند در حالی که قالی‌های رنگارنگ پشمی در برابر توفان شن تاب مقاومت نخواهند داشت.
زیلو در نقش و بافت شباهت بسیاری به حصیر دارد. و برخلاف بسیاری از فرش‌ها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولاً زیلوهای خانگی نسبت به زیلوهای مساجد از تنوع رنگ بیشتری برخوردار هستند و در رنگ‌های آبی، سفید، سبز، نارنجی، آبی و گلی بافته می‌شوند. اما بی پیرایگی آنها سبب شده که در بسیاری از زیارتگاه‌ها از آنها استفاده شود. جالب است بدانید قدیمی‌ترین زیلوی یافت شده در ایران، زیلویی است که اکنون در مسجد جامع میبد قرار دارد که در سال ۸۰۸ هجری قمری بافته شده است.
محدثه زارع مهرجردی، مربی و فعال هنر صنعت زیلوبافی نیز در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به روند فعالیت بانوان این کارگاه گفت: زیلوبافی هنری سخت و بازحمت است که باید ساعت‌ها ایستاده پشت دار به بافتن مشغول باشید و فکر و ذهن شخص درگیر این کار می‌شود.
وی ادامه داد: به دلیل سختی این هنر در قدیم مردان نسبت به بافت زیلو اقدام می‌کردند و زنان در حاشیه همکاری داشته‌اند اما اکنون بانوان نیز سختی‌ها را به جان دل خریده و در راه احیای این هنرصنعت که صنایع دستی قدیمی میبد محسوب می‌شود، تلاش می‌کنند.
زارع مهرجردی افزود: آنچه در این هنر مهم به‌شمار می‌رود، بحث آموزش است چرا که به نظر بنده در این راه سخت اما شیرین هرچه به جلو می‌رویم، نیاز به آموزش‌های جدید احساس می‌شود و لذا هیچ گاه دست از فراگیری بر نداشته‌ام.
این فعال زیلوبافی گفت: در سال‌های اخیر بانوان حتی در منازل نسبت به زیلوبافی اقدام می‌کردند، که به دلیل مشکلات زیادی که در این هنرصنعت وجود دارد، دستگاه‌ها جمع شد، در واقع احیای این هنرصنعت و دیگر صنایع دستی که بعضاً روبه فراموشی می‌رود، حمایت مادی و بیمه‌ای مورد انتظار است تا انگیزه‌ای برای فعالان این هنرصنعت بوده و افراد دیگر نسبت به ورود به این هنرها مورد تشویق قرار گیرند.
وی با اشاره به اینکه فعالیت در زیلوبافی را از سال 89 در خانه زیلو آغاز کرده گفت: در ابتدای امر و با ورود به این خانه اقدامات مدیریتی برای دوره‌های آموزشی را برعهده داشتم اما کم‌کم با نشستن پای درس اساتید مجرب نسبت به این هنر علاقه‌مند و در این راه تلاش کردم و خوشبختانه اکنون افتخار آموزش بانوان را دارم و همان گونه که اشاره کردم، در این حرفه هیچ گاه نباید خود را بی‌نیاز از آموزش دانست.
احیای صنایع دستی حمایت مسئولان استان و حتی کشوری را می‌طلبد که می‌توان با تسهیل در روند تسهیلات بانکی و یا بیمه فعالان این هنرصنعت‌ها و ایجاد انگیزه و تشویق جوانان به این فعالیت‌ها در این راستا گام‌های اساسی برداشت.
گزارش: اعظم السادات میرجلیلی
انتهای پیام
