روز‌های فراموشی طرح‌ فراگیر و ملی قرآنی

به گزارش ایکنا، سال‌های گذشته وقتی گرمای تابستان آرام آرام صورت‌ها را سرخ می‌کرد، نوید اجرای طرحی قرآنی را از شبکه قرآن و معارف سیما می‌شنیدیم که نه تنها دل‌ها را گرم بلکه گوش‌ها را هم نوازش می‌داد و به روح، جان تازه‌ای می‌بخشید؛ اما حالا بیش از دو سال است که از اجرای این طرح قرآنی یعنی ۱۴۴۱ تا ۱۴۵۵ می‌گذرد و هنوز بسیاری از فعالان قرآنی در انتظار اجرای دوباره آن هستند تا مجدد نهاد‌های امور قرآنی را همسو در راستای هدفی به حرکت درآورد.

اجرای طرح قرآنی ۱۴۴۱ تا ۱۴۵۵، حدود ۱۶ سال پیش کلید خورد و طی این سال‌ها در تابستان و حتی فصول بعد با محوریت و مدیریت شبکه قرآن و معارف سیما برگزار می‌شد. این روند تا دو سال گذشته و اجرای طرح ۱۴۵۵ ادامه داشت و هر سال نیز یک موضوع از مفاهیم قرآنی، یکی از اجزا یا سوره‌ها، محور برنامه‌ها قرار می‌گرفت. اما بعد از گذشت دو سال از آخرین برنامه این طرح قرآنی هنوز مشخص نیست که چرا مدیران و دست‌اندرکاران این برنامه میلی به برگزاری مجدد آن، در فصل تابستان که فرصت اوقات فراغت برای علاقه‌مندان به اینگونه فعالیت‌ها مهیا می‌شود، ندارند.

بیشتر بخوانید؛

• ناتمامی طرح بزرگ قرآنی در سایه نگاه سلیقه‌ای
• طرح قرآنی ۱۴۵۶ با بازگشت به نیت اولیه قابل اجرا بود
• طرح قرآنی ۱۴۵۵ به کدام سو می‌رود؛ روزمرگی یا اثرگذاری

یکی از امتیازات این طرح، همراهی و هم‌افزایی کم‌ و بیش نهاد‌های امور قرآنی بود و در همین راستا شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی به پخش مسابقات و برنامه‌های کوتاه این طرح می‌پرداختند و برخی نهاد‌ها نیز پویش‌هایی را همسو با طرح راه‌اندازی کرده و در برخی از ادوار آن، مؤسسات قرآنی نیز اقدام به برپایی کلاس‌های آموزشی می‌کردند. حتی اجرای این طرح پیش از کرونا، ابعاد دیگری، چون برگزاری کلاس‌های حضوری و آزمون پایانی و اهدای جوایز و مدارک از سوی مؤسسات قرآنی - مردمی را به همراه داشت و همچنین اعتباراتی از سوی شورای توسعه فرهنگ قرآنی برای آن تخصیص می‌یافت که در طی دو سال شیوع بیماری کرونا، این جشنواره تابستانی صرفاً به صورت مجازی برگزار شد.

برای اجرای این طرح ابتدا شورای سیاستگذاری تشکیل شد و در این شورا مدیران دستگاه‌هایی همچون شورای توسعه فرهنگ قرآنی، سازمان دارالقرآن، ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد، مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، اداره‌کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش، رادیو قرآن، خبرگزاری ایکنا، معاونت استان‌های سازمان صدا و سیما و... حضور داشتند.

در گذشته در راستای اجرای این طرح از ابتدای سال، چندین جلسه اتاق فکر در محل شبکه قرآن، تشکیل و رایزنی‌ها با نهاد‌های امور قرآنی آغاز و در نهایت پیش از فصل تابستان، محور هر دوره اعلام رسانه‌ای می‌شد، ولی حالا با گذشت دو سال از آخرین دوره برگزاری آن این طرح ۱۵ساله متوقف شده است؛ طرحی که به اذعان بسیاری به ویژه در سال‌های اول اجرایش، توانست جریان‌ساز باشد و نیاز بود حداقل با یک آسیب‌شناسی و رفع نواقص، در قالب‌های جدیدی پیش برود و شاید همکاری معاونت فضای مجازی سازمان صداوسیما و بهره‌مندی از همراهی Iptv‌ها می‌توانست ابعاد نویی را به کار ببخشد.

