تفاوت دیدگاه قرآنی و غربی در مورد عدالت سازمانی
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: برخلاف آنچه در غرب از تعریف عدالت سازمانی و ارتباط آن با رفتار دیده میشود در اسلام به صورت جامع‌تر به این موضوع پرداخته شده است. عدالت در قرآن معانی مختلفی دارد که یکی از آنها رعایت تساوی است موقعی که از سنجش و اندازه‌گیری صحبت میشود.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «واکاوی عدالت سازمانی در پرتو قرآن و روایات» امروز شنبه 10 دی‌ماه از سوی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب محمدنژاد چاوشی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در این نشست سخنرانی کرد و گفت: موضوع عدالت سازمانی از نگاه دینی اهمیت زیادی دارد و خداوند در آیات متعددی بر این نکته تأکید کرده و گفته است اگر قانون، بستر عادلانه نداشته باشد تحقق آن دشوار خواهد بود. سؤال این است که آیا تاکنون موضوع عدالت در زمینه تکوین و شکل‌گیری سازمان مطرح شده یا خیر؟ بنده جست‌وجوی زیادی در این زمینه داشتم و به این نتیجه رسیدم اینکه ابتدا باید ساختار عادلانه وجود داشته باشد مورد بحث قرار نگرفته است. بنده سازمان را در اینجا معادل جامعه در نظر می‌گیریم تا بتوانم از منابع قرآنی به خوبی استفاده کنم چراکه جامعه همه شئونات زندگی ما را در برمی‌گیرد لذا همه کارهای ما در درونِ سازمان است بنابراین می‌‌توان سازمان را با جامعه یکسان در نظر گرفت و گفت عدالت در درون سازمان، همان عدالت در درون جامعه است.
دیدگاه اندیشمندان اسلامی و غربی درباره عدالت
فرقی هم بین ضرورت و اهمیت وجود دارد. اهمیت فرازمانی و فرامکانی اما ضرورت موضوعی زمانی و مکانی است. حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری، قبل و بعد از انقلاب اسلامی نکات زیادی در این زمینه مطرح کرده و گفته‌اند برای ایجاد و اداره نظام اسلامی، عدالت موضوعی، هم مهم و هم ضروری است. روش کاری که بنده داشته‌ام اینگونه بوده که برای پیدا کردن چهارچوب نظری، سراغ اندیشمندان رفتم تا براساس دیدگاه آنها از قرآن استنطاق کنم.
بنده از اندیشمندان اسلامی آثار افرادی نظیر فارابی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، شهید صدر، علامه طباطبایی و شهید مطهری و از اندیشمندان غربی هم آثار کسانی همانند افلاطون، والتزر، کانت، هیوم و نوزیک را در زمینه عدالت استخراج و مورد بررسی قرار دادم تا روشن شود مسئله هرکدام از آنها در زمینه عدالت، چه چیزی بوده است که نهایتا به چند محور اساسی رسیدم که چهارچوب نظری بنده را برای استنطاق از قرآن تعیین می‌کرد.
معانی عدالت در قرآن
برخلاف آنچه در غرب از تعریف عدالت سازمانی و ارتباط آن با رفتار دیده میشود در اسلام به صورت جامع‌تر به این موضوع پرداخته شده است. عدالت در قرآن معانی مختلفی دارد که یکی از آنها رعایت تساوی است، مورد دیگر عمل بر طبق واقع است، تعریف دیگر ایجاد صلح و آشتی و رعایت انصاف است و ... این در حالی است که جان رالز عدالت را به مثابه انصاف در نظر می‌گیرد. رعایت قانونِ حق موقع قضاوت و داوری و رعایت مفاسد و مصالح واقعی و دوری از هوی و هوس، موقع قانونگذاری، از جمله دیگر معانی عدالت در قرآن هستند.
در جامعه قرآنی، به عدالت، هم به عنوان وصفِ ذات و هم وصفِ فعل توجه شده یعنی هم جامعه باید رفتاری عادلانه داشته و هم خودش عادل باشد و این موارد را به خوبی می‌‌توان از قرآن استنباط کرد.
