همزمان با ایام محرم و مراسم سوگواری شهادت حضرت اباعبداللهالحسین(ع)، بهمنظور بررسی و تحلیل واقعه عاشورا و فرهنگ و اهداف حرکت امام حسین(ع) و نیز دستاوردهای این واقعه برای انسان و جامعه امروزی، خبرنگار ایکنا از قم با آیتالله سیدمحمد غروی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به گفتوگو پرداخته است که در ادامه تقدیم مخاطبان میشود.
ایکنا- به نظر شما نهضت امام حسین(ع) نوعی قیام (به معنای مصطلح آن در علوم سیاسی و جامعهشناسی) سیاسی تعریف میشود، یا یک حرکت اصلاحطلبانه و اصلاحگرانه با رویکرد امر به معروف و نهی از منکر است؟
حرکت و نهضت امام حسین(ع) یک حرکت چندجانبه است و این نیست که از یک جهت خاص آن را بررسی کنیم؛ اما اصل این بود که ایشان احساس کردند اگر با یزید آن هم با بافت هتاکانه آن که ظواهر را نیز حفظ نمیکرد بیعت کنند، چیزی از اسلام باقی نمیماند، آن وقت کسی نمیتوانست از اسلام واقعی پیروی کند، زیرا در آن زمان به تدریج اینگونه فرهنگسازی شده بود و با به عرصه آمدن یزید طبعاً اسلام آسیب جدی میدید.
امام حسین(ع) با اینکه حدود 10 سال در زمان معاویه زندگی کردند، اما فقط حرکت و سخنرانی داشتند و بعد از مرگ معاویه و مسئله بیعت گرفتن بود که حضرت احساس کردند مسائلی که در حال اتفاق افتادن است، برای اسلام خطرناک است و به همین علت زیر بار بیعت نرفتند و از مدینه به طرف مکه و از مکه هم به کوفه و بالاخره به کربلا هجرت کردند.
بهترین هدف در حرکت امام حسین(ع) وصیتی است که ایشان به محمد حنفیه مینویسند که بهصورت مکتوب وجود دارد، امام در این وصیت بعد از حمد و ثنای الهی و شهادت به وحدانیت و رسالت پیامبر(ص) و اقرار به تمام عقاید، اینگونه تعبیر میکنند که «من اگر خروج میکنم برای مقاصد دنیوی نیست و نیز برای این نیست که برای ملت مسلمان مشکل به وجود بیاورم، من برای خودخواهی و خوشگذرانی از مدینه خارج نشدم، بلکه به این منظور که در امت جد خودم اصلاح ایجاد بکنم، خارج میشوم»، یعنی برای اصلاح در موضوعات فرهنگی و ضد ارزشهایی که جای ارزشها را گرفته بود و در مردم و تابعین و خواص پسرفت ایجاد کرده بود، یک حرکت اینچنینی نیاز بود.
ایشان در ادامه میفرمایند: «من میخواهم امر به معروف و نهی از منکر انجام دهم»؛ پدیده زشت و منکری که در جامعه پدید آمده و جامعه معروف را پس زده است؛ امام میخواهند حرکتی انجام دهند که معروف در جامعه حاکم شود و نیز میفرماید: «و میخواهم در همان مسیری که جدم و پدرم حرکت کردند، حرکت کنم و اگر کسی از من پذیرفت، خداوند به حق سزاوارتر است.»
این حرکت، یک حرکت اصلاحی است، امام حسین(ع) در مسیر مدینه به مکه ملاقاتهای زیادی با خواص دارند و در مکه هم مطالبی برای خواص مطرح و هدف خود را مشخص میکنند و میفرمایند من با یزید بیعت نمیکنم و همچنین به کوفه هم که دعوت شده بودند، میدانستند این حرکت به شهادت منجر میشود، اما این شهادت، شهادتی است که موجب احیای اسلام و رسوایی بنیامیه و عمال آنها و کسانی که ادعای اسلام را داشتند میشود.
در نتیجه امام حسین(ع)، یک حرکت روشنگرانه را آغاز کرد، نکته قابل ملاحظه این است که در محلهای مختلفی به حضرت پیشنهاد شد که برخورد نظامی داشته باشند، مثلاً در برخوردی که حضرت با حر بن یزید داشتند، حر جلوی حضرت را گرفت که حرکت نکنند؛ بعضی به ایشان پیشنهاد کردند اینها تعدادشان آنچنان نیست و میشود آنان را مغلوب کرد که حضرت میفرماید ما آغازکننده جنگ نخواهیم بود، کما اینکه در روز عاشورا هم اینگونه عمل کردند و به هیچ وجه اقدامکننده به جنگ نبودند، همانطور که امیرالمؤمنین(ع) در جنگ جمل این روش را داشتند.
در نتیجه آنچه که در کربلا انجام گرفت، یک حرکت فرهنگی و ایمانی بود، زیرا چیزی از اسلام باقی نمانده بود؛ لذا این چنین نبود که حضرت بخواهند جنگ کنند، اما اگر جنگی را طرف مقابل شروع کرد وظیفه داشتند که دفاع کنند.