هرچند اجرای این طرح با هم‌افزایی نهاد‌های قرآنی نظیر صدا و سیما با همکاری معاونت سیما، معاونت صدا، معاونت فضای مجازی، معاونت استان‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان دارالقرآن، شورای عالی قرآن، شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاددانشگاهی و شورای توسعه فرهنگ قرآنی سازماندهی شد، اما گویی امروز تصمیم‌گیرنده اصلی در بودن یا نبودن این طرح بزرگ قرآنی به یک شخص یا نهایتا یک مجموعه بستگی دارد. در حالی که اولین دوره، عنوان طرح ۱۴۴۱ را داشت و شبکه قرآن سیما در سال ۸۶ به مناسبت هزار و چهارصد و چهل و یکمین سال نزول قرآن این طرح چندرسانه‌ای را با محوریت سوره مبارکه زمر و با مشارکت ۱۷ سازمان و نهاد برگزار کرد و بعد از برگزاری ۱۴ دوره از آن طرح ملی قرآنی ۱۴۵۵ در سال ۱۴۰۰ به‌عنوان بزرگترین و فراگیرترین طرح قرآنی کشور با مشارکت نهاد‌ها و سازمان‌‍‌های قرآنی کشور با شعار محوری «قرآن، امید، زندگی» به مدت ۱۰ هفته برگزار شد و هر روز یک پیام و یک آیه را به صورت مسابقه اجرا کرد، اما تغییر مدیریت شبکه قرآن و معارف سیما روند برگزاری این برنامه را هم تغییر داد و خبر‌هایی در خصوص حذف این برنامه تابستانه به گوش رسید.

اوایل تیرماه سال گذشته، خبرگزاری ایکنا، تماس‌های مکرری هم با شبکه قرآن و معارف سیما برای پیگیری این موضوع داشت که در پاسخ به علت تعطیلی طرح تنها از جایگزین شدن برنامه‌ای تلویزیونی با نام «آرام جان» سخن می‌گفتند و درباره حذف طرح ملی توضیحات روشنی را ارائه نکردند و تابستان امسال نیز شاهد پخش برنامه‌ای مشابه آرام جان هم نیستیم. در این بین بی‌توجهی برخی از متولیان و همکاران برگزاری ادوار گذشته این طرح همچون شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مجمع مشورتی و اعضای کمیسیون‌های وابسته به شورا مشهود بود که گویی صرفا مشاهده‌گر هستند و سکوت کرده‌اند.

در این میان حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر پیشین شورای توسعه فرهنگ قرآنی، که در ادوار مختلف در جلسات متعدد طرح‌های ۱۴۴۱ تا ۱۴۵۵ شرکت کرده و در دوره‌هایی نیز از اعضای کمیته علمی طرح بوده، طرح را متعلق به شبکه قرآن و معارف سیما می‌داند و معتقد است تصمیم‌گیری برای اجرا یا عدم اجرای این طرح با مدیریت این شبکه است.

