راهکارهای ارتباطی برای فعالیت مؤثر مبلغان دینی

غلامرضا آذری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا، درباره ویژگی‌هایی که مبلغ دین برای اثرگذاری بیشتر در عصر حاضر باید مدنظر قرار دهد، گفت: مبلغ دین علاوه بر اینکه باید به علومی همچون تفسیر، فقه، اصول و مانند آن مجهز و مسلط باشد، باید از عوامل مؤثر در ارتباطات و تبلیغ دین آگاهی داشته باشد؛ بنابراین نخستین ویژگی یک مبلغ دین، خوشرویی و گشاده‌رویی است، چراکه این امر در ارتباطات میان‌فردی تأثیر فراوانی دارد و می‌تواند نقش سازنده‌ای داشته باشد.

وی ادامه داد: دومین ویژگی، حرکات بدن یا زبان بدن است که باید همراه با خضوع، خشوع و فروتنی باشد و هرچه به سمت صمیمیت و یکرنگی برود، این ارتباط سازنده خواهد بود. همچنین بیان فاخر، بدیع، مؤثر و سازنده حائز اهمیت است و وقتی اصالت بیان بیشتر باشد، با نفوذ کلام همراه خواهد بود. تماس چشمی نیز اهمیت دارد. ممکن است بسیاری از مبلغان دین به کشور‌های دیگر بروند؛ بنابراین باید با فرهنگ این کشور‌ها در ارتباط چشمی و بیانی آشنا باشند. برای مثال برخی فرهنگ‌ها، نگاه خیره را نمی‌پسندند و برخی دیگر دوست دارند که نگاه مهربانانه، فاضلانه‌تر و عاقلانه‌تر داشته باشند.

آذری ادامه داد: ‌رسانه‌های دیداری، شنیداری و فضای مجازی با توجه به نوع پیام دارای بافت و متن هستند. در واقع آنچه باید به عنوان سواد رسانه‌ای منتقل شود، متن گفته می‌شود و رسانه‌های فضا‌ی مجازی مانند اینستاگرام، توییتر و... باید بیشتر روی متن کار کنند. از سوی دیگر، هنر در ارتباطات و تبلیغ دین، هنر پاسخگویی به مسائل، سؤالات و شبهات مخاطب است که باید این مسائل هم از نگاه فلسفی و تاریخی و هم از نگاه خود و دیگران در اندیشه‌های روز واکاوی شود. در این ارتباط، الگو‌های زبانی به معنی شیوه‌های کاربرد درست یا غلط سطوح آوایی، دستوری و واژگانی زبان بسیار اهمیت دارند. گاهی یک مبلغ خوب اختیار دارد که دستور زبان خوبی را تدوین کند؛ یعنی با به‌کارگیری درست واژه‌ها، اثر و نفوذ واژه‌ها و در نهایت پیام را مضاعف کند.

دلایل مقاومت مخاطب در پیام‌گیری

این عضو هیئت علمی بر تنوع و تغییر در پیام به منظور مؤثر شدن ارتباط تأکید کرد و گفت: تنوع در بیان روایات و احادیث مورد توجه بوده و می‌تواند برای مخاطب جذابیت و کشش ایجاد کند. باید در بسیاری از مواقع از تکرار یکسری واژه‌ها امتناع کنیم و از واژه‌هایی استفاده کنیم که باعث جذابیت می‌شوند. آواشناسی و واج‌شناسی واژه‌ها نیز در تبلیغ دین اهمیت دارد و خوب است که مبلغ دین به آواشناسی آشنا باشد و در بیان دینی خود به خلاقیت، نوآوری و شکوفایی توجه کنند که یکی از موارد می‌تواند شرح تمثیل‌های تاریخی باشد.

