ویژگی‌های رفتاری پیامبر(ص) در حوزه ارتباطات و روابط عمومی

امروزه ماشینی شدن زندگی، افزایش جمعیت، تقسیم کار و مشاغل، تخصصی شدن فعالیت‌ها، تنوع امکانات بهره‌وری، برتری‌جویی‌ها، ترویج شیوه‌های رقابتی و مقایسه‌ای، رفاه‌طلبی‌ها، کم‌حوصلگی‌ها و... باعث شده تا جمعیت‌های انسانی در حالی‌ که از لحاظ فیزیکی و زیستی به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند، اما از نظر عاطفی، اخلاقی و ذهنی دور از هم، منزوی، خودخواه و ناهمگون و پراکنده شوند و بیشتر مردم سر در گریبان خویش و در پی منافع خود هستند.

قرآن كريم در آیه شریفه 200 سوره مباركه آل عمران موضوعی كه امروزه به‌عنوان اخلاق در روابط عمومی به شكل بسيار ناقص در مجامع مطرح است را به زيبايی هر چه تمام‌تر بيان کرده است. خداوند در این آیه از قرآن دعوت امت به برقراری رابطه اجتماعی را همراه با داشتن شكيبايی و در پيش گرفتن تقوای الهی برای رسيدن به رستگاری مورد تأكيد قرار داده است.

البته علاوه بر آيات نورانی قرآن، اگر به سیره عملی و نظری پيامبر اسلام(ص) نگاهی داشته باشیم متوجه مردم‌داری، مردم‌ياری و تكريم ارباب رجوع در رفتار ایشان خواهیم شد و در واقع يكی از ابعاد مهم سيره پيامبر اعظم(ص)، بعد ارتباطی و روابط عمومی ايشان است كه نقش بارزی در پيشبرد انديشه الهی از نظر دامنه و عمق دارد که متأسفانه كمتر در پژوهش‌های ارتباطات و روابط عمومی مورد توجه قرار گرفته است.

همچنین باید گفت که فرامين حكومتی و سيره عملی امام علی(ع) نيز می‌تواند گواه خوبی بر اهميت بخشيدن به مباحث روابط عمومی باشد. به‌گونه‌ای که امام علی(ع) در فرمان مشهور خود خطاب به مالک اشتر درباره اهميت به افكار عمومی فرمودند: «تكيه‌گاه دين، اجتماع مسلمين و نيروی ذخيره برای دشمنان تنها توده مردم (افكار عمومی) هستند، پس گوش تو به‌سوی افكار عمومی و گرايشت به جانب آنان باشد.».

البته در خصوص این موضوع مهم موارد متعددی در فرهنگ اسلامی وجود دارد که در تمامی آنها به تکریم ارباب رجوع، آگاهی از نظرات دیگران، علم نفوذ در دل‌ها و مشاوره با مخاطبان توجه ویژه‌ای شده و همواره در تعالیم الهی و سیره ائمه معصومین(ع) نیز ساری و جاری بوده است.

در آیه 21 سوره احزاب خداوند فرموده است: «قَد کانَ لکُم فی رسول الله، اُسوهٌ حَسنهٌ»؛ قطعاً برای شما در اقتداء به رسول خدا، سرمشقی نیکوست.

با مطالعه سیره پیامبر اعظم(ص) می‌توانیم الگوی جدیدی از روابط عمومی را که متأثر از خُلق عظیم محمدی(ص) است، تحت عنوان «الگوی روابط عمومی برتر» ارائه کرد، مواردی مانند مهرورزی و نیکی با مردم، صداقت، شیوه سخنرانی و سخنگویی، اخلاق نیک، آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی، عیب‌پوشی و بهره‌گیری از افکار عمومی و مشورت را می‌توان اجزای اصلی رفتار ارتباطی پیامبر اعظم(ص) تلقی کرد.

هر چند وظیفه سترگ نبوت بر دوش 124 هزار پیامبر بوده است، اما تنها 313 نفر از آنان، وظیفه رسالت یا پیام‌آوری را عهده‌دار بوده‌اند، به این معنا و مفهوم که نبی به معنی خبردهنده و رسول به معنی اعلام‌کننده شریعت نو است، پس حضرت محمد(ص) علاوه بر نقش خبردهندگی، همزمان نقش اعلام‌کننده را نیز بر عهده داشته‌ است.

مهرورزی با مردم در رفتار پیامبر(ص)

یکی از مهم‌ترین مصادیق رفتاری حضرت محمد(ص) مهرورزی با مردم بوده که در گفتار و کردار آن حضرت، نمود بارزی داشته است. به‌گونه‌ای که ايشان آن را هنری می‌دانند كه زمينه‌ساز ارتباط، اتحاد و رضايت مردم است و در همین راستا می‌فرمایند: «با مردم دوستی كن تا با تو دوست شوند» و «مهربانی به ديگران، بزرگ‌ترين هنر است.»

