حفظ جان امام زمان(عج) با اسباب عادی و نه متافیزیکی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مجید احمدی کچایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروز، 30 مهر، در نشست نقد «بررسی چگونگی مواجهه امام عسکری(ع) در حفظ امام زمان(عج) و هدایت شیعیان»، که از سوی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) این پژوهشگاه برگزار شد، گفت: کارکرد اساسی همه ائمه(ع) هدایت ابنای بشر است و خدا ایشان را فرستاد تا انسان‌ها را هدایت کنند، ولی امام عسکری علاوه بر آن وظیفه حفظ امام زمان(عج) را هم برعهده داشت. یکی از دلایل اصلی غیبت امام مهدی(عج) ترس از کشته ‌شدن بوده و این مسئله بسیار جدی بود؛ تولد و زندگی ایشان مخفیانه است و در برخی روایات بیان شده که اگر برخی بدانند او مهدی است حتی افرادی از سادات و برخی نزدیکان ایشان، ممکن است او را بکشند.

احمدی کچایی با بیان اینکه دولت‌های شیعی هم عمدتا سکولار بودند و برای رسیدن به قدرت از هیچ جنایتی فروگذار نبودند، تصریح کرد: بنابراین سخن برخی افراد که گفته‌اند وجود دولت‌های شیعی باید خطرات را از امام زمان(عج) دور می‌کرد لذا دلیلی برای غیبت آن حضرت وجود نداشت، درست نیست. مثلا در دولت فاطمیون مصر به رغم خدمات درخشان آنها، جنایات زیادی هم مرتکب شدند، زیرا دنبال قدرت بودند. حکومت عباسی به شدت دنبال قدرت بود. 20 سال بعد از غیبت صغری، معتضد عباسی دستور داد که به خانه امام عسکری(ع) بریزند تا امام زمان(عج) را بکشند. بنابراین بحث حفاظت از امام از سوی امام عسکری(ع) جدی است.

وی با بیان اینکه برای حفظ امام عصر(عج) از متافیزیک بحث نمی‌کنیم، ادامه داد: در اینجا نمی‌توان گفت که امام عسکری(ع) امام عصر(عج) را به آسمان‌ها فرستاد، بلکه او را در سامرا و در بیت خودشان آن هم با ابزار مادی حفظ کردند، امام عسکری(ع) مخیر بین هدایت شیعه و حفظ امام زمان بودند؛ امام عسکری قطعا بنای‌شان بر هدایت شیعه بوده و تا حد توان این کار را کردند، ولی در  برخی موارد سکوت اختیار کردند تا جان امام زمان(عج) حفظ شود. امامت از اصول مذهب است؛ یعنی اگر همه بشر جمع شوند نمی‌توانند امام تعیین کنند، ولی امت از اصول مذهب نیست. بنابراین حضرت بنا را بر حفظ امام زمان(عج) قرار دادند. البته در حد توان هدایت کردند. ایشان می‌دانند با حفظ امام زمان(عج) شیعه حفظ خواهد شد.

فلسفه غیبت صغری

وی با طرح این پرسش که چرا امام زمان(عج) وارد غیبت صغری شدند، گفت: چون شیعیان بعد از شهادت امام عسکری(ع) گرفتار تفرقه شده بودند. گزارش داریم عده‌ای سنی و برخی واقفی و نوواقفی(توقف بر امام عسکری) شدند یعنی در ابتدای غیبت صغری گسیختگی وجود داشت، ولی بعد از غیبت صغری، این گسیختگی به تدریج سامان یافت. یعنی اگر امام زمان(عج) وارد غیبت کبری شده بودند چیزی به نام امامیه وجود نداشت. وکلای اربعه هم در تمامی موارد فقط و فقط از دستورات امام زمان(عج) تبعیت کردند و خودشان حتی یک نفر را هم به وکالت نصب نکردند، برخلاف نظر برخی افراد که می‌گویند مثلا عثمان بن سعید خودش فرد دیگری را وکیل کرد.

احمدی کچایی با بیان اینکه پنهان‌ داشتن تولد امام زمان(عج) یکی از راهکارهای امام عسکری(ع) برای حفظ امام زمان(عج) بود، ادامه داد: حتی حکیمه خاتون که خواهر امام عسکری(ع) و عمه امام زمان(عج) است از تولد ایشان مطلع نمی‌شود تا اینکه شب زایمان امام به او فرمود در منزل ایشان و در کنار همسرشان بمانند. در اینجا هیچ قرینه‌ای برای اعجاز وجود ندارد، بلکه امام و همسرشان به شدت پنهان‌کاری کردند، حتی جعفر کذاب هم از بارداری همسر امام مطلع نبود. لذا اعلام کرد که برادرم بدون فرزند از دنیا رفت.

