روش‌ها و قالب‌های پژوهش معارف ایرادهای اساسی دارند

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «آسیب‌شناسی پژوهش در عملکرد اساتید گروه معارف ویژه اساتید خانم» امروز یکشنبه 20 آذرماه از سوی پژوهشکده فرهنگ و دین پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد.

مونس سیاح، عضو هیئت علمی دانشگاه شریف، در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

علامه سید مرتضی عسکری می‌فرمایند بنا داشتم کتابی راجع به ابوهریره بنویسم لذا با مشقت‌های فراوان، فیش‌های تحقیق را جمع کرده و دست به قلم شدم و مقدمات کتاب را هم نوشتم که در این حین، شخصی از لبنان آمد و کتابی که سید شرف الدین درباره ابوهریره نوشته بود را به بنده هدیه داد لذا دیدم کاری که می‌خواستم انجام دهم توسط سید شرف الدین انجام شده است بنابراین هرچه انجام داده بودم را برای وی فرستادم و از ادامه کار صرفنظر کردم. این روش کار بزرگان ما در زمینه‌های علمی و پژوهشی است اما وقتی جریان حکمرانی پژوهشی کنونی را به تقلید از فضای سکولار و غربی تنظیم می‌کنیم دیگر دلیل پژوهش برای استاد متفاوت می‌شود و به همین دلیل می‌بینیم بسیاری از کتاب‌ها و مقالات کپی هستند چون هر کسی بخواهد در جایی کار کند باید دارای تالیفات باشد.

مشکلات در قالب‌های پژوهشی

وقتی هویت و شخصیت افراد با داشتن تألیف گره می‌‌خورد بنابراین تلاش می‌کنند چیزی را سر هم کنند به همین دلیل ماهیت پژوهش در کشور ما دچار تغییرات اساسی شده است. نکته دیگر این است که پژوهش در حوزه دین با پژوهش در سایر علوم همانند فیزیک و شیمی متفاوت است اما این تفاوت‌ها در فعالیت‌های پژوهشی لحاظ نمی‌شود. کار مهمی که باید انجام شود مهندسی مفاهیم معارفی برای کاربردی شدن آن در جامعه است. منظور از مهندسی این است که وقتی در علوم محض و پایه، مفاهیمی کشف می‌شود مهندس بر اساس آنها ابزاری همانند موبایل می‌سازد. این همان کاری است که نسبت بین استاد معارف را با فضای پژوهش‌های پایه در علوم دینی مشخص می‌کند.

متأسفانه روش‌ها و قالب‌های پژوهش هم ایرادات اساسی دارند. یکی از مولفه‌های پذیرش مقاله کثرت منابع و البته استفاده از منابع خارجی، آن هم در موضوعات معرفتی است. اما وقتی مقاله‌ای در حوزه معارفی را می‌خوانیم متوجه می‌شویم که موضوع بینشی و بصیرتی است لذا برای اینکه مقاله وی چاپ شود در میان منابع وی منابع غربی‌ها گنجانده می‌‌شود تا دیگران بتوانند از این مقاله بهره‌برداری معرفتی کند. در منابع فارسی هم به منابعی همانند کتاب‌های افرادی اشاره می‌شود که ارزش معرفتی ندارند. در واقع اتفاق عجیبی در مقالات ما در حال رخ دادن است. ما می‌توانیم به حرف‌های علامه طباطبایی یا شهید مطهری استناد کنیم اما استفاده از دیدگاه‌های افراد ناشناخته در پژوهش‌های معرفتی اقدامی درست نیست. همچنین مشاهده می‌کنیم که گاهی به دلیل کم بودن منابع، مقالات افراد چاپ نمی‌شود. این در حالی است که رهبر معظم انقلاب دائما می‌گویند تراز و شاخص پیشرفت علمی صرفاً مقالات نیست.

وظایف پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی

بنده شخصاً تمام آئین‌نامه‌های ارتقای اساتید و اعضای هیئت علمی را بررسی و اعلام کردم آئین‌نامه ارتقای اساتید معارف باید به شکل ماهوی تفاوت داشته باشد تا کارآمدی اساتید گروه معارف نیز بیشتر شود. البته بندهایی نیز در آن وجود دارد که احراز آنها برای استاد معارف غیر ممکن است. ما به لحاظ روش، قالب، محتوا، هدف و حکمرانی در عرصه پژوهش دارای مشکلات جدی هستیم که باید برطرف کنیم و سپس به فکر رفع مشکلات حوزه پژوهشیِ معارفی باشد. اگر واقعاً بخواهیم در راستای حل مسئله کار کنیم باید حواسمان باشد که مزیت نسبی گروه‌های معارف را فراموش نکنیم که دیگران به شکل طلبکارانه با ما برخورد کنند. مزیت گروه‌های معارفی این است که می‌تواند دانشجو را به لحاظ فکری راهبری کند. این موضوعی است که تاکنون توجه چندانی به آن صورت نگرفته است. معتقدم مسئله حکمرانی در عرصه پژوهش در حوزه علوم معارفی به صورت خاص و اساتید معارف به صورت اخص، نیازمند بازنگری جدی در سطوح مختلف است.

اینکه پژوهشگاهی در این راستا با عنوان پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی داریم خودش یک نقطه قوت است و می‌تواند مقالاتی متفاوت با سیستم‌های دیگر ارزیابی و چاپ کند. بنابراین باید در این پژوهشگاه بتوانید فضایی رقابتی برای اساتید برجسته معارف ایجاد کنید. همچنین لازم است بین اساتید پیشکسوت معارفی تعاملات بیشتری برقرار و نگاه منفی نسبت به علوم معارف برطرف شود. این پژوهشگاه می‌‌تواند موضوعاتی را به شکل ابداعی تعریف کند تا پژوهش‌ها در این عرصه رشد بیشتری از لحاظ کمی و کیفی داشته باشند. رویدادهای ویژه اساتید معارف به میزان کافی وجود ندارد که این هم باید تقویت شود تا سرمایه‌هایمان را نسوزانیم و پژوهش‌های حوزه معارفی توسعه پیدا کنند.