اهمیت توجه به رابطه فرد و جامعه
ابوالفضل گائینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در ادامه این نشست گفت: در غرب اگر کارمندی در اداره، احساس عدالت کند آن سازمان عادل محسوب میشود چراکه معتقدند عدالت، امری ذهنی است بنابراین باید با افراد مصاحبه کرده و تلقی آنها از عدالت را بسنجیم. اما از نگاه دینی، صرفِ عادل بودن مدیر باعث نمی‌شود که عدالت در سازمان جاری شود بلکه ممکن است مدیری کاملا عادل باشد و براساس شرع عمل کند اما در تصمیم‌گیری‌هایش، پشت درهای بسته عمل کرده و هیچ کسی از این تصمیمات اطلاعی نداشته باشد و دیگران را به اتاقش راه ندهد لذا تلقی یک کارمند این باشد که در این سازمان، عدالت برقرار نیست.
گائینی یادآور شد: بنابراین رابطه تکوین و تشریع در مدیریت اسلامی اهمیتی اساسی دارد. همانگونه که فقهای ما در مورد مالکیت تکوینی و تشریعی دیدگاه‌های خاصی دارند و مباحث کلامی را در تشریع، پیش فرض قرار می‌دهند اما در تکوین، مواردی همانند شرایطِ مالک، مبیع و مشتری همانند عاقل و بالغ بودن را در نظر می‌گیرند بنابراین باید متمرکز شویم به اینکه نقش عدالت در سازمان به عنوان مفهومی اعتباری چیست و چه پیامدهایی دارد. در اسلام اگر عدالت به خرج می‌دهیم ریشه در مصالح و مفاسد واقعیه دارد اما مبحث مهم این است که عدالت را باید در سازمان نیز منعکس کنیم.
وی گفت: نکته مهم در چنین مباحثی، روشن کردن رابطه بین جامعه و فرد است اما در این زمینه باید گفت که در مورد اصالت فرد یا جامعه مباحث زیادی صورت گرفته و هنوز هم دیدگاهی جامع در این زمینه به وجود نیامده است بنابراین در این زمینه نیاز به تئوری و نظریه‌پردازی داریم تا بتوانیم بین ساختار و عاملیت، نوعی از تلازم و سازگاری ایجاد کنیم.
لزوم توجه به رابطه عدالت و سازمان
علیرضا افضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) نیز در این نشست گفت: ما سابقه این بحث را در پژوهش‌های گذشته نداریم اما کار خوبی در این زمینه توسط حجت‌الاسلام محمدنژاد صورت گرفته تا مشخص کنیم سازمان عادل، چه شاخص‌هایی دارد تا سنجه‌هایی برای ارزیابی آنها در اختیار داشته باشیم اما به نظرم لازم است چنین تحقیقاتی تقویت شود تا به شکل محکم‌تر و متقن‌تر در مجامع علمی به ارائه آن بپردازیم و بتوانیم آن را موضوعی کاربردی و تحقیقاتی بدانیم. برخی اشکالات شکلی در این تحقیق وجود دارد. از جمله لازم بود روشِ اجتهاد، مخصوصا اجتهادِ استنطاقی، به خوبی مورد تحلیل و معرفی قرار می‌گرفت.
وی ادامه داد: در ارجاع‌دهی به متون، لازم بود دقت بیشتری صورت گرفته و از جمله تا آنجا که ممکن است به منابع دست اول ارجاع داده شود. همچنین در زمینه ارجاع به «المیزان» لازم بود بیشتر از آنجه به متن فارسی ارجاع داده شده به منابع عربی ارجاع داده شود. در مقاله به ادبیات تحقیق به خوبی اشاره نشده است و به نظرم این از نقاط ضعف آن است. لازم بود به ماهیتِ خود سازمان هم به میزان بیشتری پرداخته می‌شد. البته جملاتی در ابتدای مقاله همانند بسطِ مفهوم جامعه به سازمان، اشاره شده که به نظرم این تعبیری تسامحی است و لازم است تعریف‌های مبسوط‌تری ارائه شود تا سازمان را به جامعه تعریف نکنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در پایان یادآور شد: اگر مفهوم عدالت و سازمان را با هم تقابل دهیم به شکل بهتری می‌توانیم بحث را جلو ببریم و مثلاً بهتر می‌توانیم روشن کنیم اینکه در روایات ما گفته شده عدالت به معنای «وَضْعُ كُلِّ شَي‌ءٍ في مَوْضِعِه» است را چگونه می‌توانیم در یک سازمان تحقق ببخشیم. در این صورت خروجی تحقیق ما مناسب‌تر و دقیق‌تر خواهد بود لذا باید به شکل بهتری به مفاهیمی همانند عدالت و سازمان و رابطه میان آنها بپردازیم.
انتهای پیام
