آیا صندوق‌های با درآمد ثابت ماهیت ربوی دارند؟

الله‌مراد سیف، عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در گفت‌وگو با ایکنا، درباره اسلامی بودن یا نبودن بورس ایران گفت: اینکه بورس می‌تواند ماهیت ربوی داشته باشد یا خیر در آن بحثی نیست اما موضوع مهمی که باید مورد اشاره قرار گیرد این است که بورس به لحاظ اقتصادی و مالی کارکردی دارد.

وی درباره کارکرد اقتصادی بورس اظهار کرد: بورس نقش واسط بین منابعی که برای سرمایه‌گذاری وجود دارد و نیاز واحدهایی که در تولید کالا و خدمات اشتغال دارند را برقرار کند. در واقع بورس این اقدام را از طریق انتشار اوراق از سوی شرکت‌ها انجام می‌دهد و این اوراق شکل‌های مختلفی دارد مثلاً شکل اسلامی آن استصناع است. به عبارت بهتر بورس تأمین‌کننده منابع برای تولید هست.

عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) درباره کارکرد مالی بورس عنوان کرد: این کارکرد مالی قاعدتاً در حاشیه کارکرد اصلی شکل می‌گیرد و آن در واقع خرید و فروش اوراق سهام است که از آن به بورس‌بازی و این دست معاملات تعبیر می‌کنند. طبیعتاً کسانی که اوراق سهام را خریداری می‌کنند نه به این عنوان که سهامدار بنگاهی هستند بلکه به این عنوان که قرار است اوراق آن بنگاه افزایش قیمت پیدا کند و پیش‌بینی می‌شود که چنین اتفاقی بیفتد تا بتوانند در فرصت مناسب خریداری و سپس بعد از کسب سود بفروشند و آن را با اوراق دیگری جایگزین کنند و از این تفاوت قیمت خرید و فروش اوراق منتفع شوند.

سیف بیان کرد: به صورت طبیعی چنین کارکردی در حاشیه کارکرد اقتصادی بورس در همه جای دنیا ازجمله ایران وجود دارد و چاره‌ای نیست و باید آن را پذیرفت چون اگر کارکرد مالی از بورس زدوده شود قطعاً از جذابیت‌های بورس کاسته می‌شود و حجم نقدینگی در آن کاهش می‌یابد.

ضرورت بررسی جایگاه مردم در بورس

وی با بیان اینکه ضرورت دارد جایگاه مردم در بورس مورد بررسی و مداقه قرار گیرد، گفت: تخمین زده می‌شود حدود 50 میلیون کد بورسی در کشور وجود داشته باشد یعنی متن مردم وارد بورس شده‌اند و این یک وضعیت قابل قبول را ایجاد کرده و از این جهت بهتر است مردم با ابزاری که می‌تواند کارکرد مفید اقتصادی داشته باشد آشنا شوند ولی آسیبی که وجود دارد این است، عمده مردم با فضای تحلیل و پیش‌بینی روند بورس آشنایی ندارند و ممکن است در یک حرکت هیجانی و معمولاً به صورت رمه‌ای وارد بورس ‌شوند و حتی تشویق ‌شوند سرمایه‌هایشان را نقد و سپس وارد بورس کنند به این امید که به بازدهی بسیار زیاد در یک دوره کوتاه دست یابند و این یک معضل است و باید مردم را آموزش داد تا منطقی رفتار کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) ادامه داد: مردم می‌توانند سهامدار عادی باشند و سهامداری کنند و با نگه داشتن اوراق شرکت‌ها به سود سالیانه‌ ثابت دست پیدا کنند و هم اینکه از افزایش قیمت اوراق سودی رابه دست آورند.

سیف معتقد است، آنچه که امروز سبب شده بورس از کارکرد صحیح خود فاصله بگیرد و بخش عمده‌ای از نقدها را متوجه خود کند، انگیزه‌های سوداگرایانه است.

وی بیان کرد: کارکرد اقتصادی بورس مفید است و کسی منکر آن نیست و اگر هم امروز علما و کارشناسان نسبت به بورس انتقادی دارند و آن را غیراسلامی توصیف می‌کنند به خاطر برجسته شدن کارکرد مادی بورس یا همان سفته‌بازی و یا خرید در کف و فروش در سقف است.

ماهیت ربوی بودن صندوق‌های با درآمد ثابت

برخی از علمای اقتصاد اسلامی و کارشناسان این حوزه بر این باورند که صندوق‌های با درآمد ثابت مشابه عملکرد بانکداری ربوی است که حتی بیش از بانک‌ها سود پرداخت می‌کنند. الله‌مراد سیف در این رابطه گفت: صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت از جمله صندوق‌هایی است که در حاشیه بورس شکل گرفته و نظارت آنچنانی هم بر آنها نیست درصورتی که باید سازمان بورس بر کارکردشان نظارت داشته باشند تا شکل ربوی پیدا نکنند.

سیف با بیان اینکه امکان دارد این صندوق‌ها گاهی اوقات کارکرد ربوی به خود بگیرند، اظهار کرد: البته باید حداقل‌هایی را برای این صندوق‌ها در نظر گرفت تا برای سرمایه‌گذاران جذاب به نظر برسد ولی به هر حال باید مراقب بود تا کارکرد ربوی به خود نگیرد.

وی گفت: نقدهایی به این صندوق‌ها وارد است و گاهاً این نقدها صحیح هستند و به نظر من سازمان بورس باید تدابیری را بیندیشد ضمن پاسخگویی به این نقدها، رضایت مردم را هم در نظر داشته باشد. به هر حال بودن این صندوق‌ها برای بورس مهم است و از خروج نقدینگی از بورس ممانعت می‌کند و از سوی دیگر این صندوق‌ها با پول مردم سرمایه‌گذاری‌هایی را انجام می‌دهند که بعضاً مفید هستند؛ لذا باید همه این موارد را در نظر گرفت. به نظر من همه اینها قابل کنترل و نظارت است و کمیته فقهی سازمان بورس می‌تواند این شبهات را برطرف کند.

گفت‌وگو از سعید امینی