راه ارتباط دولت و دانشگاه در حوزه پژوهشی طراحی شود
معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی با انتقاد از نبود سیاست‌گذاری صحیح برای استفاده از پژوهش‌های انجام شده در دانشگاهها از سوی نهادهای اجرایی، خواستار طراحی روش‌های ارتباطی بین دانشگاهها و دولت در حوزه پژوهش شد.
جعفر هزارجریبی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در گفتوگو با ایکنا، در پاسخ به این سؤال که با توجه به پژوهش‌های گسترده‌ای که در کشور انجام می‌شود، آیا فعالیت و عملکرد نهادهای مختلف کشور پژوهش محور است؟ گفت: استفاده از نتایج پژوهش‌های صورت گرفته در دانشگاهها نه امروز و دیروز بلکه سال‌هاست که رخ نمی‌دهد و پژوهشگران راه‌خودشان را می‌روند و تصمیم گیران جامعه هم کار خود را انجام می‌دهند؛ به ویژه در حوزه علوم انسانی و مباحث مرتبط با جامعه این اتفاق بسیار رخ می‌دهد.
وی ادامه داد: در مباحث غیر علوم انسانی ممکن است پژوهشها منجر به تصمیم‌گیری، تصمیم‌سازی و اجرا شود چراکه در مباحث غیر علوم انسانی مباحث ملموس‌تر و کاربردی‌تر دیده می‌شوند اما در حوزه علوم انسانی مباحث تا حدودی غیرملموس است.
نحوه ارتباط دانشگاهها و بخش‌های اجرایی تعریف نشده است
هزارجریبی اضافه کرد: پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که در دانشگاهها انجام می‌شود اولین کارهای پژوهشی است که در دانشگاهها وجود دارد و هر دانشجوی ارشد و دکترایی به کمک اساتید پژوهش‌هایی را انجام می‌دهد؛ اما باید سؤال کرد چه مقدار از این پژوهشها و رساله‌ها از دانشگاهها بیرون می‌آید و در اختیار دستگاههای اجرایی قرار می‌گیرد؟ نحوه ارتباط و تعامل بین دستگاههای اجرایی و دانشگاهها هم تعریف نشده است و خود همین مسئله بخشی از مشکلاتی است که موجب شده امروزه پژوهش‌های ما که با عنوان رساله و پایان نامه تهیه می‌شود، در اختیار دستگاههای اجرایی قرار نگیرد و دستگاهها هم از وجود این پژوهشها بی‌خبر هستند. همین روند موجب شده نتایج پژوهش‌های رشته‌های علوم انسانی در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها دخیل نباشد.
آیا دستگاههای اجرایی به نتایج پژوهشها نیاز ندارند؟
وی تشریح کرد: همچنین اگر بخواهیم مبحث را وسیع‌‌تر بررسی کنیم، پژوهشکده‌هایی وجود دارند که براساس نیازهای دستگاهها و مراکز اجرایی پژوهش‌هایی را انجام می‌دهند و چون سفارش دهنده پژوهشها خود دستگاههای اجرایی هستند ممکن است به نحوی در تصمیم‌گیری‌های اجرایی مورد استفاده قرار گیرند، اما عملاً پژوهش‌های دانشگاهی مورد استفاده مراکز اجرایی قرار نمی‌گیرد و باید از دستگاههای اجرایی سؤال کرد که آیا نیاز به پژوهش‌های دانشگاهی ندارید؟
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه نهادهای اجرایی باید پژوهش‌‌محور عمل کنند، گفت: حتی اگر نتایج پژوهش‌های دانشگاهی به درد بخش اجرایی کشور نمی‌خورد، خود آنها براساس نیازشان باید انجام پژوهشها را سفارش داده و با دانشگاهها تفاهم‌نامه‌هایی امضا و اعلام کنند در چه زمینه‌هایی نیازمند پژوهش هستند. نباید اینطور باشد که دانشگاهها مسیر خود را طی کنند و سازمان‌ها و نهادهای اجرایی نیز راه خودشان را بروند.
