مفهوم مالکیت را در ذهن اصلاح کنیم

به گزارش ایکنا از قزوین، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین عباس پسندیده، رئیس پژوهشکده اخلاق و روان‌شناسی اسلامی، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای مجیر که شب گذشته، 20 فروردین به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از سوی مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، با اشاره به مباحث مطرح شده در جلسات قبل، گفت: اختصاص قدرت و نفوذ نشانگر معنای مالکیت بوده و شامل مالکیت ذات و تدبیر می‌شود که هر دو مخصوص خداوند متعال است. همچنین با استناد به آیات و روایات به آثار تسبیح و تعالی مالکیت مانند اصلاح قدرت‌طلبی به شرط توحید مالکیت و تکلیف به‌واسطه مالکیت و قوانین حاکم بر مال، اشاره شد.

وی ادامه داد: در سوره شوری آیات ۴۸-۵۰ موردی جالب مطرح شده است. یکی از مباحث آیات قرآن که الگوهای رفتار در خوشایند ـ ناخوشایند نام‌گذاری کرده‌ایم، به بررسی نحوه عملکرد انسان در زمانی که موقعیت منجر به ایجاد احساس خوشایندی و یا ناخوشایندی می‌شود و تعامل انسان با خدا در موقعیت‌های مذکور می‌پردازد. بخشی از این الگو به این موضوع اشاره دارد که زمانی که نعمت الهی به صورت رحمت شامل حال انسان می‌شود «وَإِنَّا إِذَا أَذَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا» یعنی وقتی نیازی را در انسان می‌بیند برای تأمین نیاز او شرایط را فراهم می‌کند، انسان‌ها فرحی دارند که به نوعی منفی است و از یاد خدا غافل می‌شوند و «وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیدِیهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسَانَ کفُورٌ» زمانی که خودشان مصیبتی را به واسطه عمل خود و اشتباهات خود تجربه می‌کنند و گرفتار می‌شوند، نعمت‌های الهی را نمی‌بینند و خوبی‌های خداوند متعال را فراموش می‌کنند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: در کلمه کفور نکته‌ای ظریف وجود دارد که کفران مربوط به دوران نعمت است که در نگاه اول به نظر می‌رسد زمان گرفتاری، کفران طبیعی است اما آیه اشاره به این موضوع دارد که انسان در زمان گرفتاری نعمت‌هایی هم که خدا به او داده است را فراموش می‌کند، همان‌طور که وقتی از دست کسی بابت موضوعی ناراحت می‌شویم فراموش می‌کنیم چه محبت‌هایی داشته به عبارتی می‌توان گفت، چشم فرد برای دیدن نعمت‌ها بسته می‌شود و مشخص است که این مدل برخورد منجر به آسیب می‌شود.

مالکیت خلق در اراده خداوند است

وی تصریح کرد: در ادامه آیه نکته جالبی وجود دارد که اشاره دارد به «لِلَّهِ مُلْک السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» و فرمانروایی آسمان و زمین از آن خداوند متعال است و توجه را به این نکته جلب می‌کند که انسان در زمان نعمت به اشتباه تصور می‌کند خود توانسته موفقیت‌ها را به‌دست بیاورد ولی هرچه هست متعلق به خداست. در ادامه آیه به این نکته اشاره می‌شود که «یخْلُقُ مَا یشَاءُ» خداوند هر کسی را بخواهد خلق می‌کند و مالکیت خلق در اراده خداست به گونه‌ای که «یهَبُ لِمَنْ یشَاءُ إِنَاثًا وَیهَبُ لِمَنْ یشَاءُ الذُّکورَ» برخی دختر و یا برخی پسر هستند و اشاره به این موضوع دارد که وقتی انسان اعلام می‌کند من دختر می‌خواستم یا پسر باز دچار همین تصور شده که خود را مالک فرزند می‌داند.