هرچه جلوتر آمدیم از نیت اصلی فاصله گرفتیم

این درحالی است که احمد لیایی که مسئولیت دبیری این طرح ملی را در دوره‌های ۱۴۴۸ تا ۱۴۵۲ برعهده داشته است سال گذشته در گفت‌وگو با ایکنا گفت: اوایل اجرا و در زمان مدیریت آقای حسین ساری بر شبکه قرآن و معارف سیما، روند درستی را طی می‌کرد، ولی هرچه جلوتر آمدیم از آن نیت فاصله گرفت، اما باز همچنان منجر می‌شد تا بسیاری از افراد را با شبکه قرآن و معارف سیما همراه کند. حتی مقرر بود تا این طرح با مشارکت همه دستگاه‌های امور قرآنی به عنوان یک طرح ملی اجرا شود به همین دلیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی هزینه‌های آن را پذیرفت، ولی متأسفانه به غیر از یکی دو سال، در پرداخت بودجه‌های مصوب خودشان خلف وعده کردند و صدا و سیما خود هزینه‌های جوایز را متقبل شد، چرا که برندگان، جوایز خود را از مجری کار که صدا و سیما بود، می‌خواستند. همین سبب می‌شد تا سال‌های بعد صدا و سیما با احتیاط وارد طرح شود. در مجموع همکاری نهاد‌ها در این طرح خوب بود، اما برخی صرفاً به دنبال الصاق لوگوی مجموعه‌شان در پوستر طرح بودند.

لیایی با ذکر این مطلب که بعد از چند سال، طرح تکراری شده بود، ولی چون مسئولان صدا و سیما آن را برند می‌دانستند سعی بر حفظ آن داشتند، اما کار بدون خلاقیت و نوآوری بود و بودجه هم افزایش پیدا نمی‌کرد، معتقد بود معمولاً در این قبیل برنامه‌ها که مشابه آن را می‌توانیم برنامه ۹۰ بدانیم، چون مخاطب دارد، صداوسیما تمایل به ادامه پخش دارد. اگر دقت می‌کردید آن برنامه با وجود تم یکسانش، هرچند وقت یک بار دکور را تغییر می‌داد، تنوع و خلاقیتی در برنامه ۹۰ وجود داشت، ولی در این طرح قرآنی ما کمتر شاهد این خلاقیت بودیم و این طرح با سلیقه هر مدیری بدون توجه به برنامه‌ریزی که برای این طرح طی چند سال شده بود، تغییر می‌کرد.

حسین زارعی، سرپرست اداره‎‌‏کل صدور مجوز و امور رسانه‎ ساترا، که چند سالی دبیر این طرح بود هم معتقد بود اثرگذاری‌ این برنامه کم شده بود، ولی یکی از حُسن‌های این طرح فوق برنامه ملی، این بود که تمام نهادها تعامل داشتند و یک جریان ایجاد می‌کرد. درست است فراز و فرود داشت، ولی طرح ۱۴۴۱ را بر این مبنا شروع کردیم تا یک جریان‌سازی قرآنی در سطح کشور باشد. اصلاً به نفع نهادهای قرآنی کشور نبود که یک برند قرآنی ۱۵ساله، که همه به نحوی با آن انس پیدا کرده‌اند، یک باره تعطیل شود.

نهادی نبود که دست رد به همراهی طرح بزند

هر چند که برخی کارشناسان عدم تامین بودجه را از جمله علل توقف طرح بزرگ قرآنی ۱۴۴۱ تا ۱۴۵۵ اعلام کرده بودند، اما زارعی مشکلات تأمین بودجه در توقف این طرح را دخیل نمی‌داند و معتقد است سال‌های گذشته، نهادهای امور قرآنی در حد وسعشان در تأمین جوایز کمک می‌کردند. نهادهای قرآنی کشور همیشه به شرط و شروطی پای کار بودند ولی نهادی نبود که دست رد به همراهی طرح دهد. شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز پای کار بود. حجت‌الاسلام محمدی، دبیر پیشین شورای توسعه فرهنگ قرآنی، سرفصل محتواهای روزانه را مشخص می‌کرد و خودش در کمیته علمی این کار حضور مؤثر داشت.

