کاظمین؛ منزلگاه ارباب «حلم» و «جود»

کم‌کم روشنای صبح امید بر مشرق دل نمایان می‌گردد و دست ارادت خورشید همچون همیشه آینه‌ای‌ است که نماز بر آستان جانان می‌آورد. در این میانه صبح صادق، دل غمین است و گویی آتشی افروخته بر آن وانهاده شده! آه! مگر می‌شود به سرزمین خورشید پا نهی، و از توتیای کاظمین خطی بر جبین بندگی نگذاری و دل را در روشنایش پاک و طاهر نگردانی؟!

شاید وقت آن فرا رسیده باشد سرزمین رؤیاهای کودکی را به شوق منزلی دیگر ترک نماییم تا شاید در امتداد صبح، خورشید را در منزلی دیگر در آغوش گیریم. نشانه‌های جاده‌ی دل، کاظمین را می‌نمایاند و دل را در سفر معنوی راهی آن دیار نورانی می‌کند!

نخست سخنی در وجه تسمیه

کاظمینش خوانند که دو خورشید را در خود نهفته دارد؛ امامی که با خشم‌فروخته خود رسواگر جبهه تزویر و سپاه جهل و تباهی گردید و امامی از نسل خورشید خراسان که معدن جود و چشمه جوشان سخا بود.

جغرافیای تاریخی - فرهنگی

شهر کاظمین در همجواری بغداد به عنوان یکی از مهم‌ترین پایتخت‌های دوره اسلامی، همواره در نگاه تند و لبه برّان حکومت خلفای عباسی بوده و مکانی است که از آن برای به محاق بردن کنش روشنگرایانه اهل بیت رسول خاتم(ع) بهره گرفته شده است.

بیشتر بخوانید:

• کربلا؛ مرکز مغناطیس عشق

با این حال، خورشید فروزان امامین کاظمین، ملجأ دانشمندان و علمای تراز اول شیعه بوده، چنانچه قبور برجستگانی چون سید رضی، سید مرتضی، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ مفید، سیدمرتضی علم‌الهدی و شیخ طوسی بر مدار و همجوار با دو خورشید مدفون بر خاک غریبانه کاظمین آرام گرفته‌اند.

شهر کاظمین در مقطعی از زمان و با حضور برجسته‌ترین دانشمندان اسلامی همچون شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی مرجعیت علمی را در میان دیگر شهرهای شیعی به خود اختصاص می‌داد که سرانجام با ورود طغرل سلجوقی به بغداد در سال ۴۴۷ ه. حوزه بغداد کم‌کم از رونق افتاد و مرجعیت علمی از بغداد به نجف منتقل شد.

جغرافیای شهری

کاظمین یا کاظمیه، در مجاورت شهر بغداد است که امروزه به علت توسعه شهری به بغداد وصل شده و به دلیل اهمیت بقاع متبرکه آن، گاه از آن به‌عنوان شهری مستقل یاد می‌شود. این شهر در غرب رود دجله قرار دارد. به این دلیل، در عصر عباسیان بغداد و مناطق حاصل‌خیز حوالی آن به عنوان پایتخت و تفریح‌گاه حاکمان عباسی قرار گرفت.

در جنگ نهروان به سال ۳۷ قمری و به‌دستور امام علی(ع) شهیدان جنگ را در این مکان به خاک سپردند که آن را «‌مقبرة‌الشهداء‌» نامیدند.

وقتی امام کاظم(ع) به دستور هارون‌الرشید به شهادت رسید، پیکر مطهر امام در محلی به نام آرامستان ‌قریش‌ به خاک سپرده شد. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «‌مشهد باب التّبَن‌» معروف شد. در سال ۲۲۰ قمری نیز امام جواد(ع) در کنار قبر پاک جدش به خاک سپرده شد.

جغرافیای انسانی

هر چند شیعیان عمدتاً در نواحی جنوبی عراق سکونت دارند، با این حال، بعض نواحی عراق به صورت متمرکز شاهد حضور جمعیت‌‌های شیعی هستند، همچون شهر بغداد که عمده حضور شیعیان در شهرک صدر است.

با این حال، ارادت مسلمان سنی‌مذهب به مراقد متبرکه شیعی در کاظمین امری مشهود و به قدمت تاریخ است و مردم این منطقه علی‌رغم اختلافات کلامی و مذهبی، قائل به احترام به اهل بیت حضرت سیدالمرسلین (ص) هستند.

مردم‌نگاری زیارت

یکی از آیین‌‌هایی که با سقوط رژیم دیکتاتوری بعثی هر ساله در منطقه کاظمیه برگزار می‌شود، پیاده‌روی زائران به سوی حرم امامین کاظمین، در سالروز شهادت امام موسی کاظم(ع) است. زائران پیاده‌روی خود را از چند روز پیش از سالروز شهادت ایشان از شهرهای مختلف عراق آغاز می‌کنند.

این آیین پس از مراسم روز عاشورا و پیاده‌روی اربعین، بزرگ‌ترین گردهمایی همراه با پیاده‌روی شیعیان در عراق محسوب می‌شود. بنا به اعلام مصادر اعلامی عراق، کمترین حضور در این مراسم، پنج میلیون نفر بوده است. با این حال، در مقام قیاس با دو رویداد پیشتر ذکر شده، زوار ایرانی کمترین میزان حضور در این مراسم باشکوه را به خود اختصاص داده‌اند.

و سخنی در ختام

هر چند قبور منور امامین کاظمین دور از سکونت‌گاه سنتی و تاریخی شیعیان است، با این حال، شیعیان با احیای مراسم پیاده‌روی سالروز شهادت امام کاظم(ع) و اهل سنت نیز با ادای احترام به مقام والای اهل بیت رسول خاتم(ص)، سعی در گرامیداشت مقام منیع آن خورشیدهای درخشان هدایت دارند‌.

امید است حضور شیعیان از ایران در این مراسم معظم نیز همچون مراسم پیاده‌روی اربعین و نیز مراسم عاشورای حسینی(ع) بیش از پیش تقویت شده که طبعأ لازم است توجهات بیشتری در زمینه توسعه و بازسازی زیرساخت‌های زیارت در این شهر با عظمت فراهم گردد.

گروه اعزامی ایکنا به عتبات مقدسه عراق؛ سوم محرم الحرام ۱۴۴۴ ه.ق