نقش دانشنامه‌های آنلاین در توسعه علوم انسانی - اسلامی
یکی از ایده‌هایی که به نظر می‌رسد با توجه به فراگیری و همگانی شدن استفاده از اینترنت و کاربرد گسترده آن در میان دانشگاهیان می‌تواند منجر به هم‌کنشی علمی در میان اهالی دانشگاهی شود، ایجاد بستر خلق مشارکت عمومی با محوریت دانشنامه‌نگاری آنلاین است.
زمانی که سخن از تولید علوم‌انسانی - اسلامی به میان آمد، تصوری از سختی تحقق این هدف وجود نداشت. بسیاری از نهادهای تصمیم‌گیر فکر می‌کردند با اختصاص بخشی از بودجه‌های پژوهشی به مراکز علمی امکان دستیابی به این هدف مقدور خواهد شد. به‌مرور زمان و با فهم گستردگی و وسعت کاری که می‌بایست انجام می‌پذیرفت مشخص شد که رسیدن به نتیجه در این زمینه به‌سهولت امکان‌پذیر نیست؛ حجم اقداماتی که در این حوزه می‌بایست صورت می‌گرفت بیش از اندازه بود و طبعاً ساختارهای رسمی ناتوان از مدیریت آن بودند.
همین امر باعث شد که امروزه جز صحبت‌های کلی و سخن از ضرورت و امکان‌سنجی تولید علم دینی کار شاخص که به‌عنوان ایده‌ای کاربردی مطرح شود در دست نباشد. اگرچه همچنان بودجه‌های پژوهشی کشور کماکان صرف تولید پژوهش‌های بنیادین در این زمینه می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد ادامه این روند لزوماً منتج به نتیجه نباشد و بایستی به سمت برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های خلاقانه‌تر در این زمینه حرکت نماییم.
یکی از ایده‌هایی که به نظر می‌رسد با توجه به فراگیری و همگانی شدن استفاده از اینترنت و کاربرد گسترده آن در میان دانشگاهیان می‌تواند منجر به هم‌کنشی علمی در میان اهالی دانشگاهی شود، ایجاد بستر خلق مشارکت عمومی با محوریت دانشنامه‌نگاری آنلاین است.
اما چرا رفتن به سمت دانشنامه‌های آنلاین و سرمایه‌گذاری برای آن ایده‌ای مناسب می‌تواند باشد؟ چند دلیل مشخص در این مورد قابل طرح است:
اول اینکه به گستره رشته‌های دانشگاهی، بدون محدودیت خاص، محققان و پژوهشگران رشته‌های مختلف می‌توانند در دانشنامه‌های آنلاین مقالات خود را بنویسند. یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که امروز در توسعه علوم‌انسانی اسلامی با آن مواجه هستیم مدیریت رشته‌های مختلف دانشگاهی در راستای تولید علم دینی است. عدم توان مدیریت در این زمینه باعث شده است که صرفاً بعضی از رشته‌های علوم‌انسانی مورد توجه قرار بگیرند و دیگر حوزه‌ها به فراموشی سپرده شوند. دانشنامه‌های آنلاین فضایی برای امکان نقش‌آفرینی همه افراد رشته‌های مختلف علوم‌انسانی است. صرف از نظر رشته هر متخصصی می‌تواند در این فضا مقالات خود را منتشر نماید و در معرض نقد و نظر و ویرایش دیگران قرار دهد.
دوم اینکه نظارت بیرونی خاصی بر این دانشنامه‌ها حاکم نیست. هر محققی به راحتی امکان طرح دیدگاه‌های خود در قالب تعریف مدخل‌های جدید دایرة المعارفی را در این دانشنامه‌ها دارد. نویسندگان به راحتی می‌توانند مدخلی را تعریف نمایند و مستند به منابع معتبر مقاله خود را بدون داوری‌های سنگینی که در نشریات پژوهشی وجود دارد منتشر نمایند.
سوم اینکه مقالاتی که در دانشنامه‌های آنلاین نگاشته می‌شود امکان ویرایش توسط سایر نویسندگان و ناظران را دارد. به‌محض اینکه مقاله‌ای در یک دانشنامه آنلاین منتشر می‌شود سایر نویسندگان نیز می‌توانند با بررسی مقاله دست به ویرایش مقاله نگاشته شده بزنند. این ویرایش‌ها محدود نیست، بلکه امکان ویرایش یک مقاله تا صدها بار امکان دارد. چنین فرایندی می‌تواند به طور غیر مستقیم فضای نقد و نظر میان نویسندگان را فراهم آورد و در نتیجه باعث شود تا خروجی یک مقاله هم از حیث استدلال‌ها و هم از حیث منابع غنای بهتری به خود بگیرد.
چهارم اینکه لزوماً در این نوع از تولید علم قرار نیست تا دولت حمایت‌های خاصی را فراهم آورد. صرف ایجاد بستر مناسب در این زمینه با کمترین هزینه و در نهایت دعوت از اساتید، دانشجویان، نویسندگان و پژوهشگران، برای نقش‌آفرینی در این عرصه و ارائه پاره‌ای از امتیازات می‌تواند مشوقی برای همکاری اهل علم و دغدغه‌مندان این حوزه شود.
دانشنامه قرآن‌پدیا که اخیراً توسط سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور وابسته به جهاددانشگاهی تأسیس شده است بر اساس سند این دانشنامه می‌توان نمونه‌ای از تلاش یک نهاد پیشرو برای ایجاد حرکت جمعی در حوزه تولید علم دینی در میان دانشگاهیان دانست. نکته قابل توجهی که در این دانشنامه جالب توجه به نظر می‌رسد این است که از کارویژه‌های این دانشنامه تولید دانش میان‌رشته‌ای در زمینه قرآن است. در همین راستا افرادی که رشته‌های مختلف علمی تحصیل کرده‌اند می‌توانند با عضویت در این دانشنامه مقالات میان‌رشته‌ای جدیدی را تعریف کرده و از منظر قرآنی بدان بپردازند. طبیعی است که ایجاد چنین بستری در صورت فراگیری در میان دانشگاهیان می‌تواند حرکت بزرگی در تولید علم دینی فراهم آورد.
انتظار می‌رود سازمان‌ها و نهادهای تصمیم‌گیر، در کنار سرمایه‌گذاری‌های کلانی که تا کنون در زمینه تولید علم دینی نموده‌اند با اندکی خلاقیت و درک درست از ظرفیت‌های موجود موجب تسریع در رشد حرکت علمی مخصوصاً در موضوعات با اهمیتی چون تولید علم دینی گردند.
حسین شجاعی
انتهای پیام