آذری در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در انتقال پیام تبلیغ دین، برخی افراد به ویژه جوان‌تر‌ها به منظور دریافت این پیام‌ها حساسیت و مقاومت‌هایی را نشان می‌دهند و گاهی نمی‌پذیرند و چه عاملی می‌تواند به ارتباط مؤثر بینجامد، بیان کرد: محبت و عطوفت مبلغ می‌تواند مخاطب را جذب کند. همچنین نگاه استعاری‌تر و تمثیلی‌تر با مسائل باعث خواهد شد که به تدریج این مقاومت از بین برود. در بسیاری از موارد مقاومت‌های زیاد ناشی از فاصله‌ای است که مخاطب نسبت به مبلغ دین دارد و ممکن است مخاطب، مبلغ را به پاسخگویی دعوت کند که باید با آرامش و نفوذ کلام برخورد کند و همه عوامل مؤثر در ارتباط را به کارگیرد.

وی درباره شیوه‌های سنتی گذشته که به منبر و ارتباط چهره به چهره یا چشم به چشم اختصاص داشت، تصریح کرد: این شیوه با وجود رسانه‌های جدید هنوز در تبلیغ دینی مؤثر است، اما رسانه‌های فضای مجازی به شدت واسطه‌گری می‌کنند که باعث ایجاد فاصله شده است و به نظر می‌رسد می‌توان با ویدئوکنفرانس و جلسه‌های حضوری این ارتباط امن و مطمئن را ایجاد کرد و در این صورت مخاطب نه تنها تبلیغ دینی را پیگیری می‌کند، بلکه این علاقه در او به وجود خواهد آمد. همچنین اگر مثال شاهد و واقعیت در بیانات یک مبلغ، مبین باشد و به چشم بیاید، مخاطب فاصله‌ای را بین خود و مبلغ حس نمی‌کند و یا این فاصله را می‌شکند و وارد ارتباط عمیق می‌شود.

آذری وجود فضا‌های رسانه‌ای ضدتبلیغ دینی را چندان جدی تلقی نکرد و گفت: رویکرد‌هایی که در حوزه مسدود شدن فضا‌های مجازی وجود دارد، گذراست و فراگیر نیست. بنابراین نمی‌توان با مسدود کردن، جلوی ضد تبلیغ‌های دینی را گرفت. به همین دلیل تبلیغ دینی باید اثرگذار باشد و همه این‌ها برعهده مبلغ دین است که باید با استفاده از ابزار‌ها و رسانه‌های کارآمد به تبلیغ دینی مؤثر دست بزند.

توان گفتمانی مبلغ

وی ادامه داد: معنایی که از هر رسانه به ذهنمان متبادر می‌شود، می‌تواند گویش و سبک آن رسانه را برای ما مشخص کند؛ بنابراین مبلغ دین با بهره‌گیری از زبان دین، برنامه‌ریزی، مهارت زبانی و ارتباط با مخاطب در رسانه‌های محیطی و یا مجازی به تبلیغ دین بپردازد. ممکن است مبلغ در یکی از شبکه‌های اجتماعی عضو باشد و مسدود شدن آن هم مخاطبان و هم مبلغ را درگیر کند. راهکار مناسب این است که مبلغ دین در شبکه‌های اجتماعی بومی به فعالیت بپردازد.

آذری تأکید کرد: مبلغ باید توان گفتمان بالایی داشته باشد و به درستی به کنش بیانی پرداخته و در بیان خود استلزام معنایی داشته باشد که فضا‌های مجازی نتوانند حمله و به ساحت مقدس دین خدشه وارد کنند. همه این موارد می‌تواند مؤثر باشد و بیان دینی را تصریح کند. در واقع باید به سمت هم‌اندیشی‌های کشوری برویم که شاید بتواند در زبان‌شناسی اجتماعی و کاربردی دین مؤثر باشد، چون متخصصان این حوزه بسیارند و باید به سمت مسائل قابل فهم بروند تا درک زبانی مشترک را ایجاد کند. همچنین با استفاده از مفاهیم دینی، حیطه‌های دانش، نگرش، مهارت و آگاهی را تأثیرگذار کند و اگر نیاز به دانش پیشین و سنتی هست، از آن‌ها الهام بگیرد و از وضعیت موجود به مدل‌های جدیدتری دست یابد.

گفت‌وگو از سمیه قربانی