«محمد رسول‌الله(ص)»؛ از توصیه رهبری معظم تا تلاش همه‌جانبه تحقیقاتی + فیلم
محمدمهدی حیدریان؛ مدیر پروژه «محمد رسول‌الله(ص)» به کارگردانی مجید مجیدی درباره موارد مختلف این فیلم به ویژه تحقیقات مفصل لازم خاطراتی را برای ایکنا بازگو کرده است.
سال 1393 فیلم محمد رسول‌الله(ص) ساخته مجید مجیدی پس از حرف و حدیث‌های بسیار و به صورت محدود اکران شد. این فیلم که قرار بود اکران جهانی داشته باشد با وجود صرف هزینه بسیار و به دلایل مختلفی که یکی از آنها بایکوت فیلم توسط شبکه نمایش فیلم در جهان بود به این مهم دست نیافت و دو قسمت بعدی فیلم ساخته نشد.
در بخش اول ساخته شده، ما شاهد نمایش دوران کودکی آن حضرت و وقایع مختلف روی داده هستیم و بخش دوم قرار بود تا بعثت باشد و بخش سوم تا رحلت حضرت را نشان می‌داد.
محمدمهدی حیدریان؛ رئیس اسبق سازمان سینمایی و مدیر پروژه سینمایی محمد رسول الله(ص) که در زمان تولید این فیلم نقش مهمی را در کیفیت تولید و ساخت فیلم ایفا کرده، خاطرات و سخنان بسیاری درباره جریان تولید این فیلم سینمایی دارد، به مناسبت سالروز ولادت پیامبر گرامی اسلام پای سخنان این مدیر سینمایی نشستیم. با هم می‌خوانیم و می‌بینیم:
ایام ربیع را تبریک عرض می‌کنم و به مناسبت ولادت پیامبر اعظم(ص) توضیحاتی را راجع به پروژه‌ای که منجر به ساخت فیلم سینمایی مقطعی از زندگی حضرت رسول(ص) شد، عرض می‌کنم.
از توصیه رهبری معظم تا فقدان اطلاعات لازم
فیلم محمد رسول‌الله(ص) ابتدا با توصیه مقام معظم رهبری در دستور کار قرار گرفت و ایشان با توجه به اشرافی که به تولیدات فرهنگی و حوزه فرهنگ و به‌خصوص علاقه و میزان تاثیری که از فیلم سراغ دارند، به آقای مجیدی توصیه کرده بودند که خوب است راجع به پیامبر(ص) فکر کنید و راجع به ساخت فیلم در مقطع کودکی پیامبر(ص) تاملی بشود. تجربه آقای مجیدی در مورد کار برای کودکان و با آنها، یکی از دلایلی بود که این مقطع از زندگی به وی پیشنهاد داده شده بود. بعد شروع کردیم به جمع‌آوری اطلاعات و توجه به اینکه چه مقاطعی از زندگی آن حضرت امکان ساخت دارد. یکی از بزرگترین چالش‌هایمان فقدان اطلاعاتی راجع آن زمان در شبه‌جزیره بود که بتواند منجر به ساخت فیلم بشود.
تاریخ در جاهایی سکوت داشته است و شاید بشود با حفظ چارچوب معنایی و محتوایی پیام آن مقطع از تاریخ قصه‌هایی را نوشت اما در همان قصه‌ای هم که می‌خواهیم تبدیل به تصویر کنیم لازم است که به جهت تاریخی مستنداتی را ارائه کرد تا پیام برای مخاطب تاثیرگذار و باورپذیر باشد.
توجه به پیام‌های رسالت
بنابراین اولین مشکل ما فقدان این اطلاعات بود زیرا در آن زمان اهل کتابت تعداد بسیار قلیل و اندکی بودند پس جزئیات فرهنگی، آداب و رسوم آن زمان شبه‌جزیره وجود نداشت چه برسد به اینکه حالا یکی باشد که بخواهد به جزئیات هم بپردازد. بیشتر اهل شعر بودند و با آن آرزوهایشان را بیان می‌کردند.
نکته دوم راجع به دوران کودکی حضرت رسول(ص) بود که اطلاعات زیادی نداشتیم و چون کسی نمی‌دانست که ایشان قرار است در چهل سالگی مبعوث شوند مکتوباتی تا این سن وجود نداشت و تازه اگر هم بوده ممکن است کسانی آن موارد تاریخی راجع به گذشته و خاندان پیامبر(ص) را به نفع اهدافی که بعد همسان‌سازی‌هایی که می‌خواهند با بقیه شخصیت‌ها بکنند دستکاری کرده باشند. آنچه هم بود باید راستی‌آزمایی می‌شد.