پس حاصل مسئله این است که حرکت امام حسین(ع)، یک حرکت سیاسی و دینی بود، ایشان این حرکت را یک وظیفه الهی میدانستند، همانطور که این وظیفه الهی را پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز انجام داده بودند.
همچنین شهادت و اسارت اهل بیت(ع) امام حسین(ع) باعث شد که حقانیت سیدالشهدا(ع) برملا شود و مشخص شود کسانی که در دستاندرکار حکومت و خلافت رسول خدا(ص) بودند با فرزند پیامبر(ص) چه کردند، به این وسیله زمینه آگاهیها فراهم آمد و از روز عاشورا به بعد حرکت توابین و مختار رقم خورد تا بستری برای بیداری امت مسلمان و دیگران شود.
ایکنا- با توجه به اینکه جامعه و انسان مدرن با بحرانهای متعددی مثل بحران هویت، اخلاق و معنویت مواجه است، فکر میکنید واقعه عاشورا چه پیام و دستاوردی برای انسان و جامعه مدرن میتواند داشته باشد تا آنها را از این بحرانها نجات بدهد؟
جامعه ما هرچه جلوتر میرود بیشتر متوجه این موضوع میشود که باید به طرف معنویت پیش برود و مادیات نمیتواند مشکلات ملتها و سردرگمیهای انسانها را برطرف کند، البته در حال حاضر جریانهایی در دنیا سعی بر این دارند که معنویت سکولاری عرضه کنند در حالی که این موضوع هم جوابگو نخواهد بود و ما معتقدیم جهان به طرف ایمان و اعتقاد به خدا پیش میرود و این موضوع برای ظهور حضرت بقیةالله روحی و ارواحنا له الفدا که یک حکومت الهی است زمینه را فراهم میکند.
اینکه گفته میشود جامعه به سمت سکولار شدن پیش میرود مقبول نیست، اما اینکه اصولاً حرکت و قیام امام حسین(ع) یک حرکت اصلاحی بود، میتواند برای این جریانات هم درس باشد که اگر هم دین ندارید در دنیا آزاده باشید، زیرا حرکت اباعبدالله(ع) حرکتی علیه ظلم و ظالم و احیا ارزشهای اخلاقی است، در نتیجه میتواند همواره برای همه ملتها حتی کسانی که به خدا ایمان ندارند، الگو باشد.
امام حسین(ع) در برابر ظلم منفعل نبود، در مقابل ضد ارزشها سکوت نکرد و برای حفظ آنها از همه هستی خود گذشت تا ارزشهای اخلاقی و انسانی پابرجا بماند.
ایکنا- به نظر شما در طول تاریخ چه عواملی باعث شده که اهداف و فرهنگ متعالی عاشورا در جامعه نهادینه شود؟
زمانی که در ایام محرم، این شعائر مطرح میشود، میبینیم ارزشهای دینی بسیار رشد میکند، بسیاری از انسانها در این راه به این ارزشها دست پیدا میکنند و دین خدا در این رابطه حفظ میشود.
یکی از موضوعاتی که دین و اسلام را بهخصوص در بین ملتهای اسلامی، ایمانی و شیعی پابرجا نگاه داشته همین عاشوراست، وقتی در این مراسم، فرمایشات و اهداف حرکت امام حسین(ع) مطرح میشود و ارزشهای معنوی، انسانی و اخلاقی بازگو میشود، زمینهای است برای اینکه بیداری مردم تقویت شود، امام حسین(ع) نیز بهعنوان یک الگو مطرح میشود. البته هرچقدر شور و هیجان این شعائر با معرفت همراه باشد، تأثیرگذارتر است و بهتر به اهداف خودش دست پیدا میکند.
ایکنا- چه نوع قرائت و خوانشی از عاشورا میتواند برای نجات انسان مدرن از بحرانهای اخلاق، هویت و معنا اثرگذار باشد؟
کسی که جریان عاشورا را درست بفهمد متوجه میشود اتفاقاتی که در صدر اسلام افتاد، اگر ادامه پیدا میکرد و این جانفشانیها محقق نمیشد، چیزی از دین باقی نمیماند؛ قرائت صحیح از عاشورا این است که امام حسین(ع) برای احیا ارزشهای دینی، الهی و انسانی و نیز انحرافی که در دین اتفاق افتاد و چیزی جز شکل و ظاهر، آن هم در بعضی زمینهها باقی نمانده بود، قیام کرد؛ امام حسین(ع) زیر بار ظلم نرفت ولو اینکه به شهادت خود و نزدیکان و اسارت اهل بیتش بینجامد، لذا اگر عاشورا اتفاق نمیافتاد سایر ائمه معصومین(ع) نیز نمیتوانستند نقش خودشان را در ارائه معارف اسلامی، الهی، اخلاقی و عملی عرضه کنند.
در پایان باید توجه داشت هرچه بیشتر جریان عاشورا را بهطور صحیح از منابع درست تاریخی و روایی دریافت و برای مردم تبیین و اهدافش را در جامعه بیان کنیم، بهتر به این اهداف میتوانیم دست پیدا کنیم.
گفتوگو از مهنوش بهروز
انتهای پیام