مواجهه ما با برنامه‌های ویژه(برند) نباید حذف آن‌ها باشد

محمدحسین محمدزاده، مدیر اسبق رادیو قرآن و شبکه قرآن و معارف سیما نیز درباره توقف اجرای این طرح فراگیر و ملی معتقد است مجری‌ این طرح، همه دستگاه‌های قرآنی و حتی فرهنگی کشوری و لشکری بودند. بنابر این اگر بخواهیم از این زاویه به طرح نگاه کنیم، قاعدتاً باید از همه افرادی که در آن هم‌قسم شدند، پر‌س‌وجو شود که چرا با این طرح صرفاً به عنوان یک طرح رسانه‌ای برخورد شد؟ گزارش‌های رسانه‌ها و مرکز تحقیقات رسانه ملی نیز موجود است که این طرح در خیلی از سال‌ها جزو پرمخاطب‌ترین بوده است و در ردیف برنامه‌های ویژه رسانه ملی قرار دارد. مواجهه ما با برنامه‌های ویژه(برند) نباید حذف آن‌ها باشد.

حالا امروز بعد از گذشت دو سال از آخرین اجرای این برنامه گویی روز‌های فراموشی این طرح بزرگ قرآنی سپری می‌شود، چراکه تاکنون نه تنها اکثر نهاد‌هایی که با این طرح همکاری داشتند هیچ واکنشی به عدم پخش و اجرای مجدد آن نشان نداده‌اند، بلکه شبکه قرآن و معارف سیما نیز هنوز هیچ برنامه جذاب و سراسری که بتواند در این عرصه جریان‌ساز باشد، به عنوان جایگزین آن ارائه نکرده است؛ لذا این سوال مطرح می‌شود که چرا تاکنون برای مسئولان دستگاه‌ها، جلساتی به منظور تبیین ضرورت و اهمیت چنین طرح‌هایی برگزار نشده یا اگر شده است و دلایلی برای حذف چنین برنامه‌ها و یا طرح‌هایی وجود دارد، آیا مدیریت صحیح ایجاب نمی‌کند تا زمانی که جایگزین مناسبی برای آن نداریم به سراغ حذف نرویم؟ و آیا آنچه به عنوان جایگزین مطرح می‌کنیم، ویژگی‌های طرح قبلی را دارد و ایرادهایش برطرف شده است؟ لذا باید گفت که لازمه تحول الزاما حذف نیست.

امسال با همین دغدغه که دوستداران قرآن در سنین مختلف به ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان ایام فراغت تابستان، دل به آیات نورانی آن بسپارند و جریانی در این عرصه ایجاد کند، پویش ملی «آلاءُالرَّحمن» را در آستانه دو جشن بزرگ مسلمانان «عید سعید قربان و عید سعید غدیر خم» در دو بخش مسابقه پیامکی روزانه و آزمون شفاهی حفظ سوره الرحمن اجرا شد. معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، اداره کل قرآن، عترت و نماز آموزش و پرورش(نرم‌افزار شاد)، مجموعه پیشگامان موج تلفن همراه(نرم‌افزار باد صبا)، هیئت آنلاین و معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی در این طرح همکاری داشتند. اجرای آزمون شفاهی این طرح همچنان در طول تابستان ادامه خواهد داشت. استقبال از این پویش و موارد مشابه، مؤید این نکته است که طرح‌های بزرگ ملی قرآنی، نیاز مبری است که مخاطب همواره با آنها همراهی می‌کند.

در پایان باید گفت اگرچه بنا به گفته برخی متولیان این برنامه، طرح ملی و فراگیر ۱۴۴۱ تا ۱۴۵۵ نیاز به بازبینی در ابعاد مختلف داشت، اما بهتر این بود که حذف آن به عنوان یک طرح قابل قبول و فراگیر در وضعیت فعلی فعالیت‌های قرآنی کشور رخ نمی‌داد و شبکه قرآن و معارف سیما با دریافت گزارش‌ها و بازخورد‌های این طرح در ادوار قبل همچنان سکاندار جریان قرآنی کشور در اجرای یک طرح ملی باقی می‌ماند و تحول‌آفرین در ابعاد محتوایی کار می‌شد.

ایکنا در پایان آماده دریافت نظرات کارشناسان، صاحب‌نظران، مخاطبان، مدیران شبکه قرآن و معارف سیما و دیگر نهاد‌های قرآنی متولی این طرح قرآنی است.

گزارش از وهاب خدابخشی