وی خواستار انطباق و هماهنگی دولت و دانشگاهها شد و گفت: باید از دستگاههای اجرایی بخواهیم که نیاز محور باشند و نیازهایشان را به دانشگاهها اعلام کنند. از سوی دیگر پژوهش‌های ما نیز باید نیاز محور باشند و بتوانند نیاز جامعه، دستگاههای اجرایی، حاکمیت و دولت را برآورده کنند.
هزارجریبی با انتقاد از نحوه انتخاب موضوع و تصویب پروپوزال‌ها در دانشگاهها، گفت: دوره اینکه دانشگاهها برای خودشان پروپوزال تصویب کنند، بدون اینکه ببینند آیا موضوع پژوهش به درد جامعه می‌خورد یا نه، گذشته است. نباید یک دانشجو موضوعی را برای خودش طراحی کند بدون اینکه مسئله جامعه و از دید مسئولان نیاز جامعه را بررسی نکند؛ متأسفانه اکنون رابطه وسیق و درستی بین پژوهش‌های دانشگاه و نیاز جامعه نیست. برای تصویب پروپوزال رساله‌ها باید نمایندگان دستگاههای اجرایی درخواست‌های خود را به دانشگاهها ارائه کنند و دانشجویان و اساتید نیز با شناخت کامل از نیاز جامعه و دستگاههای اجرایی دست به انتخاب موضوع بزنند.
وی خواستار طراحی روش‌های ارتباطی بین دانشگاهها و دولت در حوزه پژوهشی شد و گفت: وزارت علوم باید نحوه برقراری ارتباط بین دستگاههای اجرایی و دانشگاه را طراحی کند. وزارت علوم باید رابط بین دانشگاهها و دولت باشد و نیازهای دولت را دریافت و به دانشگاه‌‌های مأموریت‌گرا در قالب مأموریت ارائه کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دانشگاه علامه طباطبایی دانشگاه جامع تخصصی در رابطه با علوم انسانی است که می‌تواند بسیاری از نیازهای جامعه را برطرف کند، گفت: وزیر علوم عضو دولت است و می‌تواند نیازهای دولت را به دانشگاهها انتقال دهد و بخشی از اعتبارات سازمان‌ها و نهادهای اجرایی نیز برای حمایت از دانشجویان پژوهشگر اختصاص داده شود.
تأثیر کمبود بودجه بر کیفیت پژوهشها
وی ادامه داد: اعتبارات پژوهشی دانشگاهها می‌تواند از طریق هزینه‌هایی که دستگاههای اجرایی صرف می‌کنند تأمین شود. در حال حاضر بودجه فعالیت‌های پژوهشی به دانشگاهها ارائه می‌شود اما هزینه برای انجام پژوهش‌های خوب و ناب کافی نیست و نمی‌تواند نیازهای مادی دانشگاهها را رفع کند لذا ممکن است کمبود بودجه بر کیفیت پژوهشها تأثیر گذاشته و پژوهشها از عمق کافی برخوردار نباشند.
هزارجریبی تصریح کرد: برای اینکه کیفیت پژوهشها بالا برود باید تفاهم‌نامه همکاری بین دانشگاهها و نهادهای اجرایی بسته شود و دانشجو و استاد موظف باشند در قالب نیاز دستگاه اجرایی کار کنند و نتایج را در قالب بسته‌های سیاستی به دستگاه اجرایی ارائه کنند تا آن دستگاه اجرایی متوجه شود که نیازهای خود را می‌تواند از طریق پژوهش برآورده و براساس آن تصمیم‌گیری و اجرا کند و اگر در خروجی‌های این پژوهشها و اجرا مشکلی بروز کند باز دانشگاهها می‌توانند مسئله را حل کنند؛ با این اقدامات روند تصمیم‌گیری ما علمی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه امروزه همه دنیا براساس نتایج پژوهشها و تحقیقات تصمیم می‌گیرند و کار اجرایی انجام می‌دهند، گفت: مثلاً اگر یک امر اقتصادی قرار است اتفاق بیفتد باید دانشکده اقتصاد در این خصوص نظر بدهد. اگر یک تصمیم اقتصادی ناشی از خروجی علمی پژوهش‌های تخصصی یک دانشگاه باشد، از استحکام بیشتری برخوردار است و خطاهای احتمالی هم توسط تحقیقات بعدی قابل حل است. پس باید مبنا بر روی کار علمی و دانشگاهی گذاشته شود و دانشگاهها را موظف کنیم از درس‌های عمومی و مباحث نظری عبور و به مباحث کاربردی ورود کنند. این اقدام منجر به قوی‌تر شدن دانشگاهها و دانشجویان نیز خواهد شد. امروزه کاربردی سازی، روزآمدسازی و نیازمحوری می‌تواند سه مؤلفه‌ای باشد که در بحث پایان نامه‌ها و رساله‌ها، منجر به اجرایی شدن نتایج پژوهشها در بدنه جامعه شود.