ابهام در کنیز بودن مادر امام زمان(عج)

وی بیان کرد: برخی اشکال کرده‌اند که گزارشات تولد امام عصر(عج) محدود است و ما هم این سخن را قبول داریم، زیرا بنای امام عسکری(ع) هم این بوده است که تولد مخفی بماند ولی گزارشات دوره غیبت صغری، گزارشات پیشین را جبران می‌کند. همچنین گزارش رسمی مبنی بر ازدواج رسمی امام عسکری(ع) نداریم و ذکر شده حضرت فقط کنیزانی داشته‌اند و به همین دلیل سخن معتبری در مورد اینکه مادر امام زمان(عج) کنیز بوده یا نه و از کدام منطقه بوده، نداریم.

این پژوهشگر اظهار کرد: گزارشاتی داریم که امام عسکری(ع) فرمودند فرزندم متولد شد و بعد از مدتی فرمودند که فرزندم از دنیا رفت؛ در اینجا یا تقیه رخ داده یا اینکه فرزند دیگری داشته و وفات او را ذکر کرده‌اند تا باعث گمراهی و سردرگمی حکومت عباسیان شود. البته به برخی اصحاب بسیار نزدیک اشاره کردند که فرزند من متولد شده ولی باید سکوت کنید و جایی پخش نشود. ضمن اینکه برخی ائمه ماقبل بارها فرموده‌اند که مثلا فلان فرزند ما غایب خواهد شد و مرادشان امام زمان(عج) بود. گزارشات قابل توجهی داریم که امام عسکری(ع) در حوالی سال 260 مادر خود را به حج فرستادند و زمانی شهادت ایشان رخ داد که امام زمان در حجاز بودند نه سامرا و این هم دلیلی بر زندگی مخفیانه امام است. همچنین روایاتی داریم که امام عسکری(ع) فرمودند که حجت در حجاز است نه سامرا و ودایع امامت را به حکیمه بانو دادند.

چند قول درباره خواندن نماز بر بدن امام عسکری

احمدی کچایی تصریح کرد: نقل است که یا عثمان بن سعید یا برادر خلیفه و یا خود امام زمان(عج) نماز بر پیکر امام عسکری(عج) خواندند که سومی در بین ما مشهور شده و جنبه کلامی هم دارد، ولی با ساختار غیبت صغری همخوانی ندارد. اینکه امام(عج) طی‌الارض کنند و عمو را کنار بزنند و خودشان بر پیکر امام عسکری(ع) نماز بخوانند درست به نظر نمی‌رسد. همچنین وقتی جعفر کذاب بر سر ارث و میراث مناقشه کرد عثمان بن سعید هیچ دخالتی نکرد تا به حفظ جان امام(ع) کمک شود و حتی وقتی برخی بزرگان شیعه از وی پرسیدند شما امام زمان را دیده‌اید و نامش چیست؟ فرمود بر شما حرام است که اسم از من می‌پرسید و خود ایشان فرموده است من اسم را نگویم.

وی با بیان اینکه حضرت عسکری(ع)، عثمان بن سعید را وکیل خود و وکیل فرزندش مهدی(عج) قرار داد، اضافه کرد: امام عسکری(ع) دو کار مهم یعنی هدایت شیعه و حفظ جان امام زمان(عج) را برعهده داشتند. لذا امام فتیله هدایت را پایین کشیدند تا وجود امام زمان حفظ شود، زیرا با وجود امام، شیعه حفظ خواهد شد.  

تشریح شرایط دوره تولد امام زمان(عج)

در ادامه جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین احمد فلاح‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در سخنانی به نقد مطالب پرداخت و با بیان اینکه تحلیل ایشان دارای اندیشه جدید و نظرات جدیدی بود، به نقد روندی، فرایندی، محتوا و نظریه پرداخت و گفت: نویسنده گرامی ذهنیتی را دنبال کرده که متاثر از جریان نیازسنجی تاریخی است، یعنی ایشان براساس نیاز فعلی جامعه به مطالعه آن زمان پرداخته است. لذا بخشی که باید در مطالعه وی پررنگ می‌شد نظریه زمان‌شناسی تاریخی آن دوره بود. ارائه‌دهنده باید مشخص می‌کرد که این حوادث در دوره کدام خلیفه رخ داد و وضعیت جامعه چگونه بود، چون ذکر این موارد سبب می‌شود تا به زمان‌شناسی توجه بیشتری شود؛ مثلا همزمان با معتز عباسی خلیفه دیگری وجود داشت و با هم درگیر شدند و در طول هشت ماه درگیری این دو، فرصت خوبی برای فعالیت امام عسکری(ع) ایجاد شد. همچنین با کشته‌ شدن او و خلافت مهتدی باز فرصت دیگری مهیا شد.

