سرویس معارف ایکنا در هفته‌ای که گذشت
از تأکید بر پیوند پژوهش و اجتماع تا بررسی جریان‌های فقهی حوزه
«ضرورت و اهمیت پیوند پژوهش‌های قرآنی با دغدغه‌های اجتماعی» و «حوزه قم بعد از انقلاب نتیجه‌گرا و اجتماعی‌تر از نجف شد» از عناوین مهم سرویس معارف خبرگزاری ایکنا در هفته گذشته هستند.
به گزارش ایکنا، سرویس معارف خبرگزاری ایکنا، در هفته‌ای که گذشت مطالب متعددی را منتشر کرده است که در ادامه مهمترین آنها را مرور می‌کنیم.
ابوالقاسم فنایی، استاد دانشگاه مفید: ما وقتی درباره اخلاق و فرااخلاق صحبت می‌کنیم باید دو منظر را از هم تفکیک کنیم یکی اسمش توصیفی است و دیگری اسمش هنجاری است. وقتی از منظر توصیفی به اخلاق و فرااخلاق نگاه می‌کنیم موضوع مورد مطالعه ما اخلاقی است که از آن پیروی شده و آثار ملموسی دارد یعنی در رفتار یا گفتار گروهی از انسان‌ها محقق شده به نحوی که از طریق مطالعه تجربی روی رفتار و گفتار آنها می‌توانیم نظام اخلاقی که بر اساس آن عمل می‌کنند استنباط کنیم، این اخلاق توصیفی است. این اخلاق توصیفی به خودی خود راهنمای عمل نیست. اینکه بدانم طرفداران فلان حزب این‌گونه عمل کردند به من نمی‌گوید خودم باید چکار کنم و چکار نکنم ولی بعضی جاها به انضمام مقدمات خاصی از دل اخلاق توصیفی می‌توانیم اخلاق هنجاری به دست بیاوریم.
منظر دومی که به اخلاق نگاه می‌کنیم منظری است که فیلسوفان اخلاق نگاه می‌کنند و آن اخلاق هنجاری است. در این منظر ما دنبال اخلاقی هستیم که راهنمای عمل است و سرشت تجویزی دارد. اگر به چنین چیزی برسیم آن وقت نظریه‌ای که به دست می‌آوریم می‌تواند مبنایی در اختیار ما قرار دهد که اخلاق توصیفی را در مقایسه با آن مبنا و معیار نقد کنیم. با توجه به این توضیحات ناگزیریم دو نوع اختلاف نظر اخلاقی را از هم تفکیک کنیم. یک جور اختلاف نظر اخلاقی، اختلاف نظر متخصصان همتراز در اخلاق‌شناسی است؛ دو متخصص اخلاق ممکن است با هم اختلاف نظر داشته باشند. این نوع از اختلاف نظر مصداق و نمونه‌ای از اختلاف نظر دو همتراز معرفتی است که در جلسات قبل درباره آن بحث شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین رضا غلامی، رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی: اکثر شعارهای مردم در پیاده‌روی اربعین، شعارهای مذهبی و انقلابی است، گرچه برخی شعارهای سکولار هم وجود دارد، پلاکاردها اکثرا عکس شهدا را دارد و شعارهایی مانند نصر من الله و فتح قریب و ... نمود دارد؛ رفتارهای مردم از جنس قیام و برخاستن و حرکت به سوی مقصد واحد یعنی امام حسین(ع) است. مواسات و اخلاق کریمه که از نشانه‌های دوره ظهور است، در شرایطی که فردگرایی سکه رایج در دنیاست مسئله عجیب این راهپیمایی است. البته مواسات هم فقط به معنای صندوق صدقات نیست و معانی وسیعی دارد.
توجه به مراجع شیعه مانند آیت‌الله سیستانی و رهبر انقلاب و حمل کردن عکس‌های ایشان هم از دیگر آثار هویتی پیاده‌روی اربعین است، بیداری شیعه و امت اسلامی هم از جمله فواید و آثار این پیاده‌روی است، ضمن اینکه تقویت خودباوری جوانان، یادآوری و تثبیت معارف شیعه هم از دیگر فواید آن است. گرچه طرفداران آیت‌الله سیدصادق شیرازی هم که با عنوان شیعه انگلیسی شناخته می‌شوند، در این مراسم حضور دارند ولی در مقایسه با کل جریان پیاده‌روی به حساب نمی‌آیند؛ بنابراین همگرایی برای نوعی جهانی‌شدن اسلامی که معادلات و مناسبت آن با جهانی شدن غربی فرق دارد و محور آن معنویت است، در این مناسک دیده می‌شود.
مصطفی طیاری، قائم مقام ریاست دانشگاه ادیان و مذاهب: اعدادی که در آیات و روایات به کار برده می‌شوند، دو گونه هستند؛ البته این مختص زبان و ادبیات عربی نیست و در زبان فارسی هم وجود دارد؛ دسته اول، اعداد رمزدار هستند و دسته دوم بدون رمز؛ مثلا وقتی در فارسی گفته می‌شود صد یا هزار مرتبه گفتم که فلان کار را انجام نده یا بده یا یک ساعت اینجا منتظر شما بودم دلیل بر کثرت است، ولی وقتی بگوییم من ۲۰ دقیقه است که منتظر شما هستم، یعنی این عدد واقعی است نه دلیلی بر کثرت.