هزارجریبی در پاسخ به این سؤال که چرا نتایج پژوهش‌های سایر رشته‌ها بیشتر از نتایج پژوهش‌های اجتماعی و علوم انسانی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؟ گفت: توجه به علوم انسانی کمتر است. عده‌ای فکر می‌کنند نتایج یک تحقیق و پژوهش در حوزه صنعت و مهندسی چون منتج به ساخت یک قطعه می‌شود و در تولید مؤثر است، مهم است اما چون نتایج پژوهش‌های اجتماعی ملموس و رؤیت‌پذیری کمتری دارد مهم نیست در حالی که حوزه علوم انسانی حوزه جامعه، حکمرانی، حاکمیت و ... است و این بخش‌های نظری همه جای دنیا قابل استفاده و احترام است. در دنیای امروز علوم انسانی بیشترین کاربرد را در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری دولت‌ها دارد اما در جامعه ما به این مسئله احساس بی‌نیازی می‌شود.
هزارجریبی با اشاره به اینکه برخی مطرح می‌کنند که بخشی از علوم انسانی ما غربی است و یافته‌‌ها، داده‌ها و نظریه‌پردازی‌های صورت گرفته در این خصوص خارج از مرزهای فکری و فرهنگی ما به وجود آمده است، گفت: ممکن است ما به ظاهر این را بپذیریم اما همه حوزه‌های علوم انسانی در داخل مرزهای فرهنگی می‌توانند بومی شوند. بومی‌سازی علوم انسانی بر همین مبنا شکل گرفته است و ما نظریات و علم روز دنیا را گرفته و براساس نیازهای جامعه خودمان بومی می‌کنیم.
وی ادامه داد: بحث حکومت‌داری، دولت، روابط بین دولت و ملت، مسائل اجتماعی، حقوق شهروندی، رفاه اجتماعی و ... همه از مباحث علوم انسانی است و علوم انسانی می‌تواند در این بخش‌ها استانداردهای دنیا را مطالعه و استانداردهای بومی را طراحی کند؛ ما به این اقدامات نیاز داریم و هیچ نیازی بیش از نیاز حوزه علوم انسانی در جامعه احساس نمی‌کنیم. این اقدام را باید دانشگاهها انجام دهند اما مسئولان هم نسبت به آن رغبت داشته باشند. باید کاربردی سازی علوم از طریق رابطه دولت و دانشگاهها اتفاق بیفتد والا دانشگاه هر قدر هم بخواهد کاربردی عمل کند، کاربرد را باید دولت محقق کند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی با انتقاد از اینکه سیاست‌گذاری دقیقی در خصوص مأموریت دانشگاهها و مراکز علمی وجود ندارد، گفت: دانشگاهها باید مأموریت‌گرا باشند. اگر مأموریت‌گرا باشند به این معناست که در حال انجام کارهای کاربردی و رفع نیازهای جامعه هستند.
هزار جریبی در خصوص فعالیت‌هایی که در پژوهشکده فرهنگ و معارف اسلامی صورت می‌گیرد نیز گفت: رصد فرهنگی دانشگاهها، بررسی دروس مربوط به اندیشه‌‌های اسلامی، اخلاق و معارف اسلامی، به‌روزرسانی این دروس، بررسی دیدگاه دانشجویان و اساتید در خصوص دروس معارف اسلامی، بررسی میزان اثرگذاری دروس و دوره‌های آموزشی مربوط به معارف اسلامی در دانشگاهها و ... جزو اقدامات ماست و براساس نتایج پژوهشها بسته‌های سیاستی نیز توسط پژوهشگران ارائه می‌شود.
گفتوگو از زهرا ایرجی
انتهای پیام