فلاح‌زاده ادامه داد: وقتی که مهتدی روی کار آمد، رویکرد اخلاقی داشت و نقاشی حیوانات را از در و دیوار کاخش پاک و نیز حیوانات درنده را دور کرد و به سنت خلیفه پایبند بود و به سبک ساده‌زیستی امام علی(ع) تمسک کرد. لذا در این دوره مسئله خلافت امام زمان(عج) چندان مطرح نشد تا اینکه کاهنان به او خبر می‌دهند در آستانه تولد فردی هستیم که طومار شما را در هم خواهد پیچید. از طرفی شورش‌هایی هم در این دوره رخ داد که قابل کنترل نبود و این مسئله در جامعه رواج یافت که عباسیان به زودی ساقط می‌شوند و در چنین شرایطی و در پایان دوره مهتدی و چند روز قبل از کشته‌ شدن وی، امام زمان(عج) به دنیا آمد.

جای خالی مردم‌شناسی و جغرافیا در مطالعات مهدوی

این ناقد با تاکید بر اینکه در حوزه نقد روندی مطالعات باید مباحث مهدویت گام‌به‌گام ذکر شود، گفت: در بحث محتوایی هم تحقیق بسیار ارزشمندی است، زیرا هویت شیعه را در قالب نقدهای جدید ارائه داده‌اند، ولی جای جغرافیا، مردم‌شناسی و زبان‌شناسی در مطالعات مهدویت بسیار خالی است و باید بیشتر به آن بپردازیم. خانه 64 اتاق بزرگ داشت و حدود 30 نفر در آن ساکن بودند و افراد از نظر دریافت اطلاعات، طبقه‌بندی شدند و فقط افراد خاصی از تولد امام عصر مطلع بودند.

وی در نقد استناد ارائه‌دهنده به صدوق گفت: ما به روایات شیخ صدوق خیلی اهمیت می‌دهیم، ولی او منتقل‌کننده قصه‌های قصیصین به کتب حدیثی هم هست. لذا باید در روایات مرتبط با این مسئله دقت کنیم. جای بررسی‌ نشدن مطالعات جدید در عرصه مهدویت خالی است و شایسته بود که بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.

شبهه تولد امام زمان(عج)

احمدی کچایی در سخنان به برخی نقدها پاسخ داد و گفت: این نقدها تا اندازه‌ای به بنده وارد است و فرمودند که مقاله مبتنی بر نیازسنجی جامعه کنونی بوده است که آن را رد نمی‌کنم، ولی باید اینطور باشیم و از تاریخ نکاتی بیابیم که برای ما مفید باشد، زیرا از چالش‌های کنونی ایجاد شبهه در مورد اصل تولد امام زمان(عج) است. بنده هیچ گزارشی از شیخ صدوق نیاوردم، جز یک مورد درباره نماز امام زمان بر بدن پدر که آن را نقد کردم و داستان صدوق درباره کنیزان و اینکه از ملیت‌های مختلف بودند را کامل نپذیرفته‌ام.

وی تصریح کرد: غیبت به معنای این است که امام زمان از دیده‌ها غایب هستند، ولی اشراف بر عالم دارند و روایات مؤید است که فرموده شما در ایام حج او  را می‌بینید و او هم شما را می‌بیند، ولی او را نمی‌شناسید. در بحث نماز امام عصر و روایت «الامام لا یغسله الا الامام» هم سؤالی از امام جواد(ع) پرسیدند که آیا شما بر پیکر پدرت نماز خواندی ایشان جواب مستقیم نداد که من طی‌الارض کردم و جواب جدلی دادند. لذا این موضوع از اصول شیعه نیست و عدم باور به آن شیرازه شیعه را بهم نمی‌ریزد و شیخ طوسی هم سه نظر را در این باره ذکر کرده است که نقل شد. این همه تقیه دال بر این است که امام عصر(عج) نماز بر پیکر پدرشان نخوانند. بزرگان شیعه مانند حمیری و اشعری قمی از عثمان بن سعید سؤال می‌کنند امام را دیدید و ایشان می‌گویند چرا می‌پرسید که آیا ممکن است امام زمان(عج) آشکارا ولو با طی‌الارض بیایند و نماز بخوانند؟

امامت از اصول مذهب است

وی در مورد امامت و امت تصریح کرد: امامت از اصول مذهب است و اگر امام نباشد، اصل شیعه از بین می‌رود؛ درست مانند اینکه بگوییم اسلام منهای توحید و معاد یا نبوت. بنابراین اگر امام زمان(عج) کشته می‌شدند، شیعه‌ای وجود نداشت. لذا تمرکز امام عسکری بر حفظ جان امام زمان(عج) است. تاکید بنده این است که امام باید در شرایط عادی و فیزیکی حضرت را حفظ کند نه صرفا متافیزیکی.

احمدی کچایی در خاتمه درباره حضور امام زمان(عج) در سامرا تاکید کرد: گزارشاتی داریم که مادر امام عسکری(ع) دائما نگران ایشان بود تا اینکه خبر شهادت فرزند را به ایشان دادند و گزارشاتی وجود دارد که امام زمان(عج) در سامرا دیده شد، ولی این موضوع مربوط به روز اول بعد شهادت امام عسکری(ع) نیست و ممکن است برای مدتی بعد باشد.