با توجه به این وضعیت و اینکه به‌هرحال پیامبر اسلام تنها پیامبری از پیامبران اولوالعزم است که تقریبا فیلم راجع به ایشان ساخته نشده بود و فیلم مرحوم مصطفی عقاد هم نگاه ویژه‌ای به مقطعی و وقایعی از زندگی پیامبر(ص) داشت باید ابتدا - به تعبیر قرآن -دوره جاهلیت را می‌شناختیم تا بتوانیم عظمت بعثت و پیامی را که دارد می‌دهد جا بیندازیم. پس دادن شناخت به مخاطب از لازمه بحث‌های بعدی یعنی پیام‌های آن رسالت بود و هست.
به‌هرحال ما چاره‌ای نداشتیم جز اینکه خودمان جور این نقص‌ها را بکشیم و راه برای آن پیدا کنیم. اگر درست در خاطر من باشد حوالی سال 85 بود که ما پروژه را شروع کردیم.
پرسش‌هایی که نیاز به پاسخ داشتند
ابتدا 12 سرفصل را انتخاب کردیم وکمیته‌های پژوهشی، تحقیقاتی و تالیفی شروع به کار کردند و خود کارگردان با مرحوم پرتوی و دو سه نفر دیگری کار نگارش متن را آغاز کردند. قبل از آن تعریف نیازها برای نگارش متن به بحث گذاشته شده و حدود 12 سرفصل درآمده بود که باید بر اساس آن پژوهش شکل می‌گرفت و اطلاعات آن پژوهش‌ها در نگارش فیلمنامه استفاده شد.
از نمونه سرفصل‌ها می‌توانم مثالی بیاورم. مثلا موقعیت زنان و اینکه دختران را زنده‌به گور می‌کردند را باید چگونه نمایش دهیم. در همان زمان ما حضرت خدیجه(س) داشتیم که از بزرگترین و ثروتمندترین بانوان شبه‌جزیره بوده و شخصیت مطرحی در جامعه مردسالار بوده است. پس بحث موقعیت زن در آن جامعه و در آن زمان بحث پیچیده‌ای بوده که در یک سرفصل تحقیق و منجر به تدوین موقعیت زن در جامعه، در خانواده و نسبت‌های آن با مرد و با جایگاه آن در این آداب و رسوم وکنش‌های اجتماعی آن زمان شد.
جزئیات مهم
مثال دیگر اینکه مکه در آن زمان به عنوان یک چهارراه تجاری و به جهت تاریخی و جغرافیایی شهر مهمی بوده و به دلیل اینکه شرق را به گونه‌ای از مسیر دریا به غرب و شامات وصل می‌کرده، داد و ستدها از آن‌طرف با دریا و از این‌طرف با کاروان شتر انجام می‌شده و این مرکزیت و محل تبادل چگونه بوده و چه تعریفی داشته است؟ چه چیزی از مکه می‌بردند؟ کجا می‌بردند؟ بازرگان‌ها چگونه می‌آمدند داد و ستد می‌کردند؟ مکه بازار داشته، نداشته؟ بازار تخصصی داشته، نداشته؟ با چه چیزی مبادله می‌کردند؟ پایاپای بوده؟ پول داشتند؟ چه پولی که مورد قبول همه این تجاری که همه از یکی از شرق و غرب بود؟ این جزئیاتی که عرض کردم خود پژوهش و کتاب‌گونه‌ای شد.
همه اینها انجام شد تا اینکه به خود حضرت(ص) نزدیکتر بشویم اما کفایت نمی‌کرد. جزئیات بیشتری را باید تحقیق، بررسی و صحت سنجی می‌کردیم تا بعد مورد استفاده قرار بگیرند. پس سرفصل‌های هم به طور طبیعی و مشخص راجع حضرت (ص) و خاندان و خانواده‌شان بود.
دره‌ای که حالا بیابان است
اگر مختصر بخواهم عرض کنم با یک نفر که کتاب داشت راجع به مکه و تاریخ زندگی پیامبر(ص) در مکه نشستیم صحبت کردیم و ایشان نهایتاً خودش با ماشین ما را برد اطراف که فکر می‌کنم شش کیلومتری مکه بود یک جایی می‌گفت اینجا محل بنی‌صدر بوده . آنجا را دیدیم و فکر کردیم گفتیم اینجا جایی نیست که بشود در آن زندگی کرد و نه آب دارد و نه درخت. در سابقه تاریخی اطراف مکه هم چنین چیزی نبود بله در خود مکه چشمه و باغ بوده است. بر اساس همین شک جدی و منطقی ما با یکی از سفرنامه‌هایی تاریخی که یک سیاحی رفته بود و شبه‌جزیره را گشته بود و با کمک راهنما منطقه را دیدیم و دیدیم درست است چون اینجا منطقه‌ای هست که باغ دارد و بیشه هست و آب و هوا خیلی متفاوت است و اینجا گله می‌تواند وجود داشته باشد و می‌تواند یک زندگی همراه با سلامت را تامین بکند. نهایتاً ما را بردند به یک جایی که محل زندگی حلیمه بوده و گفتند حضرت هم همین‌جا بوده‌اند.