پسندیده ادامه داد: خداوند در آیه ۵۰ شوری می‌فرماید «أَوْ یزَوِّجُهُمْ ذُکرَانًا وَإِنَاثًا وَیجْعَلُ مَنْ یشَاءُ عَقِیمًا» اینکه خدا برخی را فرزنددار و برخی را عقیم در نظر می‌گیرد بر اساس همان مالکیت خداوند است. به بیان دیگر اگر انسان‌ها باور به ملک داشته باشد فرزنددار شدن یا نشدن و یا فرزند دختر یا پسر به‌دست آوردن، دیگر موضوع مهمی نخواهد بود اما در صورت وجود تصورات نادرست درباره این مفهوم انسان تصور می‌کند که خود تعیین کننده است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: موضوع دیگری که در این خصوص مورد توجه است، از دست دادن فرزند است. حضرت رسول در نامه‌ای به یکی از افراد در رابطه جزع و فزع کردن وی در سوگ فرزندش که شدت بسیار زیادی داشته نوشتند؛ «فقد بلغنی جزعک علی ولدک الذی قضی الله علیه و انما کان ابنک من مواهب الله الهنیئة، و عواریة المستودعة عندک، فمتعک الله به الی اجل، و قبضه لوقت معلوم، فانا لله و انا الیه راجعون». به این معنا که فرزند تو موهبتی از سمت خدا بود و امانت در دست بود. او مال خدا بوده و تو مالک آن نیستی و عاریه‌ای نزد تو بوده و خدا به تو اجازه داده بود که از این موهبت و عاریه در زمانی که در اختیار تو بوده استفاده کرده و لذت ببری و در زمانی که مقرر بوده آن را از تو گرفته. حضرت در انتها می‌فرمایند إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ.

معنای إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ چیست

دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه قرآن و حدیث قم بیان کرد: تفسیر إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ با توجه به آیه «وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ الذین إذا أصابتهم مصیبة قالوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» یعنی کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد می‌گویند ما از آن خدا هستیم و به سوی او باز می‌گردیم و توضیحات امیرالمؤمنین در این باره معنای آن را برای ما روشن‌تر خواهد ساخت. در منابع آمده که اشعث بن قیس که شخصیت ملوّن و عجیبی داشته و چندین تغییر موضع‌گیری داشته، برادری داشت که فوت کرد. در زمان تسلیت گفتن حضرت علی، به امیرالمؤمنین گفت «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» که حضرت در پاسخ پرسیدند میدانی معنای إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ چیست؟ گفت نه، غایت علم تو هستی و تو بهتر می‌دانی. حضرت در پاسخ فرمودند وقتی تو می‌گویی إِنَّا لِلَّهِ به مُلک و فرمانروایی خداوند اقرار می‌کنی و زمانی که می‌گویی وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ در حال اقرار به ناپایدار بودن و اتمام داشتن و بازگشت داشتن همه چیز در زندگی است.

وی ضمن اشاره به خاطرات یکی از نمایندگان سازمان بهداشت جهانی در جنگ بوسنی، اظهار کرد: برای این نماینده WHO شنیدن عبارت «امانت خدا بوده» از زبان پدر و مادری مسلمان که در لحظه ۳ فرزندشان در مقابل چشمانشان کشته شده و به آتش کشیده شده بودند و صبری که در قلب والدین ایجاد کرده، بسیار جالب بود. بنابراین زمانی که خداوند مالک می‌شود ما فقط تبدیل به امانتدار می‌شویم و این موضوع درباره بقیه امور نیز صدق می‌کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: وقتی مفهوم مالکیت در ذهن اصلاح شود تحمل و گذراندن حوادث زندگی اعم از خوشایند یا ناخوشایند راحت‌تر خواهد بود و حوادث، زندگی انسان را دچار تلاطم نمی‌کند. در دعا می‌فرماید سُبْحانَک یا مَلِک، تَعالَیتَ یامالِک، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ یا مُجِیرُ. نجات بخشی از دوزخ در این بند به این معناست که اگر من خودم را مالک بدانم این قسمت وجود من با خدا در ارتباط نیست، نور نیست و نار هست و وجود ما مشتعل و سوزان خواهد بود.

دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه قرآن و حدیث قم در پایان گفت: بنابراین وقتی خودم را مالک می‌دانم نور در وجود من نخواهد بود و نار جای آن را خواهد گرفت و آرامش در وجودمان در این بخش از بین می‌رود. اگر این تصور را تصحیح کنیم به این معناست که این دوزخ‌ها را کنار برده و نور خداوند متعال در بخش مالکیت در وجود ما قرار گرفته که منجر به فرآیندی نجات‌بخش برای ما شود.