در حقیقت اين شيوه رفتاری كه امروزه در روابط عمومی مدرن نيز مورد توجه است، رفتاری بوده است كه به كار بردن آن توسط دست‌اندركاران جهان روابط عمومی حائز اهميت بوده و به فرآيند حرفه‌ای آنان کمک می‌کند.

براساس سيره پيامبر اعظم(ص) يكی از اصول حاكم بر ارتباطات پايدار و مؤثر، صداقت است و همواره مردم را به صداقت و یکسانی در گفتار، کردار و نیت دعوت می‌کردند که بر همین اساس ایشان را «محمد امین» می‌نامیدند. به‌گونه‌ای که ایشان می‌فرمایند: «بهترین سخن در نزد من، سخن راست و حقیقت است» و در حقیقت ایشان بهشت را پاداش راستگویی می‌دانند، همچنین پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «خوشا به حال کسی که نیت و باطن او چون ظاهرش باشد.»

یکی دیگر از ویژگی‌های رفتار ارتباطی پیامبر اکرم(ص) نیکی با مردم و سفارش به رفتار نیک با آنان است که از مهم‌ترین فلسفه‌های وجودی حرفه روابط عمومی نیز محسوب می‌شود. ایشان می‌فرمایند: «محبت و دوستی با مردم، نصف عقل است.»

پیامبر(ص) از موعظه یا سخنرانی برای ابلاغ پیام استفاده می‌کردند. در این زمینه، طرز برخوردشان به این صورت بوده که مجالس تبلیغ و ارشاد را به‌صورت دایره‌ای تشکیل می‌دادند تا مبادا خودشان در صدر مجلس قرار گیرند یا اینکه آن حضرت، وقتی با مردم گفت‌وگو می‌کردند، همه آنان را نگاه می‌کردند تا هیچ‌یک از آن‌ها تصور نکنند که پیامبر نسبت به آنان بی‌اعتناست.

خلق‌وخوی نیک پیامبر گرامی اسلام(ص) را باید یکی از رازهای تأثیرگذاری مثبت ایشان بر افکار عمومی و تغییر نگرش‌ها و ایجاد رفتارهای مورد نظر در نزد مردمان زمان رسالت دانست، به همین دلیل ایشان هم اخلاق نیک را در رفتار خود داشتند و هم مردم را به رعایت آن دعوت می‌کردند.

در همین راستا، حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: «بهترین شما نزد من، خوش‌اخلاق‌ترین شماست» و «رسالت من، تکمیل مکارم اخلاق است»، «سه چيز دوستی مردم با برادر مسلمانش را پاک و خالص می‌كند كه يكی از آنها، این است كه با خوشرويی او را ملاقات كند»، «با فضيلت‌ترين شما كسانی هستند كه اخلاقشان از همه نيكوتر باشد، پس با مردم انس بگيريد تا مردم نيز با شما انس بگيرند» و«هر كس از شما خوش خلق‌تر باشد، به من شبيه‌تر است.»

در آيه شريفه 159 سوره مباركه آل عمران نيز خطاب به پيامبر(ص) آمده است که پس به رحمت الهی، با آنان نرم‌خو شدی و اگر تندخو و تحت دل بودی، قطعاً از پيرامون تو پراكنده می‌شدند.

از نقش‌های مهم دیگری که پیامبر گرامی اسلام(ص) ایفا می‌کردند، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی بود و همانا اطلاعاتی را که تحت عنوان «وحی» دریافت می‌کردند را در اختیار مردم قرار می‌دادند، به‌گونه‌ای که ایشان هدف از رسالت خود را آگاهی دادن به مردم می‌دانستند، بنابراین ایشان در همین راستا می‌فرمایند: «اگر کسی رفیق یا برادر خود را دوست می‌دارد، او را آگاه کند.»

پوشاندن عیب افراد و یا انتخاب بیان دوستانه برای طرح عیب افراد از دیگر ویژگی‌های رفتاری حضرت محمد(ص) است. ایشان می‌فرمایند: «بهترین دوستان شما، کسانی هستند که عیب‌های شما را دوستانه برشمارند.»

يكی دیگر از موارد بارز در سيره پيامبر(ص)، بهره‌برداری از عامل مشورت و توصيه همگان به استفاده از آن است. همان‌گونه كه قرآن كريم نيز در آيه 159 سوره مباركه آل عمران از پيامبر گرامی اسلام(ص) می‌خواهد که در كارها با آنان مشورت كند. پیامبر(ص) نیز در این باره می‌فرمايند: «مشورت كردن با عاقل دلسوز مهربان، توفيقی از جانب خداوند است.»

با تأمل در این توصیه‌های اخلاقی پیامبر(ص) می‌توان گفت که بهترین شیوه طرح معایب سازمانی توسط روابط عمومی، بیان دوستانه معایب و حمایت از آنها است، بنابراین ارتباط‌گران، باید زمینه‌ای را فراهم کنند تا بتوانند از افکار عمومی و مشورت نخبگان بهره‌مند شوند.   

منابع:

hawzah.net

ensani.ir