یکی از مهمترین وقایع دوره کودکی پیامبر(ص) فوت مادرشان هست که از مسیر مکه به مدینه و در حوالی مدینه اتفاق می‌افتد. ما باید می‌دانستیم این اتفاق در چه جغرافیایی افتاده و رفتیم تا خود قبرستانی که مادر حضرت آنجا دفن شده‌اند. آنجا را هم پیدا کردیم. اطلاعاتی که گرفتیم برای ما خوب بود و دنبال این ویژگی می‌گشتیم که مختصات و مشخصات جغرافیایی و توپوگرافی و پوششی گیاهی آنجا دستمان بیاید تا متعهدانه نسبت به تاریخ و جغرافیایی آن زمان عمل کنیم.
تنها فیلمی که از زندگی پیامبر(ص) ساخته شد
فیلم مرحوم عقاد فیلم ارزشمندی است و خدا ایشان را رحمت کند تلاش بسیار ارزشمندی کرد و یک فیلم از حضرت رسول(ص) ساخت اما شعب که به معنای دره است در فیلم وی یک بیابان است! دره با بیابان چه نسبتی دارد؟ در سفر اولی که رفتم درست پشت صفا و مروه کوهی بود که البته الان وجود ندارد و همه کوه را کنده‌اند و آن زمان هم داشتند می‌کندند. به هر حال مختصات شعب باید درمی‌آمد که شعب چطور بوده و چطوری باشد. اصلا نزدیکی شعب به کعبه صدمتر هم نمی‌شد. نیاز ازیک‌طرف و نبود اطلاعات از طرف دیگر و نیاز به کار پژوهشی تالیفی از این‌طرف همه اینها الحمدالله مکتوب شده و در بنیاد مستضعفان و شهرک سینمایی تا این کتب و جزوات تحقیقی همه اینها در بنیاد وجود دارد و با این قصد هم تهیه شد و انشاء الله چراغ راهی برای فیلمسازان و رمان‌نویسان بعدی باشد.
پایگاه تحقیقاتی در قم
ما با این رویکرد آن 12 سرفصل را تعریف کردیم رفتیم یک اصل تحقیقاتی در قم تشکیل دادیم. حالا چرا قم؟ در قم دسترسی ما به علما و اهل تاریخ کشورهای دیگر و اهل سنت بیشتر بود و به طور طبیعی تجمع و تجمیع شکل گرفته و وجود داشت تا ما خدمت دوستان عالم، مورخ، از یمن، الجزایر، عراق و چندین کشور مختلف دیگر باشیم. هر هفته من قم می‌رفتم و در این هسته تحقیقاتی درباره آخرین اتفاقی که افتاده بود بحث می‌کردیم. قرار نبود رمان بنویسیم پس اطلاعاتی که می‌خواستیم باید طوری بود که خروجی مناسب برای فیلمسازی باشد.از این بابت مرتب خدمت این دوستان می‌رفتیم. آنها هم تلاش بسیاری کردند و چون به منابع اصلی و وسیعتری دسترسی داشتند بی‌واسطه می‌توانستند تحقیق و بررسی کنند و کار تحقیق و پژوهش به سامان رسید. بعد از عربی که زبان این تحقیق بود به فارسی ترجمه شد و متن فارسی هم در بنیاد موجود است. حاصل کار این عزیزان منابع ارزشمند و گرانقدری است که می‌تواند دستمایه و راهنمای ارزشمندی باشد برای هر کسی که بخواهد در این حوزه‌ها به صورت تخصصی کار کند.
ضرورت نمایش قبل از ولادت
در پایان تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که ضروری است دوره ولادت و قبل از تولد پیامبر(ص) را ببینیم، خاندان را بشناسیم. سپس آرام آرام شخصیت پیامبر(ص) را در کودکی ببینیم تا بعد در آینده نشان دهیم جامعه به کجا باید برسد و رهبر آن چه تکلیفی دارد. همه اینها برای نمایش دوران کودکی در این فیلم بود و در ادامه آن تا بعثت حداقل یک و شاید دو کار دیگر سینمایی باید ساخته شود تا ما شرایط و تغییرات شبه‌جزیره را متوجه شویم. باید تغییرات اجتماعی در شبه‌جزیره را متوجه بشویم تا به آن قله‌ای که می‌خواهیم برسیم .
انتهای پیام