برخی اعداد رمز و رموز دارند مانند عدد ۵، ۷، ۱۴ و ۴۰ یا اربعین؛ در برخی آیات آمده که ای پیامبر اگر تو ۷۰ بار برای مشرکین استغفار کنی فایده ندارد و آمرزیده نمی‌شوند؛ در اینجا هم عدد ۷۰ مدنظر نیست، بلکه نشانه کثرت است. مواقعی که فرموده نماز را باید در چند نوبت بخوانید یا تعداد نوافل چند رکعت است و نماز صبح دو رکعت یا خمس یک پنجم یعنی عدد منظور است. اینکه کدام عدد رمز دارد یا ندارد باید آن را از آیات و روایات جست‌وجو کرد. ؛ مثلا ۵ تن آل عبا چرا شش یا ۴ نیست یا عدد هفت چون باید هفت بار به دور خانه خدا طواف شود، هفت مرتبه سعی صفا و مروه داریم و آسمان هم هفتگانه است. چرا تعداد ائمه(ع) ۱۲ نفر هستند و چرا ۱۴ معصوم داریم؟ پس می‌توان گفت اربعین هم دارای رمز واسراری است.
زینب بابایی بیدگلی، مؤلف کتاب شکوفایی عقل و استاد حوزه علمیه: عقل از نظر علامه طباطبایی، قوه‌ای است که حق و باطل و شر و خیر را از همدیگر تشخیص و تمییز می‌دهد؛ در قرآن حدود ۵۰ بار مشتقات عقل بیان شده ولی خود واژه عقل نیامده است؛ علامه معتقد است که عقل مصطلح امروزی چیز جدیدی است لذا این واژه در قرآن نیست. همچنین عقل در قرآن ملازم واژگانی مانند حکمت و تعقل و تدبر و است و با تعابیری چون یعقلون و ... به کار رفته است. عقل واجد یکسری ویژگی‌هایی است که باعث اهمیت آن است؛ اول اینکه جنبه هدایت‌گری و راهنمایی برای انسان دارد؛ خداوند فرموده بدترین جنبندگان در نزد خدا کسانی هستند که صم و بکم هستند و اندیشه و تعقل نمی‌کنند؛ «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ» بنابراین وقتی عقل ارزش دارد که به کار گرفته شود. پیامبر(ص) هم فرمودند که خدا نعمتی بالاتر از عقل بین بندگان تقسیم نکرد زیرا باعث شناخت انبیا و اولیا و راه درست از نادرست است.
ویژگی دیگر عقل، تربیت‌پذیری است. نیروی عقل با تفکر صحیح رشد می‌یابد و انسان به حقیقت رهنمون شده و با عدم تعقل این نیرو آسیب دیده و کارآیی خود را ز دست خواهد داد. عقل به تنهایی برای هدایت انسان کافی نیست چون خطاپذیر است؛ عقل به اموری مانند خدا و عالم غیب دسترسی ندارد و صرفا می‌تواند به اثبات کلیات توحید، نبوت و عالم غیب و ... بپردازد ولی از جزئیات بی اطلاع است. ما دو حجت برای هدایت داریم، حجت بیرونی و درونی که عقل همان حجت درونی است، از منظر قرآن، عقل شکوفاشده موهبتی الهی است و انسان را به سمت عمل صالح رهنمون می‌کند. بنابراین یکی از نشانه‌های وجود عقل در انسان اطاعت از حق و اولیاء الهی است و سفیه کسی است که دین خدا را پیروی نکند.
نشست «بررسی پژوهش‌های قرآنی در دانشگاه‌ها» به میزبانی ایکنا برگزار و در آن تاکید شد که باید تحقیقات دینی و قرآنی را به دغدغه‌های اجتماعی و فرهنگی پیوند دهیم همانگونه که یکی از کارکردهای دپارتمان‌های مسیحیت‌پژوهی و الهیات مسیحی در کشورهای اروپایی همین است. در این نشست بیان شد که خیلی از اساتید غرب از کشیشان هستند که از فضای سنتی آموزه‌های دینی خارج شده‌اند و یکی از کارکردهایی که برای آنها تعریف شده تلاش برای شکل‌گیری گفت‌وگوی بین‌الادیانی است، چراکه جوامع همواره با برخی جریانات دینی بیگانه رو به رو هستند که باید آنها را ادغام کرده و از شکل‌گیری تضاد جلوگیری کنند. در همین راستا پروژه‌هایی نیز تعریف شده است. اینها مسائل کاربردی هستند که متأسفانه مدیران ما و کسانی‌که در سطح تصمیم‌گیری هستند به آن توجهی نداشته و حتی پژوهشگران هم توجهی نداشته‌اند چراکه اساساً چنین چیزی از آنها خواسته نشده است و دغدغه‌های معیشتی هم این وضعیت را تشدید کرده است.
طی نشستی در ایکنا بیان شد که ویژگی دیگر حوزه در صد سال اخیر، نتیجه‌گرایی در فقه است که از مرحوم شیخ عبدالکریم و مرحوم بروجردی شروع می‌شود و در فردی مانند امام به اوج می‌رسد. اگر بین فقهای قم و نجف مقایسه کنیم خواهیم دید که مرحوم حائری دو جلد تقریرات اصولی دارد، آیت‌الله بروجردی دو جلد، امام چهار جلد و مابقی مراجع هم کتب اصولی دارند ولی در حوزه نجف فقط نیمی از مباحث اصولی آقای خویی ۵ جلد شده و اگر نیمه دیگر آن هم نوشته شده بود ۱۰ جلد می‌شد. تقریرات آقای روحانی ۷ جلد شده است، تقریرات مرحوم آقای صدر که مرحوم آیت‌الله شاهرودی نوشته، هفت جلد است و تقریرات آیت‌الله وحید خراسانی حدود ۱۸ جلد خواهد شد و مکاسب ایشان ۱۸ سال طول کشیده است.
مطالب مرتبط
